بخشی از مقاله
آفات مهم ذرت در ايران و مديريت تلفيقي آنها
پيشگفتار
افزايش سرسام‌آور جمعيت دنيا (روزانه 250 هزار نفر)، نياز روزافزون آنان به غذا و ناكافي بودن منابع غذايي از سال‌هاي قبل، بخش عظيمي از مردم جهان را مواجه با پديده شوم گرسنگي و سوء تغذيه نموده است. را ه مقابله با اين پديده رنج‌آور، جز با استفاده بهينه از منابع آب و خاك و تكنولوژي پيشرفته و توسعه كشت و كار محصولات با عملكرد بالا ميسر نيست.
در ميان محصولات تامين كننده منابع غذايي، ذرت با توجه به ويژگي‌هاي خاص خود، يكي از اين محصولات اميدبخش است كه امروزه در سطح بسيار وسيعي مورد كشت و كار قرار گرفته است. هرچند كه كشت و كار اين محصول از قرون گذشته در دنيا متداول بوده و بخش قابل ملاحظه‌اي از نيازهاي غذايي و دام را تامين مي‌كرده است، ليكن توسعه كشت اين محصول در اين هنوز به اندازه كافي نيست و اميد مي‌رود كه با حمايت‌هاي لازم، شاهد توسعه و رشد فزاينده اين محصول باشيم.
مقدمه:
ذرت با سطح كشت جهاني، بالغ بر 140 ميليون هكتار و توليد بيش از 585 ميليون تن در سال، يكي از منابع اصلي تامين غذاي انسان، دام و مصارف صنعتي مي‌باشد. اين محصول ارزشمند، با توجه به دوره رويش كوتاه و عملكرد افزون‌تر از ديگر محصولات و سازگاري با شرايط آب و هوايي مختلف از نظر سطح كشت در مرتبه سوم پس از گندم و برنج و از نظر عملكرد، در مرتبه دوم پس از گندم قرار گرفته است.
اين محصول ارزشمند، علاوه بر تامين بخش مهمي از نياز غذايي انسان و دام، يكي از منابع مهم در صنايع غذايي، شيميايي و دارويي است.
كشت و كار اين محصول در ايران، تا دو دهه قبل بسيار محدود بود و با وجودي كه سطح زير كشت و ميزان توليد آن، طي 15-10 سال اخير، رشد خوبي داشته، ليكن با توجه به نياز حدود 5/2 ميليون تن براي تامين منابع غذايي و استفاده در بخش صنعت، فقط 1300000 تن ذرت از 190000 هكتار كشت به دست آمده است كه هنوز تا رسيدن به مرز خودكفايي و عدم نياز به واردات آن از خارج كه مشكلات عديده‌اي را به دنبال دارد، راهي طولاني در پيش روي مي‌باشد.
به حداقل رساندن عوامل بازدارنده رشد و حفظ اين محصول از گزند عوامل مختلف مانند آفات و بيماري‌هاي گياهي، يكي از اقدامات بسيار اساسي در افزايش اين محصول مي‌باشد. ذرت بر خلاف قدرت فيزيولوژيك و رشدي خود، داراي آفات گوناگوني است كه ميزان قابل توجهي از آن محصول را نابود مي‌كنند.
شناخت و مبارزه اصولي با اين آفات، مي‌تواند گامي اساسي درافزايش عملكرد در واحد سطح باشد.
در اين جلسه بحث، سعي بر اين است تا آفات مهم و كليدي ذرت بررسي شود و راهكارهاي عملي و مناسب در مديريت اين آفات مورد بحث قرار گيرد.
آفات مهم و كليدي ذرت
اكوسيستم مزرعه ذرت با توجه به رشد زياد و متفاوت با ديگر مزارع، به گونه‌اي است كه گاهي طول بوته‌ها به 3 متر مي‌رسد و متراكم و انبوه مي‌شود و اين ويژگي سبب مي‌شود بوته‌هاي ذرت عمدتاً با توجه به وضعيت ظاهري و غني‌بودن مواد غذايي بسيار متنوع شامل كربوهيدرات‌ها، پروتئين‌ها، اسيدهاي چرب و املاح متنوع معدني و ويتامين‌ها يكي از مطلوب‌ترين محصولات براي حضور آفات مختلف گردد.
با بررسي‌هاي انجام گرفته، بيش از 400 گونه از بندپايان شامل حشرات و كنه‌ها در مزارع ذرت فعاليت دارند.
هرچند كه ذرت به دليل چهار كربنه بودن آن (C4) و خصوصيات فيزيولوژيك و رشد ناشي از اين وضعيت بيوشيميك، بايد قدرت تحمل زيادي در مقابل آفات داشته باشد، وليكن عليرغم اين ويژگي‌ها آفات مختلفي ذرت را مورد حمله قرار مي‌دهند و آسيب‌هاي تعدادي از اين آفات شديد و اقتصادي است، به طوري كه در اين جلسه بحث، به عنوان «آفات مهم و كليدي ذرت و راه‌هاي مقابله اصولي با آنها» مورد بحث قرار مي‌گيرند.
بوته ذرت، در دوره رشد خود از مرحله قرار گرفتن بذر آن در خاك تا مرحله برداشت و انتقال به انبار، مورد حمله آفات مختلفي قرار مي‌گيرد كه اين آفات بر حسب دوره حمله و آلودگي در 4 گروه به شرح زير طبقه‌بندي مي‌گردد:
مرحله رشدي بوته ذرت آفات مهم و كليدي
1. قرار گرفتن بذر در خاك تا مرحله 6-8 برگي كرم مفتولي Agriotes elongates, Marsch
مگس بذر ذرت Hylemia plature, Meigen.
كلاغ Corvus. Spp
شته Rhopalosiphum maidis, Fitch
تريپس Anaphothrips sp
كنه تارتن Teranychus urtica, koch
زنجره Corn leafhoppers
كرم برگ‌خوار Spodoptera exigun Hb
كرم طوقه‌بر Agrotis segetum, schiff
بوته‌هاي جوان تا ظهور گل‌هاي نر Tasseling كرم برگ‌خوار Spodoptera exigun, Hb
كرم ساقه‌خوار Ostrinia mubilalis, Hb
اروپايي ذرت
كرم ساقه‌خوار و بلال Sesamia cretica, Led
كنه تارتن Tetranychus urticae
3. مرحله تشكيل و ظهور گل‌هاي ماده Silking تا برداشت كرم ساقه‌خوار و بلال Sesamia cretica, Led
كرم‌ساقه‌خوار اروپايي ذرت Ostrinia mubilalis, Hb
پروانه تك‌نقطه‌اي Mythimna lorei, Dup
كرم بلال Heliothis zea, Boddie
Heliothis obsolete F.
كلاغ Corvus spp
4. مرحله انبار بيد غلات Sitotroga cerealella, Oliv
شپشه گندم Sitophilus granaries, L
شپشه برنج Sitophilus orizae
سوسك كشيش Rhizoperta dominica, F
شب‌پره هندي Plodia interpunctella., HB
كرم مفتولي Agriotes elongatus, Marsch
از علام آلودگي مزرعه ذرت به كرم مفتولي (Wireworm) مي‌توان به عدم رويش و سبزشدن يكنواخت مزرعه و پژمردگي بوته‌هاي تازه سبز شده اشاره نمود. كرم‌هاي مفتولي با تغذيه از بذور ذرت، مانع سبز شدن و همچنين با خوردن ريشه‌ها و سوراخ كردن آنها، باعث قطع ريشه و در نتيجه ضعف بوته‌هاي ذرت مي‌گردند.
مشخصات ظاهري: حشره كامل سوسكي است به طول 10-7 و عرض 3 ميليمتر، كه رنگ آن عموماً سياه يا قهوه‌اي بوده، روي پالپوش‌هايش نقاطي وجود دارد كه به صورت خطوط ديده مي‌شود.
تخم: اندازه تخم اين حشره، كوچك كمتر از 5/0 ميليمتر، بيضي شكل و تخم به رنگ سفيد است كه در درون خاك به صورت گروهي قرار داده مي‌شود.
لارو: لاروهاي تازه تفريخ شده، سفيد كرم هستند، اما به زودي به رنگ زرد براق تغيير مي‌يابند. حداكثر طول لارو، 25-20 ميليمتر. لاروها كشيده، باريك، پاهاي سينه‌اي بسيار كوچك، جلد بسيار سخت دارند و به همين دليل به آنها كرم مفتولي (در ايران استخواني) اطلاق مي‌گردد.
شفيره: لارو كامل با تشكيل لانه‌اي در داخل خاك به شفيره تبديل مي‌گردد. شفيره، سفيدرنگ، خميده و ترد و شكننده است.
زيست‌شناسي: اين آفت زمستان را به صورت لارو در سنين مختلف و در عمق 30-25 سانتيمتري خاك به‌سر مي‌برد. آغاز شفيرگي از اواخر اسفند و اوايل فروردين ماه است كه لاروهاي كامل، قبل از شفيرگي با ايجاد لانه‌اي در عمق 7-4 سانتيمتري خاك، شفيردگي خود را درون لانه ساخته شده آغاز مي‌كنند. زمان ظهور حشرات بالغ، مقارن با دهه دوم ارديبهشت تا اوايل خردادماه است.
مديريت تلفيقي آفت
كرم مفتولي ذرت، يك آفت خاكزي است. براي مقابله با اين آفت، مي‌توان از روش هاي مختلف زراعي، مكانيكي، بيولوژيك و شيميايي بهره گرفت.
الف) روش‌هاي زراعي:
اعمال روش‌هاي زراعي از موثرترين راه‌هاي مبارزه با اين آفت است كه ذيلاً به شرح آنها مي‌پردازيم:
1. تناوب و قراردادن گياهان غيرميزبان در نظام تناوب، كه يكي از گياهان غيرميزبان يونجه مي‌باشد.
2. اجراي عمليات صحيح زراعي، كشت به موقع، تقويت و حاصلخيزي خاك، اجراي عمليات زمستانه، نابود كردن بقاياي گياهي، شخم و يخ‌آب زمستانه در تقليل تراكم اين آفت موثر است.
3. پاك نگهداشتن مزرعه از علف‌هاي هرز و حذف آنها، چند هفته قبل از كشت به كم شدن تراكم لاروها در خاك منجر مي‌گردد
ب) روش مكانيكي:
شكار حشرات بالغ با استفاده از تله‌هاي نوري يا فرموني در فصل ظهور حشرات بالغ معمولاًٌ در ارديبهشت ماه از روش‌هاي موثر در تقليل تراكم اين حشره است.
ج) روش‌هاي بيولوژيك:
عواملي از جمله قارچ‌ها، نظير قارچ Metarrhizium anisopliae، بعضي از نماتدهاي انگلي و پرندگان، مخصوصاً كلاغ مي‌تواند در تقليل تراكم اين آفت نقش داشته باشند.
د) روش‌هاي شيميايي:
در اراضي با آلودگي زياد، روش‌هاي شيميايي به شرح زير توصيه مي‌گردد:
1. ضدعفوني بذر ذرت با استفاده از حشره‌كش‌هاي مناسب.
2. استفاده از سموم حشره‌كش به صورت گرانول نظير دورسبان 5% يا ديازينون 5% به نسبت 30 كيلوگرم در هكتار كه در هنگام كشت با خاك مخلوط مي‌گردد.
مگس بذر و گياهچه Hylemia platura, Meign
كرم بذر ذرت Corn seed maggot آفتي چند ميزبانه است كه لارو آن به بذر و گياهچه بسياري از گياهان زراعي از قبيل ذرت، لوبيا، نخود، عدس، باقلا، چغندرقند، كاهو، خيار، خربزه، هندوانه، گندم، سيب‌زميني و پياز حمله مي‌كند و بذور و جوانه‌هاي تازه روئيده شده و يا حتي گياه چندبرگه را از بين مي‌برد.
مشخصات ظاهري: حشره كامل، مگس كوچكي است به طول6-4 ميليمتر و تقريباً شبيه مگس خانگي، ولي قدري كوچكتر است. مگس نر خاكستري تيره و روي سينه آن چند نوار تيره‌تر ديده مي‌شود. مگس ماده نيز به رنگ خاكستري روشن و نوارهاي روي سينه ناپديد يا درهم آميخته شده‌اند.
تخم: تخم در حدود يك ميليمتر به شكل استوانه‌اي كمي خميده و سفيدرنگ است.
لارو: لارو اين مگس سفيدرنگ، استوانه‌اي كه در طرف سر باريك و جلد بدن نسبتاً ضخيم شده است. طول لارو نيز 7-5 ميليمتر است.
شفيره: به رنگ قهوه‌اي روشن، تخم‌مرغي شكل و طول آن 5 ميليمتر مي‌باشد.
نحوه خسارت: لاروها، بذور در حال جوانه زدن ذرت يا ديگر ميزبانان را در خاك سوراخ و از محتويات داخل بذر تغذيه مي‌كنند. آنها علاوه بر بذر، با ورود به داخل ساقه تازه روئيده شده و تغذيه از آن سبب بدشكلي بوته‌هاي جوان و عدم تشكيل جوانه انتهايي بوته ذرت مي‌گردند و در نهايت قسمتي از مزرعه بدون بوته مانده يا داراي بوته‌هاي ضعيف و پژمرده مي‌شود.
خسارت اين آفت در سال‌هاي با بهار مرطوب و سرد كه جوانه‌زدن به تاخير مي‌افتد، بيشتر است. لاروهاي اين مگس علاوه بر بذر و ساقه به ريشه نيز حمله مي‌كند و موجب فساد و پوسيدگي آنها مي‌شوند. اين آفت مي‌تواند ماهيتاً براي محصولات مختلف خسارت‌زا باشد.
زيست‌شناسي: اين مگس زمستان را به صورت شفيره يا لارو كامل در داخل خاك يا كودهاي دامي يا ريشه‌هاي آلوده مي‌گذراند. حشرات كامل در بهار ظاهر شده و روي بوته‌ها و نزديك به سطح زمين پرواز مي‌كنند. حشرات ماده پس از جفت‌گيري تخم‌ها را به صورت دسته‌اي در داخل كودهاي دامي يا در داخل شكاف‌هاي خاك مزرعه تازه كشت شده، در نزديك بذور مي‌گذراند. دوره تفريخ تخم‌ها بسيار كوتاه و گاهي يك روز است. تعداد تخم هر مگس ماده حدود 100 عدد مي‌باشد.
مديريت تلفيقي آفت
اجراي عمليات زراعي به ويژه در زمستان با از بين بردن شفيره و لاروهاي اين آفت تراكم آن را كاهش مي‌دند. همچنين اگر پس از تهيه زمين، كشت كمي با تاخير انجام گيرد، خسارت آفت كمتر خواهد بود. بعضي از واريته‌هاي ذرت كه بذر آنها داراي پوشش سخت باشد يا واريته‌هايي كه دوره جوانه‌زني كوتاه دارند، نسبت به اين آفت نسبتاً مقاوم‌تر هستند. در مناطق بسيار آلوده، ضدعفوني بذر با تركيباتي مثل سوين به نسبت 3-2 در هزار يا استفاده از سموم گرانول به هنگام كشت توصيه مي‌گردد.
