بخشی از مقاله
شهرستان نطنز
مقدمه:
شهرستان نطنز یکی از مناطق تاریخی و مهم استان اصفهان است ، بطور کلی این شهرستان که در مجاورت کویر قرار دارد بواسطه ارتفاع زیاد و دارا بودن مناطق کوهستانی سر سبز دارای مناطق کوهستانی سر سبز دارای مناطقی با آب و هوایی است که شباهت چندانی با کویر ندارد و دارای 3 نوع آب و هوای کوهستانی بیابانی و نیمه بیابانی است. شهر نطنز دارای آب و هوایی معتدل و فرح بخش می باشد که به دلیل وجود باغات متعدد و فضای سبز به باغ شهر معروف است.
از مناطق دیدنی و آثار تاریخی با ارزش و طبیعت زیبایی برخوردار است. وجود روستای تاریخی و با اهمیت ابیانه در این منطقه به همراه چندین مسجد تاریخی و مهم با مهاری جالب و دیدنی نطنز را به لحاظ گردشگری در ردیف مناطق معروف استان قرار داده است.
شغل مردمان نطنز کشاورزی و دام داری است. در شهرستان نطنز صنایع دستی متنوعی تولید می شود که مهم ترین آنها فرش بافی ، سفالگری ، کارگاه چینی و سرامیک سازی ، ریسندگی و بافندگی و چاروق دوزی می باشد . قالی بافی از دیر باز در این ناحیه رواج داشته و قالی های نطنز اکثراً دارای طرح کاشان و نقش های لچک ، ترنج ، بادامی ، شاه عباسی ، افشان ، شاخه شکسته شکارگاهی ، اژدری و سلیمی هستند. به همین منظور چند سالی است که یک شرکت فرش در شهر نطنز تاسیس شده و قالی های صادراتی قابل توجهی عرضه می دارد.
با توجه به آثار بدست آمده و کوره های ذوب فلز مکشوفه پیشینه تاریخی این شهرستان را از هزاره چهارم قبل از میلاد (6000 ساله) تایید می نماید. این منطقه در ادوار دور به نطین و نطن (به معنی جای خوش آب و هوا به زبان پهلوی قدیم) مشهور بوده که بمرور زمان تغییر یافته است.
این شهرستان به لحاظ قدمت تاریخی دارای بیش از 300 آثار تاریخی است و جای جای آن چه در قسمت کوهپایه ای و چه در قسمت کویری جاذبه های گردشگری طبیعی فراوانی دارد.
تعدادی از آثار تاریخی معروف و بنام این شهرستان که بیش از 300 آثار تاریخی دارد عبارتند از :
روستای تاریخی ابیانه که تماماً به ثبت آثار ملی رسیده در شرق ثبت سازمان بین المللی یونسکو میباشد. قلعه های باستانی کوهان نطنز , هنجن ، طرق ريال سردهن ، مجموعه تاریخی افوشته شامل شربت خانه ، سردرب خانقاه ، حمام افوشته ، آتشکده مطنز متعلق به دوره ساسانیان ، گنبدبار ، که سنبل نطنز نام گرفته و متعلق به دوره صفویه است.
مساجد باستانی چهار سوگاه ، یوسمان اریسمان ، خالدآباد ، فریزهند ، حاجی سید قاسم نطنز ، مسجد جامع برزرود ، مسجد پنجه علی ابیانه ، مسجد دروازه ابیانه ، مسجد موچه فارح ، مسجد پرزله ابیانه ، مسجد کوچه میر ، مسجد جمعه نطنز ، مسجد جامع سرشک ، خانه های قدیمی و حسینینه های مرکزی نطنز ، علیا ، افوشته ، سرشک و بقای متبرکه امامزادگان که در هر روستایی نشانگر ارادت مردم آن روستا به خاندان اهل بیت می باشد.
صنایع و معادن
صنایع ماشینی نطنز عبارتند از : کارخانه چینی و سرامیک ، کارخانه های ریسندگی و بافندگی . در شهرستان نطنز معادن مس ، سرب ، ذغال سنگ ، سنگ مرمر ، سنگ ساختمانی ، آهک ، گچ ، نمک و نقره وجود دارد.
کشاورزی و دامداری
فرآوردههای کشاورزی این ناحیه غلات ، حبوبات ، صیفی ، چغندر قند ، سیب زمینی ، پنبه ، تنباکو و گونه های میوه است. گلابی نطنز از لحاظ کیفیت ، دارای اهمیت بوده و به تحفه نطنز سرشناس است.
مشخصات جغرافیایی
نطنز از سوی شمال به آبادی جزن ، از باختر به چیمه ، از خاور به روستای نسران ، و از جنوب به ابادی گود رزن محدود است. بلندی این شهر از سطح دریا یم هزار و 650 متر و فاصله هوایی آن تا تهران 248 کیلومتر است.
مهم ترین کوه شهرستان نطنز ، کرکس کوه است که بلندترین کوه های مرکزی ایران نیز به شمار می رود. نواحی باختری و جنوبی نطنز ، کوهستانی و دارای آب و هوای سردسیری و نواحی شمالی و خاوری آن ، شن زار و دارای آب و هوای معتدل است. هوای شهر نطنز سرد است و آب کشاورزی و آشامیدنی آن ، از کاربر ، چاه و چشمه تامین می شود.
مروري بر تاريخ، فرهنگ و ادبيات نطنز
از بزرگان و دانشمنداني كه پيش از سده پنجم هجري در نطنز مي زيسته اند و يا از اين خطه برخاسته اند، آثار مكتوب چنداني در دست نيست، اما نخستين آثاري كه در آنها از فرهيختگان و علماي نطنز ياد شده است، منتسب به شيخ ابواسحاق ابراهيم ابن يحيي الجونياني، شيخ تاج الدين طرقي، ابوعبدالله و ابوعلي بادي، ظفر بن احمد بن ثابت بن محمدالطرقي، ابونصر احمد بن محمد است.
در كتاب ترجمه محاسن اصفهان، از ابوعبدالله و ابوعلي بادي به عنوان استادان متبحر در علم نحو و اعراب ياد شده است.
در همين كتاب در بخش شعراي پارسي گو از بديع الزمان ابوعبدالله حسين بن ابراهيم ملقب به "ذواللسانين" مشهور به اديب نطنزي نيز ياد شده است. وي كه از بزرگان جهان دانش و ادب به شمار مي آيد، در قرن پنجم هجري مي زيسته و بر زبان و ادب پارسي و تازي تسلط كامل داشته است. از آثار گرانبهاي اين دانشمند بزرگ يكي كتاب الخلاص يا دستوراللغه و ديگري كتاب المرقاه است.
بابا عبدالله طاري
بابا عبدالله بنا بر روايات، از خانواده اي ثروتمند بوده كه از ديار فارس به نطنز آمده و پس از تشرف به دين مبين اسلام، نام "عبدالله" را براي خود برگزيده است.
در باب فضايل اخلاقي، ديانت و رفتار متعالي اين عالم بزرگوار احاديث و روايات بسياري وجود دارد كه شرح تمامي آنها در اين گزارش نمي گنجد.
آرامگاه باباعبدالله در روستاي "طار" نطنز واقع شده و از جمله بقاع مورد تكريم مردم به شمار مي آيد.
شيخ ابواسحاق ابراهيم بن يحيي الجونياني نيز از بزرگان عرفاي سده سوم هجري و از مريدان عارف نامي ابويزيد بسطامي است. در روضاالجنان، محل دفن اين انديشمند بزرگ "چرنداب" تبريز اعلام شده است. در اين كتاب از "جونيان" كه در پسوند لقب وي آمده به عنوان روستايي در نطنز نام برده شده است.
بابا احمد طرقي از اهالي طرق نطنز و از جمله بزرگاني بوده است كه در روايات از وي به عنوان عارفي گمنام نام برده اند.
بابا احمد پس از مرگ در روستايي به همين نام در نزديكي كچويه مثقال اردستان به خاك سپرده شد.
شيخ تاج الدين طرقي و شيخ محمد بن عبدالله نطنزي از جمله علما و عرفاي بزرگ نطنز بوده اند و زمان حيات آن دو قرن سوم هجري اعلام شده است.
ابوالفتح محمد بن علي اديب نطنزي
ابوالفتح محمد بن علي بن ابراهيم بن احمد نطنزي برادرزاده بديع الزمان نطنزي است. او نيز سرآمد دانشمندان عصر خويش بود و از استادان مسلم زبان و ادبيات تازي به شمار مي رفت.
در تهيه اين گزارش از جلد دوم كتاب ميراث فرهنگي نطنز تأليف انديشمند فرزانه سيدحسين اعظم واقفي و كتاب آثار تاريخي كاشان و نطنز از انجمن آثار و مفاخر فرهنگي كشور تأليف حسن نراقي استفاده شده است.
نطنز به روايت تاريخ
گنبدباز
اين گنبد بربلندترين نقطه كوهي به همين نام بنا شده است .
در كتاب تاريخ زندگاني شاه عباس اول درباره چگونگي ساخت اين گنبد چنين آمده است: "شاه عباس اول اغلب تمرينات لشگري خود را در دشتي بين نطنز و اردستان انجام مي داد و شكارگاه هايي نيز در اين حوالي بود ودر اين شكارها، بازهاي جنگي و شكاري شركت داشتند، در سال 1001 هجري قمري كه شاه عباس به اردستان و نطنز رفته بود، يكي از بازها كه مورد توجه شاه بود و به "بازلوند" شهرت داشت در جنگ با عقابي زخمي شد و پس از چندي مرد و موجب ملال خاطر شهريار سرافراز گشت... و در حين توجه، اشاره عليه براين موجب صادر گشت كه حكومت پناه "نجم الدين محمود بيك" حاكم نطنز در مقامي مرتفع عمارت عاليه اي جهت دفن "بازلوند" طرح اندازد... و جناب حكومت پناه اطاعت حكم نمود و برقله كوهي رفيع (در همان مكان كه عقاب، باز را صيد كرده بود) گنبدي عالي طرح افكند و در عرض اندك زمان به اهتمام او به اتمام رسيد... و اگر كسي ملاحظه آن عالي بنا بنمايد، مي داند كه چه زحمت در اتمام آن بنا رفته و چه مبلغ زر در آنجا خرج شده... و مصالح آن تمامي از شهر نطنز برقله آن كوه كه يك فرسنگ است به پشت آدمي برده اند ... "
بقعه سيدحسن واقف
بقعه سيدحسن واقف از جمله آثاري است كه حدود سال 859 هجري قمري برروي تپه سنگلاخي در محله "افوشته" نطنز بنا شده و در قلعه اي كه با ديوار خشتي محصور شده است، قرار دارد. بقعه سيدحسن واقف بنايي هشت ضلعي و داراي گنبدي با كاشيكاري فيروزه اي است .
آرامگاه واقف داراي صندوق منبت كاري نفيسي است كه آيت الكرسي و نام دوازده امام باخطي زيبا برآن نقش بسته است .
مسجد جمعه (جامع)
مسجد جمعه يا مسجد جامع نطنز مجموعه اي از چندين بنا است كه اين بناها در دوران الجايتو خدابنده و پسرش ابوسعيد بهادرخان به ترتيب زير ساخته شده است :
- مسجد بين سالهاي 704 تا 709 هجري .
- بقعه شيخ عبدالصمد به سال 707 هجري .
- ايوان جلوخان خانقاه در سال 716 و 817 هجري .
- مناره كه تاريخ پايان بناي آن سال 725 هجري نوشته شده است .
يكي از مورخان به نام "آندره گدار" درباره بناي مسجد جمعه نطنز كه از نظر سبك معماري در نوع خود كم نظير است و نشانه هايي از معماري چند دوره را در خود حفظ كرده است، مي نويسد: "مسجد كه نسبتاً از خرابي محفوظ مانده مركب است از يك شبستان هشت ضلعي گنبددار مشرف برصحني كه چهار ايوان دارد. اضلاع صحن را دهليزها و نمازخانه هاي مختلف به هم متصل مي سازد. اين مسجد از سمت شمال و مشرق و جنوب محدود است به كوچه باريكي كه چون به مدخل بزرگ مسجد و مقابل مناره و درگاه خانقاه مي رسد، وسعت يافته مبدل به ميدان كوچكي مي شود. در سمت غرب ويرانه خانقاه ديده مي شود، مسجد 3 مدخل دارد، يك مدخل جنوبي و دو مدخل شمالي، مدخل هاي سمت شمال همسطح حياط هستند، ولي مدخل جنوبي دهليزي است كه با 12 پله بلند به كف راهرو مسجد مي رسد ... "
از نقاط ديدني مسجد، مكاني در ميان صحن مسجد است كه با چند پله به كانال قنات آبي مي رسد كه از زيربناي مسجد عبور مي كند .
اصل بناي مسجد با آجر و ملات ساخته و با آهك پوشيده شده است
برپهنه چندين كتيبه و سنگ نبشته در گوشه و كنار مسجد، تاريخ تعميرات، بانيان،معماران و استادان مجرب و مشهوري كه در مرمت و بازسازي اين مسجد فعاليت داشته اند؛ به خوبي عنوان شده است .
بقعه شيخ عبدالصمد نطنزي
بناي اين بقعه با مسجد جمعه چنان مربوط و متصل است كه به نظر مي رسد مقارن يكديگر يعني در سال 707 هجري ساخته شده اند. محور اصلي بقعه و محراب آن كه با محور مسجد نزديك به 10 درجه انحراف دارد و نيز موقعيت راهرو، مقبره و دهليز مسجد دليل ديگري است برآن كه هر دو بنا در يك زمان ساخته شده اند. گنبد اين بقعه هرمي شكل و هشت ضلعي است. براساس لوحه اي در بقعه شيخ عبدالصمد، ساخت اين بقعه به اسماعيل بناي اصفهاني نسبت داده شده است .
در راهرو مشترك مسجد و مقبره شيخ عبدالصمد سردر مخصوصي براي خانقاه ساخته شده كه كتيبه آجري آن به خط ثلث برجسته به خوبي قابل خواندن است .
