بخشی از مقاله
بررسی مدل هاي مشارکت در تامین مالی احداث خطوط مترو
چکیده
بی تردید در جهان کنونی ﲪل و نقل ریلی درون شهری نقـش خـود را بعنوان یک سیستم ﲪل و نقل عمـومی انبـوه، سـریع، ایمـن، پاک، مطمئن، ارزان و راحت که ﲠره گیری از آن ﲠبود های عمده از ﲨله کاهش تراکم ترافیک خودروها در سطح شهر، کاهش آلودگی هوا، کاهش مصرف سوخت و حامل های انرژی، ارتقاء کیفیت زندگی اجتماعی و رونق کسب و کار ساکنین شهرها و حومه را به ﳘـراه دارد، بیش از پیش آشکار ﳕوده است. تامﲔ منابع مـاﱄ سـاخت و ﲠره برداري از سیستم ﲪل و نقل ریلی شهری ﳘواره دغدغه اصـلی مسوولان مربوطه بوده که باید بـه طـور ﳘزمـان توسـط دولـت و شهرداري صـورت پـذیرد. بـیش از ١٥ سـال از اجـراي طـرح هـاي قطارشهري (غﲑ از قطارشهري ﲥران) در آشور مـی گـذرد، امـا از طرح در دست اجرا فقط خط یک قطار شهری مشهد آهنـم بـا مشـکلات عدیده به ﲠره برداری رسیده است. از میان سایر طرح ها، فـاز اول اصفهان به طول تقریبی ١٠ کیلومﱰ، تﱪیز به طول تقریبی ٦ کیلومﱰ و شیراز به طول تقریبی ١٠ کیلومﱰ آماده ﲠره بـرداری آزمایشی است.
بررسی و ﲢلیل اجرای پروژههای مﱰو در کشورهای منتخب نشان میدهد که روشهای تأمین مالی در این کشورها وابسته به شرایط اقتصادی و ریسکهای موجود در فضای ﲡاری آهناست. اگرچه ﲤامی این پروژهها به صورت مشارکت خصوصی- دولتی اجرا شدهاند، اما ﳓوه تامین مالی در این نوع مشارکتها با یکدیگر متفاوت است. این ضرورت در شرایط جامعه ایران که کمﱰ بانک خارجی اجازه تسهیلات دهی به شرکتهای ایرانی را دارد ﳏسوس تر است و اﳘیت استفاده از منابع مالی داخلی خصوصاٌ بانک ها و موسسات مالی
و اعتباری را مضاعف می گرداند. از سوی دیگر روش های سنتی تامین مالی پروژه های زیربنائی، ﳘچون تامین مالی به اتکاء تضامین شرکت یا تامین مالی به اتکاء تضامین دولت، دیگر قادر به برآوردن نیاز و هدف مذکور خصوصا در کشورهای در حال
توسعه ﳕی باشند.
کلمات کلیدي: مترو، مدل مالی، حمل و نقل ریلی، مشارکت
.1 مقدمه
ﳓوة تأمﲔ منابع ماﱄ و ﲥیه بودجه اجرایی لازم براي اﳒام پروژههاي زیر بنایی و ﲠرهبرداري از ﳏصولات و خدمات حاصل از آهنا در حال حاضر به عنوان یکی از مهمﱰین مسائل پیشروي آشورهاي در حال توسعه مطرح میباشد. با توجه به وضعیت خاص آشورهاي در حال توسعه و ﲝرانهاي ماﱄ در این آشورها امکان تأمﲔ سرمایه مورد نیاز براي اجراي پروژههاي بزرگ براحﱵ فراهم ﳕیشود.در حال حاضر اجرای پروژه های عظیم عمرانی نیاز به سرمایه بسیار کلانی دارد. سود این سرمایه گذاری های کلان نیز چشمگیر است که بسیاری از آهنا غیر مستقیم بوده و اغلب در دوره بلند مدت به دست می آیند. در کشورهای در حال توسعه، ﲞش خصوصی یا سود حاصل در بلند مدت را مناسب تشخیص ﳕی دهد و یا فاقد ابزارهای مالی است که بتواند چنین پروژه هایی را به عهده بگیرد. ساخت و ﲠره برداری از خطوط مﱰو نیز جزو پروژه های بزرگ ﳏسوب شده و نیاز به بودجه کلانی دارد.
.2 وضعیت کلی طرح هاي قطار شهري و حومه کلان شهرهاي ایران
با مطالعات جامع ﲪل و نقل و ترافیک در کلان شهرها و پیش بیﲏ راهکارهاي ﳐتلف به منظور ﲠبود و ساماندهی ترافیک در افق طرح، ﳘواره استفاده از سامانه ریلی شهري به عنوان یکی از گزینه هاي اصلی مطرح بوده است. به دنبال آن، طرح امکان سنجی سامانه ریلی شهري با رویکرد شناسایی کریدورهای پرحجم و تعیﲔ نوع سامانه مورد نیاز مطالعه شد. عمده اهداف طرح یادشده افزایش سهم سفرهاي ﲪل و نقل عمومی، کاهش آلودگی
هوا و صرفه جویی در مصرف سوخت است. طرح هاي قطار شهري شهر ﲥران از سال ١٣٥٣ و شهرهاي مشهد، اصفهان، شﲑاز، تﱪیز، کرج و اهواز در ﳎموع به طول ٣٢٥ کیلومﱰ طی سال هاي ١٣٧٨ تا ١٣٨٠ آغاز شد. ﳘچنﲔ طرح قطار شهري شهرهاي قم و کرمانشاه با رویکرد احداث و ﲠره برداري مونوریل در ﳎموع به طول ٣٢ کیلومﱰ از سال ١٣٨٩ آغاز شده است.
.2.2 بررسی وضعیت عملکرد طرح هاي قطار شهري کشور
وضعیت ترآیب منابع اعتباري ٧ طرح قطارشهري (ﲥران، اهواز، اصفهان، تﱪیز، مشهد، کرج وشیراز) براساس آخرین موافقتنامههاي مبادله شده در سال ١٣٨٧ بیانکننده آن است آه از مبلغ برآورد آل ٧٢٩٤٧ میلیارد ریال (حدود ٢/٤٥ درصد از ﳏل درآمد عمومی و ٨/٥٤ درصد از منابع داخلی شهرداريها) تا پایان سال ١٣٨٧ حدود ٢٨٩٠٧ میلیارد ریال (١/٦٤ درصد از ﳏل درآمد عمومی و ٩/٣٥ درصد از منابع داخلی شهرداريها) پرداخت شده است.
بهرغم اینکه در مﱳ ماده ٥ اشاره شده است، آه حداقل ٥٠ درصد از اعتبارات مورد نیاز اجراي طرحهاي قطار شهري باید از ﳏل منابع داخلی شهرداريها و نیز با مشارآت ﲞش خصوصی تأمﲔ شود، اما عملکردها در این زمینه عدم موفقیت شهرداريها بغیر از شهرداری ﲥران را در تأمﲔ سهم خود نشان میدهد (تأمﲔ ٩/٣٥ درصد از سهم ٨/٥٤ درصدي اعتبارات آل). شهرداری ﲥران در سال های اخیر به مراتب مبالغ بیشﱰی از سهم خود را تامین ﳕوده است. ضمن آنکه در عمده طرحهاي قطار شهري بغیر از ﲥران تأمﲔ ماﱄ منابع خارجی (فاینانس) تا سال ١٣٩٢ ﳏقق نشده و از این منظر در جذب سرمایههاي خارجی نیز توفیقی حاصل نشده است.اعتبارت پرداخت شده تا پایان برنامه چهارم توسعه از ﳏل منابع عمومی براساس موافقتنامههاي مبادله شده ١٤ طرح قطار شهري در سال ١٣٨٩ معادل ٦٦١.٤٣٩.٣٢
میلیون ریال بود است. گفتﲏ است اعتبار مصوب سال ١٣٩٣ از ﳏل درآمد عمومی این طرحها حدود ٢٢٩.٣٨٢. ١٢٣ میلیون ریال است. بیش از ١٥ سال از اجراي طرحهاي قطارشهري (غﲑ از قطارشهري ﲥران) در آشور میگذرد، اما از طرح در دست اجرا فقط خط یک قطار شهری مشهد آهنم با مشکلات عدیده به ﲠره برداری رسیده است. از میان سایر طرح ها، فاز اول اصفهان به طول تقریبی ١٠ کیلومﱰ، تﱪیز به طول تقریبی ٦ کیلومﱰ و شیراز به طول تقریبی ١٠ کیلومﱰ آماده ﲠره برداری آزمایشی است. با ادامه ﳘﲔ روند و در صورت عدم افزایش خطوط دیگر، حدود حداقل ٥ سال دیگر زمان لازم است تا خطوط اولویت دار هر شهر به اﲤام برسد. (پیشبیﲏ زمان خاﲤه طرحهاي قطار شهري در سال ١٣٩٨ است).
.3 مطالعات تطبیقی روش هاي اجراي پروژه هاي قطار شهري
ﲡارب متنوعی از مشارکت عمومی– خصوصی (١ (PPP در طرحهاي مﱰو شهري در دنیا به ثبت رسیده است. این ﲞش شامل اﳒام مطالعات تطبیقی در مورد مشارکت ﲞش خصوصی در توسعه و راهﱪي شبکههاي ریلی شهري در شهرهاي ﳐتلف دنیا میباشد. موارد و شاخصهاي مورد بررسی در این مرحله مواردي از قبیل هزینهها، جریانهاي درآمدي، روشهاي تأمﲔ ماﱄ، روشهاي اجرا، ﳓوه استفاده از هم-افزاییها و میزان موفقیت طرحهاي مشارکت عمومی-خصوصی را در بر میگﲑند.
.1.3 استان گائوتنگ، آفریقاي جنوبی
مﱰو GAOTRAIN در حال حاضر بزرگﱰین پروژه با ﳘکاري ﲞش دولﱵ و خصوصی (PPP ) در تاریخ آفریقاست. طول مسﲑ ٧٧ کیلومﱰ است که ۴١ کیلومﱰ آن زیرزمیﲏ است و ١٠ ایستگاه مسافري را شامل میشود.هزینه اجراي این پروژه ٣/٢٢ میلیارد رند آفریقاي جنوبی (تقریبا معادل ٢/٢ میلیارد دلار) برآورد شده است. ٢ /١٩ میلیارد رند از این مقدار از طریق سرمایه گذاري دولﱵ و ١/٣ میلیارد رند از طریق سرمایه گذاري ﲞش خصوصی (که ۵٨% از آن وام می باشد) تامﲔ شده است.
.2.3 ونکوور، کانادا
خط ١٩ کیلومﱰي مﱰو اتوماتیک (۵/٧ کیلومﱰ هوایی، ٩ کیلومﱰ تونل، ٢ کیلومﱰ روي زمﲔ) با ۶١ ایستگاه خواهد بود که از طریق یک قرارداد ۵٣ ساله طراحی-تامﲔ ماﱄ -ساخت -ﲠرهبرداري-نگهداري که در جولاي ۵٢٠٠ با کنسرسیوم In Transit BC امضا شد، پیاده شده است. استانداري بریتیش کلمبیا سیاسﱵ دارد که هر پروژهاي که بیشﱰاز ٢٠ میلیون دلار کانادا هزینه دارد باید
1 Public-Private Partnership
حﱵالامکان به صورت PPP اجرا شود.هزینه اجراي این پروژه ٩/١ میلیارد دلار کانادا (تقریبا معادل ٦٧/١میلیارد دلار) برآورد شده است. ٢٤٧/١ میلیارد دلار کانادا از این مقدار از طریق سرمایهگذاري دولﱵ و ٦٥٧ میلیون دلار کانادا از طریق
سرمایهگذاري ﲞش خصوصی (٧٦% وام – ٢٤% دارایی) تأمﲔ شده است.
.3.3 مانیل، فیلیپین
طول خط MRT3 ٨/۶١ کیلومﱰ (٠۶% هوایی – ٠۴% روي زمﲔ) و شامل ١٣ ایستگاه است. هزینه اجراي این پروژه ٦٥٥ میلیون دلار برآورد شده است. ٤٦٥ میلیون دلار از آن وام از بانک واردات و صادرات ﲨهوري چک و ١٩٠ میلیون دلار دارایی میباشد. قرارداد این پروژه که از نوع واگذاري کامل با شرایط leaseback است در نوامﱪ سال ١٩٩١ آغاز شد(بعدا در سال ١٩٩٣ اصلاح و دوباره ابلاغ شد). مدت قرارداد ٢٥ سال است.
