بخشی از مقاله
ورزش و قلب و تأثیر آن بر دستگاه گردش خون
مقدمه:
در راس تمامى برنامه هاى بهداشتى يك اصل مهم وجود دارد و آن اصلاح شيوه زندگى است که جز باتغذيه مناسب، پرهيز از استرس، ترك سيگار و ورزش حاصل نمى شود.
چنانچه این زندگی سالم با دستورهای مذهبی ازجمله روزه توام شود میزان تاثیر آن شگرف تر و بسی زیادتر خواهد بود.
در ميان عوامل موثربر کیفیت زندگی سالم( جدای از عوامل مذهبی) نقش ورزش از همه پررنگ تر است.
شیوع روزافزون چاقی وبیماری های وابسته به آن که همه از بی تحرکی و فراوانی وسایل مدرن - که زندگی را راحت تر می کنند- حاصل می شود نشان دهنده ی این است که متاسفانه امروزه هنوز هم آدم های زیادی از ورزش و فواید آن غافلند.
ورزش یک عامل حیات بخش در حفظ سلامتی است از آن جهت که همواره با کاهش چاقی، فشارخون وچربی خون که همگی از عوامل موثر بربروز بیماری های قلبی و عروقی به شمار می روندهمراه است و باعث بروز تغییرات مثبت در زندگی می شود.
ورزش استرس را مهار می کند و با ایجاد روحیه ی عالی کیفیت زندگی رابهبود می بخشد ضمن این که بدن را قادر می سازد چربی را به نحو موثرتری به عنوان سوخت مصرف کند.
اثرات منفی بی تحرکی وعدم انجام فعالیت ورزشی بر سلامت وتندرستی
با توجه به ویژگی های زندگی عصرجدید وبیماری های گوناگون ناشی از بی تحرکی نقش انجام فعالیت بدنی بر سلامت جسم انکارناشدنی است.
برخی از بیماری هایی که انسان براثر کم تحرکی وعدم انجام فعالیت ورزشی به آن ها مبتلا می شود عبارتند از:
1- سکته ی قلبی
این بیماری براثر رسوب چربی زائد بدن بر دیواره های عروق کرونر قلب اتفاق می افتد.(فراهانی،1380، ص11)
مطالعات انجام شده بر110000فرد مشخص کرده است که افرادفعال50%کمتر از غیر افراد غیر فعال به حملات و امراض قلبی دچار می شوند.(پویان،1362، ص36)
تحقیقات مشابه در انگلستان نشان می دهد شیوع وابتلا به بیماری های عروق کرونر 60% در افراد غیر فعال بیشتر است.(همان منبع، ص36)
2- بیماری فشارخون
این بیماری براثر افزایش فشاربطن چپ قلب که وظیفه ی انقباض وخون رسانی به بافت ها را برعهده دارد روی می دهد. فشار خون متعارف 12 بر8 می باشد.(فراهانی،1380، ص11)
3- تصلب شرائین
بیماری سفت شدن دیواره ها وجدار رگ ها را گویند که بر اثر ازدیاد کلسترول بد یا ldl در بدن حادث می شود.(همان منبع،ص12)
میزان طبیعی کلسترول در آزمایشگاه حدود 150 الی300 میلی گرم می باشد.افزایش بیشتر از 300 میلی گرم می تواند برای سلامتی فرد خطر آفرین باشد. کلسترول گاهی به صورت تکه های جامد مسیر رگ ها را می بندد.
میزان کلسترول بدن یک ورزشکار درحدود150 میلی گرم است.(پویان،1362، ص37)
4- دیابت پیشرفته
یکی از خطرناک ترین بیماری های آرام آرام کشنده بیماری دیابت است که براثر کم تحرکی، تغذیه ی نامناسب،زندگی پرتنش و... برای انسان رخ می دهد.(فراهانی،1384، ص82)
5- ناراحتی های عصبی
به طور کلی هرگاه دستگاه عصبی فرد نتواند بدن را به صورت طبیعی کنترل کند این موضوع مقدمه ی بیماری های عصبی را فراهم می کند.(فراهانی،1380،ص12)
امروزه گرفتاری های ناشی از اختلالات زندگی ماشینی ، استرس ها وهیجان های خطرناک به همراه اظطراب ناشی از زندگی نوین که نقش عمده ای در بروز بیماری های عصبی دارندزندگی بشر را تهدید می کند.
چند معضل اساسی زندگی ماشینی
1- چاقی و اضافه وزن
چاقی خود به خود بیماری نیست اما می توان آنرا در زمره ی موارد محدود کننده وتهدید کننده ی زندگی هر فرد بحساب آورد. به طور کلی چنانچه میزان چربی بدن افراد مونث به بیش از 25% بدن و در افراد مذکر به بیش از 15% وزن کل بدن برسد به آن فرد لفظ چاق اطلاق می شود.(فراهانی،1380،ص13)
چربی مطلوب 5 تا7% وزن بدن مذکر وحداکثر14% وزن بدن فرد مونث است.ضمن این که از 25 سال به بالا هر سال 450 گرم چربی به وزن بدن اضافه می شود وهمزمان هم 115 الی 225 گرم از حجم استخوان بندی و عضلات فرد کم می شود.(غلامرضا خانی، ص34)
یکی از تغیه شناسان مهم بین المللی با نام "جین مایر" معتقد است مهمترین عامل چاقی در اجتماعات پیشرفته ی امروزی عدم انجام فعالیت های بدنی است. درواقع به نظر وی بین چاقی وعدم فعالیت بدنی ارتباط مستقیم وجود دارد.البته کاهش ساعات کار ناشی از زندگی ماشینی هم مزید برعلت است.(همان منبع،ص34)
2- تغذیه ی ناسالم
زندگی پرمشغله ی امروزی باعث می گردد انسان ها از رژیم سالم تغذیه ای برخوردار نباشند و بیشتر غذاهای پرچربی،سرخ کرده،آماده وشیرینی را مصرف نمایند. بیماری های تصلب شرائین و سکته ی قلبی براثر تغذیه ی ناسالم ورسوب چربی و کلسترول موجود در گوشت قرمزو... خطرات عمده ای را متوجه ی زندگی انسان می نماید.
3- مصرف دخانیات
مصرف دخانیات یکی از عوامل تهدیدکننده سلامت هر فرد به شمار می رود. برای گواهی بر صحت این ادعا کافی است بدانیم هرنخ سیگار معادل 10 میلی جیوه فشار خون فرد سیگاری را افزایش می دهد.(فراهانی،1380،ص14)
***
اثرات مثبت ورزش
تاثیر ورزش بر بدن فراوان است. تاریخ علوم تجربی آکنده از تجربیاتی است که صحت این ادعا را بیان می کند. ورزش باعث می شود تا خود بشرسهم عمده ای در تامین سلامت بشری ایفا نماید. ورزش برقلب، ریه و سیستم خونی تاثیر مثبت می گذارد.علاوه برآن اعمال کلیه، جگر، شکم، عضلات، سیستم عصبی و... را تحت تاثیر قرار می دهد.(پویان،1362، ص40)
بخش عمده ای از جهان را مسلمانان تشکیل می دهند. این قشر جامعه بشری به دلیل رعایت مسائل مذهبی جزو سالم ترین نوع بشر می باشد که بلحاظ رعایت دستورات برتر قرآنی چنین رخدادی حاصل می آید. بر این ادعا دلایل زیادی اقامه می شود که در این نوشتار سعی می شود به برخی از این دلایل و اثرات روزه اشاره شود.هرگاه روزه با ورزش توام شود تاثیرات شگرفی حاصل می شود که به صورت توام به برخی از آنها می پردازم.
دلایل اثرات مثبت روزه داری و ورزش
1- بهبود سوخت و ساز بدن و آسایش اندام ها ودستگاه های بدن
حذف وعده ی غذایی ناهار در ماه رمضان سهم زیادی بر بهبود متابولیسم وسوخت و ساز بدن دارد وبدن را مجبور می نماید به وضعیت بهبود بخشد وکالری های اضافه و انباشت شده ی خود را مصرف کند. تصفیه ی طبیعی بدن به دلیل کاهش کالری و تغذیه ی دریافتی و در مقابل افزایش سوخت و ساز از اثرات عالی روزه داری است.استفاده از ذخائر چربی وهیدرات های کربن( قند خون) باعث تنظیم قند خون و کاهش چربی و درنتیجه عملکرد بهتر بدن می شود.
قندها مهم ترین عامل تولید انرژی برای ورزشکاران است.(فراهانی،1384، ص61)
کاهش این قندها در رساندن وضعیت بدن به تعادل موثر است. ورزشکاران درمقابل استفاده 1 گرم پروتئین و2 گرم چربی 4 گرم مواد قندی نیاز دارند.(همان منبع، ص 61)
مواد قندی موردنیازبدن به راحتی تامین می شوند.
کاهش کلسترول مضرldl ، قند، چربی وکالری های دریافتی براثر روزه باعث کاهش وزن بدن می شود.همچنین افزایش کلسترول مفیدhdl در سلامت فرد روزه دار تاثیر اساسی دارد. اصلاح وضع غلظت خون بر اثر روزه وخروج سموم احتمالی موجود در آن بر کارکلیه وجگر موثر و آسایش وراحتی را برای آن ها به ارمغان می آورد.
استراحت سیستم گردش خون و بخصوص دستگاه گوارش مهم ترین ویژگی روزه می باشد که در ماه رمضان اتفاق می افتد. در حالت استراحت قلب یک فرد معمولی 70 تا80 بار در دقیقه می زند در حالی که قلب یک ورزشکار50 تا60 بار در دقیقه ضربان دارد.(غلامرضا خانی، ص29)
در حالت فعالیت شدید قلب یک فرد عادی 170 تا210 بار در دقیقه می زند در حالی که قلب ورزشکار بین 110 تا140 وحتی گاهی کمتردر دقیقه می تپد.(همان منبع، ص30)
به دلیل کاهش هموسیستوئین در خون براثر ورزش یا کاهش تغذیه براثر روزه خطر بروز سکته ی قلبی در ماه رمضان به شدت کاهش می یابد.
2- کاهش وزن بدن بر اثر ورزش وروزه
تناسب کالری دریافتی با کالری مصرف شده به دلیل روزه در بعضی افراد باعث کاهش وزن می شود و در بعضی دیگر باعث می گردد تا وزن آن ها در حد ایده آل باقی بماند. مشخص است که افزایش وزن موجب تجمع چربی در بدن و یکی از دلایل عمده بروز انواع سرطان است.
با ازای هر 9.3 کالری، انرژی اضافی که وارد بدن می شود و مصرف نشود 1 گرم چربی ذخیره می شود.(فراهانی،1384، ص83)
مکانیسم افزایش وکاهش وزن را می توان مربوط به دریافت و مصرف انرژی غذایی دانست. یعنی اگر مقدارانرژی حاصل از غذا بیش از مصرف باشد وزن بدن اضافه می شود.(غلامرضا خانی، ص34)
ورزشکاران در ورزش معمولا به دنبال کاهش وزن خویش هستند.از دلایل عمده ی این موضوع می توان به موارد ذیل اشاره کرد.
الف) رسیدن به یک رده ی وزنی خاص- مثل کشتی و وزنه برداری- بدن سازی
ب) شرکت در مسابقات و ورزش های زیبا- مثل شنا، شیرجه ، ژیمناستیک واسکیت
ج) افزایش سرعت- مثل مسابقات دوچرخه سواری، اسب سواری و دو ومیدانی
د) افزایش کارایی
اکثر ورزشکاران تصور می نمایند با تغییر رژیم غذایی می توانند به کمترین وزن برسند و آن وزن مطلوب ترین وزن بدن آنهاست در حالی که وزن مطلوب بدن در حقیقت وزنی است که هم سلامت و کارایی را بدست می دهد و هم حفظ آن عقلانی است. یعنی وزن مناسب کمترین وزن نیست بلکه وزن مطلوب است.
چون میزان چربی مطلوب مردان 5 تا 7 درصد وزن بدن و برای زنان حدود 14 درصد وزن بدن است رسیدن به این میزان چربی با روزه بهتر و بی خطر تر است.
از آنجایی که در ماه رمضان مسابقات تا حد زیادی تعطیل است کاهش وزن با روزه در این ماه عقلانی تر به نظر می رسد. چراکه در این زمان از خطرات کاهش وزن شدید وناگهانی اجتناب شده است در حالی که اگر قرار باشد در فصل مسابقات این عمل انجام شود بدن ورزشکار باید فشار زیادی را تحمل نماید که البته بسیار هم خطرناک است.
3- تاثیرروزه وورزش بر هورمون های جنسی و سلامت فرد
انجام فعالیت مستمر ورزش وروزه تاثیر عمده ای بر هورمون ها جنسی و کاهش سرطان های وابسته به آن هم در مردان و هم در زنان دارد.اگر ورزش با روزه همراه باشد به دلیل اصلاح وبهبود متابولیسم بدن این تاثیر بیشتر خواهد بود.فعالیت شدید بدنی یک ورزشکار بر کاهش سطح هورمون تستوسترون که عامل عمده ی بروز سرطان پروستات است تاثیر می گذارد. سطح هورمون تستوسترون در ورزشکاران نسبت به افراد عادی پایین تر است ودر نتیجه فرد روزه دار از خطر بروز سرطان پروستات تاحد زیادی مصون می شود.
4- نقش ورزش وروزه در اصلاح شخصیت ورزشکار
انجام حرکات ورزشی باعث کاهش عوامل ایجاد کننده افسردگی می شود و همچنین در افزایش اعتماد به نفس فرد وتقویت سیستم ایمنی ورزشکار موثر است.
چنانچه ورزش با روزه هم توام باشد به شرطی که از حد توان جسمی فرد خارج نباشد در تقویت منش و شخصیت اجتماعی او موثر است و در کاهش اثرات افسردگی به دلیل مسائل اعتقادی نقش اساسی ایفا می نماید.
ورزش به تنهایی نمی تواند افسردگی را درمان کند بلکه آن را تا حدی کم می کند یا به عبارت بهتر در بهبود آن موثر است اما روزه دراین میان می تواند نقش خوبی را ایفا نماید.درضمن انجام سایر فعالیت های مذهبی بسیار موثر است.
زمان و مکان ورزش در ماه رمضان با رعایت فاکتورهای حفظ سلامتی
1- زمان ورزش در ماه رمضان
در هنگام ورزش فعالیت سیستم تنفس وقلب ورزشکار شدید است و در صورتی که هوای آلوده وارد ریه شود میزان جذب سموم هم به همان نسبت زیاد بوده و در نتیجه ورزشکار با خطر مسمومیت روبرومی شود.
کربن مونوکساید میل ترکیبی شدیدی نسبت به هموگلوبین داردتا اکسیژن و همین نکته باعث می گردد تابه دلیل افزایش مونوکسید کربن در بدن گنجایش وتوان کاری فردعادی ویا ورزشکار تا حد زیادی به دلیل آلودگی هوا کاهش یابد.(غلامرضا خانی ، ص11)
اما دراواخر شب بخصوص بعد از ساعت 21 و22 بدلیل کم شدن تردد وسائل نقلیه ودر نتیجه کاهش آلودگی هوا ورزش بسیارمفید است. در ساعات روز و ساعات اولیه شب میزان آلودگی هوا بالاست وورزش های شدید جسمی خطرات عمده ای را متوجه سلامت ورزشکار بویژه متوجه سیستم تنفسی و وضعیت ریه های یک ورزشکار می نماید.
متاسفانه وضعیت هوا صبح به وضع نامطلوب برمی گردد واواسط تا اواخر آن مجدد به اوج می رسد.این موضوع در حالی قابل توجه است که بدانیم اکثر افراد عادت دارند صبح ها کمی دیرتر از حد معمول و تقریبا همزمان با خروج وسائط نقلیه در پارک ها و مکان های عمومی به ورزش بپردازند درحالی که با انجام این کارخطر زیادی را متوجه سلامت خود می نمایند.
2- مکان ورزش در ماه مبارک رمضان
ورزش در هوای آزاد به جای ورزش در منزل وبه شرط عدم وجود مونو اکسید کربن و ذرات خطرناک سرب و...درآن بهتر می باشد.هرچند به دلیل الودگی های روزافزون سالن های سرپوشیده با تهویه مطلوب مناسب است.
