دانلود مقاله آفات مهم غلات و گیاهان و راههای مبارزه با‌آن

بخشی از مقاله

آفات مهم غلات و گیاهان و راههای مبارزه با‌آن

. سپاس و ستایش باغبان باغ هستی را .
« سومین جایی که زمین شادمان ترین است ، آنجاست که یکی از خداپرستان بیشترین غله را کشت کند و بیشترین گیاه را بکارد. »
مقدمه:

جانوران روی زمین ، برای ادامه زیست و بقایای نسل خود نیاز به مقدار معینی انرژی دارند که به تقریب تمام آن توسط نور خورشید تأمین می گردد. در ابتدا نور توسط گیاهان سبز ، تا به انرژی شیمیایی تبدیل شود. تا سایر جانداران بتوانند با تغذیه این گیاه نیروی مورد نیاز خود را بدست آورند.

محصول های کشاورزی که برای غذا ، مورد حمله گیاهان پست و جانوران مختلف قرار می گیرند. در اثر حمله دچار کم رشد و کم محصولی می شوند.
و از آغاز کشاورزی ، انسان با این مشکل روبرو بوده است. به طور کلی ، می توان جاندارانی را که به گیاهان خسارت وارد می سازند به سه گروه علف های هرز ، عوامل بیماری زا و آفات تقسیم نمود. با اینکه نتیجه فعالیت هر سه گروه کم و یا نابود شدن محصول و بالارفتن هزینه تولید است. هر گروه با شیوه ای ویژه خود خسارت هایی وارد می آورد.

محیط های کشت :
امروزه محیط های کشت آماده بصورت پودر یا قرص در بازار موجود بوده و برای صرفه جویی در وقت با حل نمودن آنها در آب ، محیط غذایی آماده مصرف خواهد بود و بهترین محیط های کشت به قرار زیرند :

1)Potato Dextrose Agar ( سیب زمینی،اکستروز،آگار ): اکثر قارچ ها در این محیط به خوبی رشد می نمایند و از این محیط برای جدا سازی اکثر قارچ ها استفاده می شود.
2)Beef-Extract Agar یا عصاره گوشت گاو – آگار – Potato Dextrose Peptone Agar یا سیب زمینی اکستروز پیتون آگار ، این دو محیط بیشتر برای
جدا سازی باکتری های پاتوژن مصرف می شوند.

3)Water Agar (آب آگار) : این محیط کشت تهیه شده از آگار و آب به نسبت
5/1 % محیط مناسبی برای جدا سازی باکتری ها از قارچ های تیوم و فوزاریم
می باشد. ضمناً گلوکز آگار نیز یک محیط کشت کم پروتئین محسوب می شود.
4)اسید لاکتیک : برای جلوگیری از رشد باکتری های پاتوژن و ساپروفیت به هر 10 میلی لیتر محیط کشت ذوب شده قبل از ریختن به داخل ظروف لیتری ، یک یا دو قطره اسید لاکتیک اضافه می گردد.

وسایل مورد نیاز در مزرعه
1- حداقل وسایل مورد نیاز : یک ذره بین تاشو با قدرت بزرگ نمایی ده برابر یک چاقوی جیبی تیز ،تخته پرس و کاغذ برای خشک کردن گیاهان و مقداری کیسه پلاستیکی و ...
2- وسایل استاندارد : هرس دستی ، اره تاشو ، بیل دسته دار ، تخته پرس ، دوربین عکاسی مجهز به Close up و فیلم رنگی ، کیسه های پلاستیکی برای مجزا نگاه داشتن ، نمونه های گیاهی ، برچسب ، کاغذ یادداشت .
مشخصات نمونه خوب

نمونه بایستی شامل تمام مراحل رویشی پاتوژن باشد. و برای اینکه نمونه تازه و شاداب باشد بهتر است در کیسه پلاستیکی و داخل یخدان نگهداری شود. نمونه بایستی از بخش مورد حمله پاتوزن برداشته می شود.

Scab ( Head Blight ) ( بادزدگی سنبله )
عامل بیماری Fusarium Graminearum

علائم لکه های کوچک آبسوخته کمی قهوه ای رنگ در قاعده  وسط پوسته یا محور سنبله ، علامت اولیه بیماری است . در امتداد لبه پوسته ها یا در قاعده سنبلکها رشد مسیلیومی صورتی تا قرمز رنگ تشکیل می شود. در هوای گرم و مرطوب ، سنبلکهای آلوده با ظهور پرتیس های آبی – سیاه رنگ ، خالدار می گردند .
کنترل : ستخم عمیق زیر بقایای گیاهی
تناوب زراعی حداقل یکساله با گیاهان غیر گندمیان
ضد عفونی بذر با قارچکش
Septoria Leaf Blotch : سپتوریوزبرگ

عامل بیماری Septoria Tritici
علائم : بصورت لکه های کوچک نامنظم و قهوه ای مایل به قرمز ظاهر می شوند که توسط رگبرگها محدود شده ، به صورت طولی گسترش می یابند. و خالهای سیاه ریز (بیکنیدها) بر روی لکه ها ایجاد می شود.
کنترل :
1- کاشت بذور گواهی شده و عاری از بیماری و ضد عفونی شده با قارچکش
2- شخم زیر بقایای گیاهی

3- کشت ارقام مقاوم
4- استعمال یک قارچکش برگی در شرایط مساعد برای گسترش بیماری
5- تناوب گندم با یک گیاه غیر میزبان هر سه تا چهار سال
Downy Mildew سفیدک سطحی
عامل بیماری Erysiphe Graminis

علائم : روی همه میزبان ها ، نخستین علائم قابل مشاهده این بیماری ، کلنی های سفید تا خاکستری کمرنگ ، پودری و پنبه مانند میسیلیوم ها و کنیدی ها روی سطح بالایی برگها و غلاف برگها و گاهی روی سنبله است. این مواد قارچی به آسانی با انگشت از روی برگ جدا می شوند.
کنترل : استفاده از ارقام مقاوم

استعمال قارچکش برگی ، در صورت صرفه اقتصادی
Yellow Rust رنگ زرد
عامل بیماری Puccinia Strii formis

علائم : جوشهای رنگ نواری که حاوی يورید یوسپورهای زرد تا زرد مایل ، نارنجی رنگ هستند ، معمولاً نوارهای باریکی را روی برگ می سازند . جوشها علاوه بر برگ ، روی غلاف برگ ها ، گردن سنبله و گلومها قابل مشاهده اند.

کنترل : 1- استفاده از ارقام مقاوم

2- استفاده از قارچکش های برگی
3- تقویت مناسب کود خاک به ویژه از نظر پتاسیم
4- هوای خنک در بهار ، مقاومت گیاهان بالغ حساس به دها را در برخی ارقام ، به تأخیر می اندازد.
5- ضد عفونی بذور با قارچکش
بیماری ها در مرکبات
آنتراکنوز مرکبات :

قارچ عامل Collectorichum Gloesporiodes
اسپورتک سلولی و شفاف و به شکل بیضی پهن و کشیده ، خسارت آن وقتی بیشتر می شود که درختان در اثر عواملی نظیر کم آبی ، کمبود عناصر غذایی سرمازدگی ، آفات و بیماری ها و نامساعد بودن شرایط فیزیکی خاک و عدم مراقبت ها ضعیف شده اند حمله می کنند.
علائم :

به صورت زرد و خشک برگهای انتهایی و ریزش اکثر با تمامی آنها جلب توجه می کند. شیارهایی کوچک و بزرگ در امتداد طولی ایجاد می شود که از به هم پیوستن آنها شیار بزرگی به وجود می آید از حرکت مواد غذایی ممانعت می کند. و موجب خشکیدگی سرشاخه ها می شود. طول شاخه های خشک شده
20 تا cm40 و گاهی بیشتر است.

میوه لکه های کم عمق و سطحی با قطر cm5/1 به رنگ خاکستری متمایل به
نقره ای ظاهر می شوند. چنانچه لکه ها روی پوست میوه به سمت عمق پیشروی می نمایند. میوه به پوسیدگی نرم مبتلا می شود و پوست آلوده به رنگ قهوه ای متمایل به خاکستری تغییر رنگ می دهد.

کنترل :
تقویت درختان ، دفع آفات و علفهای هرز ، استفاده از کود مناسب ، آبیاری کافی ، هرس شاخه های خشک شده در کاهش بیماری موثرنده در اوایل زمستان محلول پاسی با استفاده از یک کیلو گرم سولفات مس ، یک کیلوگرم سولفات روی ،
دو کیلوگرم آهک در 100 لیتر آب .
مرکبات (Citrus root nematode ) : یکی از مهمترین بیماری مرکبات از نظر خسارت و انتشارها میباشد که باعث کاهش محصول و زوال تدریجی (Slow Decline) در درختان آلوده می گردد. برای اولین بار در سال 1912 روی پرتقال از کالیفرنیا توسط هوجو (Hodges) مشاهده و جمع آوری شد. در ایران اولین بار این نماتد توسط ایزد پناه و سفریان و امیدوار در سال 1347 روی مرکبات گزارش گردید.

شکل شناسی :
نماتد مركبات
این نماتد جانوری است از راسته Tylenchida با نام علمی Tylenchulus که انگلی اجباری. نیمه داخلی ، غیر مهاجر و دارای دوشکلی جنسی می باشد. نرهای بالغ کرمی شکل بوده و اندازه آنها بین 32/0 تا 41/0 میلیمتر با نسبت طول به عرض 40 و ماده های بالغ متورم و بیضوی شکل که اندازه آن
35/0 تا mm 40/0 با نسبت طول به عرض 5/4 که نیمه اول بدن در داخل ریشه نفوذ کرده و نامنظم است. انتهای دم دارای خمیدگی به طرف شکم می باشد.
علائم بیماری :

نشانه های بیماری روی اندامهای هوایی شامل : ضعف عمومی ، کوچکی برگها و میوه ها و ریزش آنها در خصوص برگها ریزش از داخل شاخه ها شروع شده که معمولاً درختان آلوده علائم کمبود مواد غذایی را نیز نشان می دهند. نشانه های بیماری روی اندامهای زیرزمینی شامل تورم و کم شدن رشد و انشعابات
ریشه های فرعی می باشد. در قسمت خارجی پوست لایه ای از ذرات خاک به ریشه می چسبند که نتیجه ترشحه مواد ژلاتینی از بدن نماتد در خاک می باشد ، معمولاً روی ریشه های درختان آلوده ، نماتد های ماده را می توان به راحتی مشاهده کرد.

انتقال لارو توسط آب ، انتقال خاک و نهال توسط انسان ، حیوانات ، ماشین آلات و ادوات کشاورزی قابل انتشار و جابجایی است .
حداقل درجه حرارت برای شروع فعالیت نماتد 14 درجه و حرارت مناسب شو و نما 25 تا 31 درجه بوده که در حرارت 45 درجه غیر فعال و 50 درجه از بین
می رود. اکسیژن نقش مهمی در تولید مثل نماتد دارد به همین دلیل خاک های سبک و اسیدیته 6/5 تا 6/6 مناسب جهت فعالیت نماتد می باشد.
تحریک به تولید اسپور با ایجاد شرایط رطوبتی مطلوب:

اگر در سطح میزبان آلوده به قارچ اسپور مشاهده نشود غالباً با فراهم کردن شرایط رطوبتی مطلوب اسپورها در محل آلوده بافت میزبان تشکیل خواهند شد. برای این منظور بهتر است قطعات cm22 شاخه یا سر شاخه مورد نظر را از ابتدا در آب فرو کرده و بعد داخل استوانه شیشه ای به طول cm30 که محتوی 5/2 تا 2
میلی متر آب است قرار داده و سر ظرف را توسط تکه کاغذ آلومینیومی مسدود نمود. نمونه باید هر روز مورد بررسی قرار گیرد.
آیا ریشه سالم است یا بیمار ؟

یک روش ساده و سریع برای مشخص کردن سالم یا بیمار بودن ریشه های ظریف که قطر آنها بیش از 1 میلی متر نباشد این است که ابتدا با قرار دادن ریشه در آب ،
گل و خاک سطح ریشه را جدا نموده و سپس با ناخن پوست سطح ریشه خراش داده شود. اگر بافت زیر تیره رنگ است نشانه بیمار بودن و اگر سفید باشد دلیل سالم بودن ریشه است.

بررسی ریشه گیاهان علفی:
اکثر گیاهان زراعی و زینتی کم و بیش مبتلا به بیماری پوسیدگی ریشه می باشند. که بیشتر مربوط به Fusarium ، Phytophtora ، Rhizoctonia می باشد.
علائم کلی و عمومی . در این گونه پوسیدگی ریشه ، آب سوختگی ریشه های اصلی یا فرعی می باشد.
جداسازی عوامل بیماریها:

محققین بایستی وسایلی مانند بینوکولر ، میکروسکوپ ، آون ، اتوکلاو ... جهت ضد عفونی و جداسازی ، محیط های کشت مواد رنگی و ضد عفونی کننده در اختیار داشته باشند.
برای جدا سازی عوامل بیماری زا بایستی به روشهای لازم جهت جلوگیری از ایجاد آلودگی در محیط های کشت آشنا بوده و به کمک وسایلی نظیر چاقوی جراحی یا پنس استریل شده قطعات کوچکی از کناره های پرگینه عامل بیماری در بافت میزبان را به محیط آگار منتقل نمود.

طبقه بندی قارچ ها
عمدتاً تصنعی بوده و جنس ها بر اساس سه مشخصه زیر دسته بندی می شوند :
1- نوع کنید برها و یا اندامهای باروری (آسروول یا پیکنید)
2- رنگ اسپورها و رشته های مسیلیوم
3- تعداد سلول ها و شکل اسپورها

اسپور یک سلولی داخلی پیکنید : رنگ روشن:
MACROPHOMINA = (Rhizoctonia bataticola)
اسکرت های کوچک سیاه رنگ روی قسمتهای پایین ساقه و ریشه و داخل
بافت ها به صورت نقاط سیاه مشخص است. مرحله کنیدی در اغلب موارد تشکیل نمی شود ولی گاهی روی بافت های مرده تولید می شود. پیکینیدهای تیره حاوی اسپورهای یک سلولی شفاف است. این قارچ تولید پوسیدگی سیاه سورگوم و ذرت ، سوختگی خاکستری ساقه لوبیا ، سویا و تعداد زیادی از سبزی ها و گل ها را می نماید. ساقه های آلوده ضعیف گشته و از محل طوقه شکسته می شوند.

کنیدی برها شاخه شاخه ، کم و بیش درخت مانند
: BOTRYTIS رشته های میسلیوم خاکستری با رشد سریع در محیط کشت. کنیدی برها دراز ، شاخه دار با سلول بزرگ و کروی شکل انتهائی که بوسیله توده
کنیدی ها پوشیده می شود. کنیدی ها که بر روی زوائد سوزنی شکل به نام استریگها قرار گرفته تخم مرغی شکل بوده و توده آنها خاکستری رنگ است. این قارچ ها گاهی تولید اسکلرت های نامنظم سیاه رنگی می نماید. این قارچ در سبزی ها ، میوه ها و گل های زینتی تولید کپک خاکستری می کند.
:VERTICILLIUM كنيدي ها برها باريك ، كم و بيش با شاخه هاي چتري شكل دراطراف آن . در شرايط مرطوب كنيدي ها به طور منفرد و يا در دسته هاي كوچك انتهائي تشكيل مي شوند. اين قارچ پژمردگي مهم آوندي در پنبه ، سبزي ها و گياهان چوبي توليد مي نمايد.

اسپورها با جداره عرضي و طولي ، تيره رنگ:
:ALTERNARIA كنيدي برها تيره و ساده كه معمولاً كوتاه بوده و بر روي آن زنجير ساده و يا منشعبي از كنيدي ها قرار مي گيرد. كنيدي ها تيره و با جداره هاي طولي و عرضي . گونه هاي مختلف در شكل و اندازه اسپور و آرايش ديواره هاي عرضي و طولي و همچنين طول سلول انتهائي آن متفاوت بوده و تشخيص آنها از يكديگر مشكل است. اغلب گونه ها ايجاد لكه روي برگ ، ميوه و پوسيدگي ثانوي در ميوه ها و سبزي ها مي نمايد.

رشته هاي هيف و كنيدي برها:
: FUSARIUM جنس فوزاريوم را به آساني با مشاهده شكل ماكروكنيدي ها
مي توان تشخيص داد ولي شناخت گونه هاي آن احتياج به مقداري تخصص و تجربه دارد. در اين جنس پا رازيت هاي مهمي وجود دارد كه پژمردگي گياه ، پوسيدگي هاي پوستي و يا پوسيدگي هاي ميوه را به وجود مي آورند.
قارچ هاي نازا

:SCLEROTIUM اسكلرت ها گرد نامنظم غضروفي تا گوشتي نرم كه رشته هاي مسيليوم آنها را به هم ارتباط نمي دهند. ناحيه كورتكس ( پوسته اسكلرت ) نازك ، غشائي و غير قابل جدا شدن است.
قارچ هاي عامل مرگ گياهچه PYTHIACEAE

:PHYTOPHTHORA حداقل 16 گونه آن بيماري متداول گياهي ايجاد مي نمايد و 5 گونه آن بيماريهاي مهمي ايجاد مي كند و به تعداد زيادي از گياهان حمله
مي نمايد. يكي از آنها Phtophthora infestans كه عامل با دزدگي سيب زميني و گوجه فرنگي است.
سياهك ها SMUTS

اغلب سياهك ها به غلات و علف هاي اين خانواده حمله مي كنند. اغلب سياهك ها به كندي روي محيط هاي مصنوعي رشد مي نمايند.
زنگ ها RUSTS

زنگ ها يا رازيت اجباري بوده و در محيط هاي مصنوعي قابل كشت نيستند. و جهت مشاهده اسپورزنگ با فرو بردن سوزن تشريح كه نوك آن به وسيله آب خيس شده در تاول مقدار زيادي اسپور را برداشته و بعد از انتقال به روي يك قطره محلول پتاس برروي لام مي توان را ملاحظه نمود. براي تشخيص زنگ ها بهترين وسيله مشخصات تليوسپور و گياه ميزبان مي باشد.
بیماری پوسیدگی طوقه برنج:
تاریخچه ، انتشار ، اهمیت
پوسیدگی طوقه برنج که در اصطلاح انگلیسی Bakanae disease گفته
می شود ، در ایران اولین بار در اواخر بهار سال 1343 توسط ابراهیم نسبت دردهستان شکالگوراب از توابع شهرستان فومن مشاهده و گزارش شده است.
این بیماری در تمام مناطق برنجکاری دنیا شیوع دارد و در ایران علاوه بر مناطق فومنات در اکثر نواحی گیلان و بعضی از مناطق مازندران و همچنین در اطراف آستارا و در اصفهان در منطقه لنجان خسارت آن مشاهده گردیده است. بیماری علاوه بر مزرعه در خزانه نیز شیوع می یابد و باعث مرگ بوته های برنج می گردد. درصد خسارت بیماری را ابراهیم نسبت (1343) حدود 5-8 درصد ذکر نموده ولی در بعضی از شالیزارهای لنجان اصفهان این آلودگی تا 15 درصد نیز مشاهده شده است. خسارت بیماری در قاره آسیا 40 درصد و در استرالیا ممکن است تمام محصول را از بین ببرد (Anon. 1976) .
نشانه های بیماری

نشانه های بیماری در خزانه و در مزرعه متفاوت و بدین ترتیب می باشد که در خزانه بعضی از نشاءها زرد ، طویل ، باریک ، و قبل از نشاکاری از بین می روند. عده ای نیز رشدشان متوقف و رنگ اصلی خود را از دست داده ولی در خزانه

نمی میرد و بالاخره برخی از نشاءهای آلوده ظاهراً سالم باقی مانده و تفاوتی با نشاءهای سالم نشان نمی دهند ولی پس از نشاءکاری از بین میروند. بطور کلی مرگ بوته ها در سطح خزانه بطور پراکنده بوده و بصورت لکه های مشخصی
نمی باشد. نشاءهائیکه در خزانه علائم بیماری از خود نشان نداده باشند در مزرعه کم کم رنگ طبیعی خود را از دست داده و رنگ سبز روشن یا متمایل به زرد در می آیند. بعد از مدتی بهترین و مشخص ترین نشانه بیماری رشد سریع

و باریک شدن بعضی از بوته ها است که بتدریج به تعداد آنها افزوده می شود.
بوته های آلوده تقریباً 15-20 سانتیمتر بلندتر از بوته های سالم بوده و بدون آنکه وارد مزرعه شویم از دور بوته های مبتلا نمایان می باشد. سایر نشانه های بیماری در مزرعه بدین ترتیب بوده که حاشیه برگها مجاور خوشه قهوه ای رنگ شده و به طرف برگ های پایینی پیشروی می کند و به جز رگبرگ اصلی تمام سطح برگ قهوه ای می شود. برگهای مجاور طوقه نیز

کاملاً لوله و خشک می گردد. طوقه به رنگ سیاه درآمده و در بند اول ساقه ریشکهای نابجا و فراوانی بوجود آمده که ابتدا سفید کرمی و بعد از مدتی به رنگ قهوه ای تیره در می آیند. اگر به ساقه برش طولی داده شود مغز ساقه در قسمت بندها یا گره ها دارای بافت اسفنجی و به رنگ قهوه ای که روی این بافت ها رشته های میسلیوم قارچ عامل بیماری به رنگ سفید متمایل به صورتی است دیده می شود. در بوته های مبتلا انشعابات ریشه به مراتب بیشتر از بوته های سالم است. بوته های مریض که تا مرحله به خوشه رفتن نمی میرند خوشه شان زودتر می رسد و دانه های خوشه اغلب کوچک و عقیم می باشد ( ابراهیم نسبت ، 1343 ، Anon . 1976 ) .

عامل بیماری :
عامل پوسیدگی طوقه برنج قارچی است به نام :
Gibberella fujikuroi ( sawada ) Ito
و متعلق به رده آسکومیست که در بعضی از منابع به نام شکل غیر جنسی آن که Fusarium moniliforme sheld. است نامیده می شود. این قارچ اصولاً به گیاهان خانواده گندمیان و بیشتر به برنج ، ذرت ، ذرت خوشه ای ، نیشکر و گندم حمله می نماید.