بخشی از مقاله
چکیده
هدف: در بسیاري از نقاط خشک و نیم خشک شهري، رواناب هاي شهري ممکن به عنوان یکی از منابع آب قابل احیا و
باارزش در نظر گرفته شود. در این تحقیق مشخصات رواناب هاي سطحی شهر تهران مورد مطالعه قرار گرفت و با
استانداردها و مقررات آب کشاورزي مقایسه شدند.
روش ها: در این مطالعه سه مسیل اصلی (سرخ حصار، عمادآور، کن) انتخاب شد. دو سري نمونه به فاصله یک ماه از انتهـاي این رواناب هاي سطحی گرفته و به آزمایشگاه منتقل شدند. این نمونه ها جهـت آزمایشـات فیزیکـی، شـیمیایی و باکتریـایی مطابق با استاندارد متد آنالیز شدند.
نتایج: مطابق با استاندارد هاي پیشنهادي سازمان حفاظت محیط زیست ایـران بـراي اسـتفاده مجـدد از پسـاب بـه عنـوان آب
آبیاري، نتایج براي همه نمونه ها(کن، عمادآور و سرخ حصار)نشان داد کـه، غلطـت آلاینـده هـاي (BOD5 , COD)، TSS،
کدورت و شاخص هاي میکروبی بالاتر از استاندارد بودند، بنابراین این خصوصیات نامطلوب هستند. پارامترهاي دیگر مؤثر بر کیفیت آب براي آبیاري کشاورزي مانند pH، قلیائیت، کلراید، سدیم، پتاسیم، نسبت جذب سدیم((SARو درصـد سـدیم در محدوده مطلوبی براي استفاده کشاورزي بودند.
نتیجه گیري: رواناب هاي شهر تهران متشکل از سرخ حصار، عمادآور و کن با جریان هاي قابل ملاحظه اي مـی توانـد بـراي آب آبیاري به کار برده شود اما آن ضروریست که چندین فرایند تصفیه براي تطابق BOD5، TSS و کدورت با استاندارد هـا به کار برده شوند. گندزدایی ایمن میکروبی این پساب ها خیلی ضروري است. اگرچه سایر پارامترها ماننـد فلـزات سـنگین و
تعدادي آلاینده هاي سمی که در این تحقیق مورد مطالعه قرار نگرفت، باید بررسی شوند.
کلمات کلیدي: روان آب هاي سطحی، کیفیت شیمیایی، کیفیت میکروبی، مصارف کشاورزي.
مقدمه
شهر تهران در دامنه جنوبی رشته کوه البرز، در قسمت مرکزي ایران قرار دارد. آب و هواي شهر تهران به طور کلی گرم و
خشک است. از آنجایی که تهران به وسیله سطوح مرتفع البرز مرکزي احاطه شده است، علاوه بر آب هاي سطحی در گستره شهري، رواناب هاي ناشی ازبارش در مناطق کوهستانی که به وسیله رودخانه ها و مسیل ها وارد محدوده شهري می گردند و ضمن عبور از داخل شهر به دشت جنوب تهران می رسند. این جمعیت به طور مستقیم و یا غیر مستقیم باعث ورود منابع آلودگی نقطه اي و غیر نقطه اي به انهار و کانال شهري و کاهش کیفیت این آب ها می شوند.آب هاي سطحی نیز به واسطه
انتقال فاضلاب به همراه باران، از طریق مسیل هاي شهر که از شمال تا جنوب امتداد دارند، آلوده می گردند(.(1 این روان
آبهاي سطحی شهري به دلیل پیشرفتهاي چشمگیر در روند شهرنشینی و صنعتی شدن، حاوي انواع آلاینده ها می باشند(،٣.(2
تا گذشته اي نه چندان دور مسیل هاي طبیعی وظیفه اصلی زهکشی و هدایت آبهاي سطحی تهران را به عهده داشته اند. در هر حال حاضر، کانال هاي جمع آوري روانابها و آبهاي سطحی شهر تهران، فاضلاب هاي سطح شهر را از بالاترین نقطه در
دامنه هاي کوههاي شمال تهران جمع آوري کرده و به تدریج به قسمت هاي پایین تر و جنوب شهر هدایت می کنند.به طوري
کلی نهاًیتا به زمین هاي جنوب تهران رسیده و به مصرف آبیاري سبزیجات و دیگر انواع محصولات زراعی می رسند.
اکنون با وجود آلودگی نسبتاً شدید این منابع سطحی، به دلیل کمبود آب وهمچنین سهولت دسترسی به این منابع بدون هیچ
تصفیه توسط کشاورزان براي مصارف آبیاري در مقیاس وسیع استفاده می شود. راه یابی این آلاینده ها به مناطق کشاورزي، از اثرات عدم تصفیه و کنترل روان آبهاي سطحی شهر تهران می باشد. آب کشاورزي داراي شاخص هاي خاصی براي آبیاري
زمین می باشد، عواملی از قبیل هدایت الکتریکی، شوري، غلظت مواد آلی و......که در کشاورزي بسیار مهم است. چنانچه
غلظت آلاینده جهت استفاده در آبهاي کشاورزي بیش ازاستانداردها و مقررات زیست محیطی باشد، ضرورت تصفیه روان آب
هاي سطحی قبل از استفاده مجدد آنها جهت حفظ بهداشت و محیط زیست و اجراي طرح هاي مناسبی جهت جایگزینی این منابع با آب با کیفیت مناسب و یا بهبود کیفیت روانابها، لازم است(6،5،.(4
تعیین کیفی رواناب هاي شهر ي در تحقیقات گذشته نیز، طیف گسترده اي از آلاینده هاي مختلف از جمله فلزات سنگین، مواد معلق و... را شامل شده است که در ادامه بررسی گردیده است(٧). محوي در شهر تهران در زمستان سال ١٣٨٣، یافته
هاي حاصله از بررسی آلودگی روان آبهاي سطحی شهر تهران و ارزیابی اثرات زیست محیطی آنها بر روي خاکهاي کشاورزي
و آبهاي زیرزمینی منطقه نشان دهنده وجود بیشترین غلظت آلاینده ها در جنوب شرقی شهر تهران و جنوب شرقی شهرري و
همچنین ناحیه بین شهرري و ورامین در معرض انواع آلاینده ها بود که دلیل آن همگرا شدن مسیلها در این منطقه است. این مسئله باعث حمل و انتقال تمام آلاینده هاي شهر تهران به این ناحیه می گردد(٢). بنفشه رازقی خمسه اي در سال ١٣٧٨ در
شهر تهران، اثرات انتقال آبهاي سطحی از شرق به غرب تهران بر کیفیت آبهاي زیرزمینی مورد بررسی قرار داد. نتایج نشان داد
که کیفیت انهار فیروزآباد و سرخه حصار و مقایسه آنها با کیفیت آب توصیه شده براي مصارف آبیاري کشاورزي از نظر
پارامترهاي شوري، کلرور و نیتروژن فاضلاب هاي فوق در گروه هاي محدودیت کم تا متوسط و گاهی شدید قرار می گیرند.
از نظر میزان pH در فاضلاب نهر فیروز آباد فاقد محدودیت اما نهر سرخ حصار در دو ماه دي ماه و اسفند داراي pH بالا
بوده است(٣). رامین نبی زاده درسال ٢٠٠٣ در شهر تهران، درباره اي فلزات سنگین در رواناب هاي شهري مطالعه اي انجام
داد که نتایج نشان داد که غلظت آلاینده ها از شمال به جنوب افزایش می یابد(۵).مردانی در شهر تهران درسال ١٣٨٧ ،
آلودگی خاکهاي مناطق جنوبی تهران در مسیر روان آب هاي سطحی به فلزات سنگین مورد بررسی قرار داد. در این مطالعه
غلظت برخی از فلزات سنگین از جمله سرب، روي،مس، کادمیم و نیکل در بافت خاکهاي منطقه جنوب تهران تعیین و نتایج
نشان داد که گرادیان غلظت کلیه پارامترهاي مورد مطالعه از شمال به جنوب و غرب به شرق منطقه رو به افزایش است(٨).
آذري و همکاران در سال ١٣٩٢ در شهر شاهرود، ارزیابی آلودگی رواناب هاي شهري به فلزات سنگین آرسنیک، کبالت و
کروم را انجام دادند که نتایج حاصل از این تحقیق نشان دهنده ي مقادیر هدایت الکتریکی رواناب هاي شهري ار 78-168µmohs/cm متغییر بوده که بیانگر پایین بودن نسبی املاح محلول در آب است. مقادیرpH اندازه گیري شده نیز بین
7-8.5 متغییر می باشد که نشان دهنده این است که رواناب هاي سطح شهر در محدودة اسیدي تا خنثی قرار می گیرند(٩).با
توجه به مطالعات قبلی انجام شده در حال حاضر مطالعه اي دیگري با هدف بررسی مشخصات رواناب هاي سطحی و مقایسه
آن با استاندارد آب کشاورزي صورت گرفت.
مواد و روش ها این تحقیق به صورت تجربی در فواصل زمانی خرداد ماه و تیرماه صورت گرفت. در ابتدا، سه مسیل اصلی سرخ حصار،
عمادآور، کن انتخاب و در جنوب این مسیل ها براي نمونه برداري ایستگاه هاي شناسایی شد. روي مسیل سرخ حصار
ایستگاه تقی آباد (S1) و براي مسیل عمادآور انتهاي خیابان عمادآور((S2و مسیل کن ایستگاه پل بزرگراه آزادگان((S3 به
عنوان نقاط نمونه برداري براساس نقشه منطقه که این نقاط روي شکل ١ نشان داده شده است. دلیل انتخاب این ایستگاه ها
این بود که همه روان آبهاي سطحی شهر کاملاً از این نقاط عبور و نمونه هاي گرفته شده نمایانگر همه نوع آلاینده هاي که از سطح شهر عبور می کردند. جربان روان آبهاي سطحی در این سه مسیل، از شمال به جنوب تهران که در جنوب شهر ري
همگرا و سرانجام به دریاچه شور قم ختم می شوند. نمونه برداري از مسیل ها در دو ماه متوالی خرداد و تیر در ایستگاه هاي
مورد نظر جمع آوري و سپس نمونه ها به آزمایشگاه منتقل و آزمایشات بلافاصله طبق روش هاي مندرج در استاندارد متد با
دو بار تکرار انجام شدند. براي اندازه گیريCOD براساس روش تقطیر برگشتی و BOD5 به روش وینکلر و همچنین براي
اندازه گیري کل جامدات معلق به روش وزن سنجی به کار برده شد. سایر آزمایشات از جمله pH، EC، TDS و کدورت به ترتیب با استفاده از دستگاه هاي pH meter 120CD NinG، Conductivity/TDS meter HACH و Turbiditemetry 2-100 AN HACH اندازه گیري شد. در آزمایشات باکتریایی از جمله کل کلیفرم ها و کلیفرم
مدفوعی به روش تخمیر سه لوله اي و همچنین HPC به روش پلیت گذاري و شمارش کلنی ها با استفاده از دستگاه کلنی
شمار انجام شد. اندازه گیري فلزات سدیم و پتایم با استفاده از دستگاه Flame Photometry JENWAY و فلزات کلسیم و منیزیم با استفاده از تیترسنجی با EDTA و سایر آزمایشاتی از جمله کلرور و قلیائیت با استفاده از تیترسنجی به ترتیب با نیترات نقره و اسیدسولفوریک انجام شد(.(11 سپس نتابج آزمایشات مورد تجزیه و تحلیل آماري قرار گرفت. براي ارزیابی کیفیت آبیاري از معادلات معیارهاي نسبت جذب سدیم و درصد سدیم استفاده کردیم که:
