بخشی از مقاله
پاسخ عملکرد و اجزاي عملکرد نخود (Cicer arientinum L.) به تاریخ کاشت، تراکم کاشت و تداخل علفهاي هرز در شرایط دیم استان لرستان
چکیده
به منظور ارزیابی اثرات تاریخ کاشت، تراکم کاشت و تداخل علف هاي هرز بر عملکرد و اجزاي عملکرد نخود، آزمایشـی بـه صـورت فاکتوریـل در قالـب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با 4 تکرار طی سال زراعی 85ـ1384 در شهرستان خرمآباد اجرا شد. فاکتورهاي آزمـایش شـامل تـاریخ کاشـت در دو سـطح (پاییزه و زمستانه)، تراکم کاشت در سه سطح 25)، 50 و 75 بوته در مترمربع) و وضعیت تداخل علف هاي هرز در دو سطح (وجین دستی و شاهد بدون کنترل) بود. عملکرد دانه نخود در واحد سطح در کشت پاییزه تقریباً دو برابر آن در کشت زمستانه بود. برتري کشت پاییزه عمدتاً به انطباق فنولوژي گیـاه زراعـی بـا رژیم رطوبتی و حرارتی مناسب مربوط است. افزایش تراکم کاشت از 25 بوته در مترمربع به 50 و 75 بوتـه در مترمربـع بـه ترتیـب سـبب افـزایش 24 و 27 درصدي عملکرد دانه نخود در واحد سطح شد. افزایش تراکم کاشت از 50 به 75 بوته در مترمربع افزایش معنی دار عملکرد دانه نخود را در پی نداشت؛ از ایـن رو به نظر می رسد افزایش تراکم کاشت نخود فراتر از 50 بوته در مترمربع صرفه اقتصادي چندانی در پی نداشته باشد. با این که میـانگین تـراکم گونـه هـاي یک ساله در کشت پاییزه بیش از 3 برابر میانگین تراکم گونه هاي یک ساله در کشت زمستانه بود؛ ولی در شرایط عـدم کنتـرل علـف هـاي هـرز نیـز حـداکثر زیستتوده نخود براي کشت پاییزه 47 درصد بیشتر از کشت زمستانه بود. عملیات وجین به طور متوسط سبب افزایش 58 درصـدي عملکـرد دانـه نخـود در واحد سطح شد. این موضوع گویاي اهمیت مدیریت علفهايهرز براي دستیابی به پتانسیل تولید نخود است.
واژه هاي کلیدي: نخود، تاریخ کاشت، تراکم کاشت رقابت علفهايهرز
مقدمه
ایران با میانگین 667760 هکتار سطح زیر کشت نخود چهـارمین رتبه جهان پس از هندوستان، پاکستان و ترکیه را داراست. استان هاي کرمانشاه، لرستان، کردستان و آذربایجان غربی رتبـه اول تـا چهـارم از نظر سطح زیر کشت نخود در کشور را دارند. نخود در منـاطق معتـدل سرد از جمله کرمانشاه و لرستان در اسفند ماه و در مناطق سرد کشـور مانند آذربایجان ها، کردستان و همـدان در اواخـر فـروردین یـا اوایـل اردیبهشت ماه کشت می شود. زمان کاشت یکی از عوامل مهم و مـؤثر براي حصول عملکرد هاي بالاسـت، تـأخیر در زمـان کاشـت موجـب کاهش طول دوره رشد و عملکرد می شـود. کشـاورزان بـراي کـاهش خسارت بیماري برق زدگی و دوري جستن از تـداخل علـف هـاي هـرز، نخود را در بهار کشت می کنند. تاریخ کاشت مناسب موجب بهرهگیري بهینه از عوامـل اقلیمـی نظیـر درجـه حـرارت، رطوبـت، طـول روز و
همچنین تطبیق زمان گل دهی با دماي مناسب می شود. با تعیین زمان کاشت مناسب می توان گیاهان را از مواجه شدن با تـنش هـا بـر حـذر داشت .(1)
کشت حبوبات به دلیل ویژگی مهـم تثبیـت نیتـروژن و شکسـت چرخه زندگی علف هاي هـرز، آفـات و بیمـاري هـاي غـلات ناشـی از نظام هاي تک کشتی پایداري نظام هاي تولید کشاورزي را در پی دارد. بی شک کشت نخود در مناطق دیم زاگرس متضـمن پایـداري تولیـد محصول راهبردي گندم است. متوسط عملکـرد گیـاه نخـود در واحـد سطح در ایران 400 کیلوگرم در هکتار است کـه نسـبت بـه میـانگین عملکرد جهانی و کشورهاي مهم تولیدکننده نخود بسیار پایین اسـت. عوامل مختلفی در پایین بودن عملکرد نخود موثر هستند که از جملـه این عوامل می توان به نامناسب بودن تاریخ کاشـت، تـراکم کاشـت و عدم مدیریت علفهايهرز اشاره کرد .(15)
استان لرستان با دارا بودن 120 هزار هکتار کشت نخود دیم رتبـه دوم کشور از نظر سطح زیر کشـت و رتبـه اول تولیـد را داراسـت. بـه دلیل وجود تنش رطوبتی، تولید نخود دیم در مناطق مختلف کشـور و از جمله استان لرستان با نوسان عملکرد محصول مواجه است. تعیـین
2 نشریه حفاظت گیاهان (علوم و صنایع کشاورزي)، جلد23 ، شماره2، سال 1388
تاریخ کاشت مناسب، راهکاري براي جلـوگیري از نوسـان عملکـرد و دستیابی به تولید پایدار اسـت. یکـی از روشهـاي مناسـب افـزایش محصول نخود در واحد سطح استفاده از تراکم مناسـب اسـت. تـراکم کاشت می بایست به نحـوي انتخـاب شـود کـه حـداقل رقابـت بـین بوته هاي گیاه زراعی بهوجود آیـد و از طـرف دیگـر فضـاي خـالی در اختیار علفهايهرز قرار نگیرد.
نخود در نواحی مدیترانهاي غرب آسیا و شـمال آفریقـا، بـه طـور معمول در ابتداي بهار و به طور عمده به صورت دیم کشت مـی شـود. آزمایش هاي مختلف نشان داده است چنانچه کاشت این گیاه در پـاییز یا اوایل زمستان صورت گیرد، عملکرد نسبت به کاشت بهاره به میزان قابل توجهی افزایش می یابد .(9) بررسی هـا نشـان داده اسـت کـه در کاشت پاییزه و زمستانه، علاوه بر آنکه طول فصل رشـد و در نتیجـه طول هر یک از مراحـل رشـدي گیـاه بیشـتر مـی شـود، هـر یـک از دوره هاي رشد رویشی و زایشی گیاه نیز با رژیم هاي رطـوبتی بهتـر و حرارتی ملایم تري منطبق می شود .(16) نتایج حاصل از آزمایشی کـه به مدت 10 سال 1983) تا (1993 در مورد چندین لاین نخود متحمل به سرما و مقاوم به بیماري برقزدگی در کاشتهاي زمسـتانه و بهـاره در کشورهاي سوریه و لبنان صورت گرفت، معلوم شد که طـول دوره از کاشت تا 50 درصد گلدهی، در کشت بهاره 66 روز بود، در حالی که این دوره در کشت زمستانه به 136 روز افزایش یافت. میـانگین طـول دوره رشد زایشی (گلدهی تا رسیدگی) نیز از 39 روز در کشت بهاره به 48 روز در کشت زمستانه افزایش یافت، بدین ترتیب میانگین عملکرد بیولوژیکی و عملکرد دانه که در کشت بهـار بـه ترتیـب 2492 و 994 کیلوگرم در هکتار بود، در کشت زمستانه به ترتیب بـه 4249 و 1686 کیلوگرم در هکتار افزایش یافت .(17)
دئور و همکاران (8) اثر تاریخ کاشتهاي مختلف (اول آبـان، اول آذر و اول دي) را بر عملکرد چهار رقم نخود بررسی و مشاهده کردنـد که تولید ماده خشک، تعداد دانه در بوته و وزن صد دانـه بـا تـاخیر در کاشت کاهش یافت. این محققان تعداد دانه و تعداد غلاف در بوتـه را مهمترین اجزاي عملکرد نخود گزارش نمودند. آگب (5) گزارش کـرد که در کشت زمستانه در مقایسه با کشت بهاره ارتفاع بوتـه، عملکـرد دانه تک بوته و تعداد دانه در بوته افزایش یافـت. تامپسـون و مـارتین (18) و مجنون حسینی و همکاران (2) طی مطالعاتی نشان دادنـد کـه با افزایش تراکم، میزان انتقال مجدد ماده خشـک سـاقه در هـر بوتـه نخود به طور معنیداري کاهش یافت. نظامی و همکاران (4) گـزارش کردند که تعداد غلاف در هر بوته نخود با افزایش تراکم کاهش یافت.
علف هاي هرز از جمله عوامل اصلی محدودکننده تولید محصولات زراعی هستندکه براي منابعی همچون رطوبت، عناصر غـذایی، نـور و فضا به رقابت با گیاهان زراعی می پردازند. نخـود بـه دلیـل سـرعت رشـد کنـد و سـطح بـرگ محـدود در مراحـل اولیـه رشـد، در برابـر علف هاي هرز رقیب ضعیفی است. تنک بودن تراکم کاشت نخود سبب
دیرتر بسته شدن تاجپوشش گیاهی آن میشود که ایـن امـر مـدیریت علفهاي هرز را طی دوره طولانی تـري مـیطلبـد .(11) بـا توجـه بـه مطالب مطرح شده این پژوهش به منظور ارزیابی اثرات تاریخ کاشـت و تراکم کاشت نخود و تداخل جمعیـت علـفهـايهـرز بـر عملکـرد بیولوژیک، عملکرد دانه و اجزاي عملکرد نخود به اجرا درآمد.
مواد و روشها
آزمایش پاسخ عملکرد و اجزاي عملکرد نخود بـه تـاریخ کاشـت، تراکم کاشت و تداخل علف هاي هرز در شرایط دیم استان لرسـتان بـه صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با 4 تکرار در ســال زراعــی 1384-85 در شهرســتان خــرمآبــاد بــه اجــرا در آمــد. فاکتورهاي آزمایش شامل تراکم کاشت در سـه سـطح 25)، 50 و 75 بوته در متر مربع)، تـاریخ کاشـت در دو سـطح (پـاییزه و زمسـتانه) و تداخل علفهايهرز در دو سطح وجین و شاهد بدون کنترل بود.
آزمــایش در مزرعــه شــرکت مهندســی آب و خــاك لرســتان بــا مشخصات جغرافیایی 48 درجه و 28 دقیقه طول شـرقی، 33 درجـه و 39 دقیقه عرض شمالی با ارتفاع 1125 متر از سـطح دریـا اجـرا شـد. بافت خاك محل آزمایش سیلتی ـ کلی ـ لوم بود. شرایط آب و هوایی منطقه در شکل 1 تشریح شده است.
کشت پاییزه و زمستانه نخود رقم آرمان به ترتیب در تـاریخ هـاي 18 آذرماه و دوم اسفندماه 1384 صورت گرفـت. هـر کـرت آزمـایش شامل 10 خط 6 متري با فاصله ردیف کاشت30 سانتیمتر بـود. بـذور نخود روي هر ردیف بر اساس تـراکمهـاي مـورد نظـر 25)، 50 و 75 بوته در مترمربع) کاشته شد. در این آزمایش از هیچ نوع کود شیمیایی استفاده نشد. وجین علفهايهرز در کشـت پـاییزه بلافاصـله پـس از سپري شدن سرماي زمستان و در آغاز فصل رشـد بهـاري و در مـورد کشت زمستانه یک مـاه پـس از کاشـت بـود. انـدازهگیـري عملکـرد بیولوژیک، عملکرد دانه و اجـزاي عملکـرد نخـود در زمـان رسـیدگی فیزیولوژیکی بر اساس تعداد 10 بوته انتخـابی از هـر کـرت بـه طـور تصادفی صورت گرفت. عملکرد دانه نخود بر مبناي عملکرد کل کرت با حذف اثرات حاشیهاي (دو ردیف کناري و 0/5 متر از ابتدا و انتهـاي هر کرت) مورد مقایسه قرار گرفت. صفات مـورد انـدازه گیـري شـامل تعداد غلاف در بوته، تعداد دانـه در غـلاف، وزن صـد دانـه، عملکـرد بیولوژیک، عملکـرد دانـه، شـاخص برداشـت، تعـداد شـاخه و نسـبت غلافهاي پوك بود. تجزیـه و تحلیـل آمـاري داده هـا بـا اسـتفاده از تجزیه واریانس و مقایسه میانگینها بر اساس آزمـون دانکـن صـورت گرفت.
(شکل – (1 مقدار بارندگی و دماي حداقل و حداکثر مطلق روزانه طی سال زراعی 1384 – 85 از اول مهر ماه
نتایج و بحث
فلور علفهرز: گلرنـگوحشـی (Carthamus oxyacantha)، ماستونک (Turgenia latifolia)، گوشخرگوشـی ( Conringia (orientalis، شـــیرپنیر (Galium aparine)، خـــردلوحشـــی
(Sinapis arvensis)، شــقایق (Papaver dubium)، شــنگ (Tragopogon graminifolius)، شیرشــیرك ( Euphorbia (helioscopia، علفهفـتبنـد (Polygonum sp.)، شـیرینبیـان
(Glycyrrhiza glabra)، گلگندم (Centaurea spp)، ماشـک (Vicia villosa) و ازمک (Cardaria draba) از جمله مهمترین گونههاي علفهرز مشاهده شده در سطح مزرعه آزمایش بودند.
زیستتوده نخود در واحد سطح: میزان تولید زیستتوده نخود در واحد سطح به طور کاملاً معنیداري تحـت تـأثیر تـاریخ کاشـت قـرار گرفت (جدول .(1 میانگین تولید زیستتوده نخـود در واحـد سـطح در کشت پاییزه 28/1 درصد بیشـتر از تولیـد آن در کشـت زمسـتانه بـود (جدول .(2 به نظر می رسد تجمع مـاده خشـک کمتـر بـه دوره رشـد کوتاه تر مربوط است. تأثیرپذیري میزان تولید زیستتوده نخود در واحد سطح از تراکم کاشت کاملاً معنی دار بود (جـدول .(1 افـزایش تـراکم کاشت از 25 بوته در مترمربع به 50 و 75 بوته در مترمربع بـه ترتیـب
سبب افزایش 24/8 و 44/2 درصدي زیستتوده نخود در واحد سـطح شد (جـدول (2؛ ایـن موضـوع گویـاي افـزایش تقریبـاً خطـی تولیـد زیستتوده نخود در دامنه تراکمی یاد شده است.
اثر متقابل تاریخ کاشت و تراکم کاشت بر تولید زیست توده نخود در واحد سطح معنی دار نبود (جدول .(10 ایـن موضـوع گویـاي پاسـخ تقریباً همسان نخود به افزایش تراکم کاشت در کشـت هـاي پـاییزه و زمسـتانه اسـت. افـزایش تـراکم کاشـت از 25 بـه 50 و 75 بوتـه در مترمربـع بـه ترتیـب در کشـت پـاییزه سـبب افـزایش 26/5 و 41/3 درصدي و در کشت زمسـتانه سـبب افـزایش 22/7 و 47/9 درصـدي تولید زیست توده نخود در واحد سطح شد (جدول .(3 بیشترین میـزان تولید زیستتوده نخود به میزان 276/6 گـرم در مترمربـع بـه کشـت پاییزه نخود با تراکم 75 بوته در مترمربع تعلق داشت که البته با تراکم 50 بوته در مترمربع کشت پاییزه تفـاوت معنـی داري نداشـت. میـزان زیستتوده نخود در کشت زمستانه حتی در بالاترین تراکم کاشت نیـز با میزان تولید زیستتوده نخود پاییزه با کمترین تراکم کاشت تفـاوت معنی داري نداشت (جدول .(3 این موضوع گویاي اهمیـت طـول دوره رشد در مقایسه با تراکم کاشت است.
4 نشریه حفاظت گیاهان (علوم و صنایع کشاورزي)، جلد23 ، شماره2، سال 1388
(جدول - (1 نتایج تجزیه واریانس دادههاي زیست توده نخود در واحد سطح، زیستتوده تک بوته، عملکرد دانه در واحد سطح، عملکرد دانه تک بوته و شاخص برداشت نخود
توليــد زيســت تــوده نخــود در واحــد ســطح نســبت بــه تــداخل علف هاي هرز تأثيرپذيري کاملاً معني داري نشان داد (جدول ١). ميزان توليد زيست توده نخود در شرايط وجين علف هاي هرز برابـر ٢٥٦ گـرم در مترمربع بود که ٤٩.٧ درصد بيشتر از توليد زيسـت تـوده در حضـور تداخل علف هاي هرز بود (جدول ٢). اثر متقابل تاريخ کاشت و تـداخل علف هاي هرز بر توليد زيست توده نخود معني دار بود (جدول ١). وجـين علف هاي هرز در کشت هاي پاييزه و زمستانه به ترتيب سـبب افـزايش ٣٠.٧ و ٧٩.١ درصدي زيست توده نخود در واحد سطح شد (جدول ٤).
اين موضوع گوياي خسارت بيشتر علف هـاي هـرز در کشـت زمسـتانه است . با توجه به کندي رشد علف هاي هرز طـي فصـل زمسـتان ايـن مسأله قابل توجيه است . گلرنگ وحشي شايع ترين علف هـرز در سـطح کرت هاي آزمايشي بود؛ اين علف هرز طي فصل زمستان و اوايل بهار در مرحله رزت قرار دارد و مزاحمت چنداني به بـار نمـي آورد. بـه نظـر مي رسد طي اين مدت کشت پاييزه بدون مزاحمـت چنـداني از سـوي علف هاي هرز رشد خود را آغاز کرده و در مقايسه با کشت زمسـتانه در موقعيت بهتري قرار گرفت . به عبـارتي مراحـل اوليـه رشـد نخـود در کشت پاييزه چنـدان بـا رقابـت علـف هـاي هـرز روبـه رو نشـد. توليـد زيسـت تـوده نخـود در کشـت پـاييزه حتـي در شـرايط بـدون وجـين علف هاي هرز نيز در سطح بالايي قرار داشت و بـا توليـد زيسـت تـوده نخود در کشت زمستانه با وجود وجين علف هاي هرز تفاوت معني داري نداشت . اثر متقابل تراکم کاشت و وضعيت تداخل علـف هـاي هـرز بـر زيست توده نخـود در واحـد سـطح معنـي دار نبـود (جـدول ١). وجـين علف هاي هرز در تيمارهـاي بـا تـراکم کاشـت ٢٥، ٥٠ و ٧٥ بوتـه در مترمربع به ترتيب سبب افزايش ٧٢.٥، ٥٤.٣ و ٣٢.٥ درصـدي توليـد زيست توده نخود در واحد سطح شد. بيشترين ميزان توليد زيست تـوده نخود به ميزان ٢٨٥.٤ گرم در مترمربع براي تراکم کاشت ٧٥ بوته در مترمربع در شرايط وجين علف هاي هرز و کمترين آن به ميزان ١٢٧.٤ گرم در مترمربع براي تراکم کاشـت ٢٥ بوتـه در مترمربـع در شـرايط تداخل علف هاي هرز حاصل شد (جدول ٥). توليد زيست توده نخـود در واحد سطح تأثيرپذيري معني داري نسبت به اثر متقابل سه گانه عوامل مورد آزمايش نشان نداد (جدول ١). بيشترين ميزان توليد زيسـت تـوده نخود در واحد سطح به ميزان ٢٩٤.٢ گـرم در مترمربـع بـراي کشـت پــاييزه بــا تــراکم کاشــت ٧٥ بوتــه در مترمربــع در شــرايط وجــين علف هاي هرز به دست آمد که البته با ساير تيمارهاي مورد وجـين بـه استثناي کشت زمستانه با تراکم کاشـت ٢٥ بوتـه تفـاوت معنـي داري نداشت . کمترين ميزان توليد زيست توده نخود بـه کشـت زمسـتانه بـا تراکم کاشت ٢٥ بوته در مترمربع در شرايط تداخل علف هاي هرز تعلق داشت که با تراکم کاشت ٥٠ بوته در مترمربع در همان شرايط تفاوت معني داري نداشت (جدول ٦). تنک بودن تـراکم کاشـت نخـود سـبب ديرتر بسته شدن تاج پوشش گياه زراعي و فراهمي فضا بـراي رشـد و توسعه علف هاي هرز مي شود (١١).
وزن خشک تک بوته: وزن خشک تک بوته نخود به طـور کـاملاً معنی داري تحت تأثیر فـاکتور تـاریخ کاشـت قـرار گرفـت (جـدول.(1 میانگین وزن خشک تک بوتـه نخـود در کشـت پـاییزه 62/7 درصـد بیشتر از میانگین وزن خشک تک بوته نخود در کشـت زمسـتانه بـود (جدول .(2 اثر تراکم کاشت بر وزن خشـک تـک بوتـه نخـود کـاملاً معنی دار بود (جدول .(1 حداکثر وزن خشک تک بوته نخود بـه میـزان 7/2 گرم براي پایین ترین تراکم کاشت 25) بوته در مترمربـع) حاصـل شد که به ترتیب 23/5 و 68/2 درصد بیشتر از وزن خشک تک بوتـه نخود در تراکمهاي کاشت 50 و 75 بوته در مترمربع بود (جدول .(2
اثر متقابل تاریخ کاشت و تراکم کاشت بر وزن خشک تـک بوتـه نخود کاملاً معنیدار بود (جدول .(1 معنی داري این اثر متقابل گویـاي تفـاوت پاســخ وزن خشـک تــک بوتـه نخــود بـه تــراکم کاشــت در کشتهاي پاییزه و زمستانه است. بیشـترین وزن خشـک تـک بوتـه نخود براي تراکم 25 بوته در مترمربع در کشـت پـاییزه محقـق شـد؛ کمترین وزن خشک تک بوته نیز به تراکم کاشت 75 بوته در مترمربع در کشت زمستانه تعلق داشت (جدول .(3 بین وزن خشک تـک بوتـه نخود در تیمارهاي کشت پاییزه با تراکم کاشت 75 بوته در مترمربع و وزن خشک تک بوته نخود در کشت زمسـتانه بـا تـراکم 25 بوتـه در مترمربع تفاوت معنی داري مشاهد نشد (جدول .(3 این موضوع گویاي اهمیت بیشتر طول دوره رشد به خصوص در شرایط مسـاعد محیطـی مناسب در مقایسه با کاهش تزاحم درون گونهاي است.
وزن خشک تک بوته نخود به طور کاملاً معنی داري تحـت تـأثیر تداخل علف هاي هرز قرار گرفت (جدول .(1 وجین علفهايهرز سـبب افزایش 14/6 درصدي وزن خشک تک بوته نخود شد (جدول .(2 اثـر متقابل تاریخ کاشت و تداخل علف هاي هرز بر وزن خشک تـک بوتـه نخود کاملاً معنی دار بود (جدول .(1 در کشت پاییزه بین شرایط تداخل و کنترل علفهاي هرز از نظـر وزن خشـک تـک بوتـه نخـود تفـاوت
معنی داري مشاهده نشد. بر عکس کشت پاییزه در کشت زمستانه وزن خشک تک بوته نخـود در شـرایط کنتـرل علـف هـاي هـرز بـه طـور معنی داري بیشتر از شرایط تداخل علف هاي هرز بود. در کشت زمستانه وزن خشک تک بوته نخود در شرایط کنترل علف هـاي هـرز بـه طـور معنی داري بیشتر از شرایط تداخل علف هاي هرز بود. در کشت زمستانه عملیات وجین علف هاي هرز سبب افزایش 69/4 درصدي وزن خشک تـک بوتـه نخـود شـد. در شـرایط تـداخل علـفهـايهـرز و کنتـرل علف هاي هرز، وزن خشک تک بوته نخود کشت پـاییزه بیشـتر از وزن خشک تک بوته نخود در کشت زمستانه بـود. بیشـترین وزن خشـک تک بوته نخود به میزان 7/5 گرم براي تیمار کشت پـاییزه بـا کنتـرل علف هاي هرز و کمترین آن به میزان 3/3 گرم براي کشت زمستانه در حضور تداخل علف هايهرز محقـق گشـت (جـدول .(4 لازم بـه ذکـر است که وزن خشک تک بوته نخود در کشت پـاییزه حتـی بـا وجـود تداخل علف هاي هرز بیشتر از وزن خشک تک بوتـه نخـود در کشـت زمستانه به رغم وجین علفهايهرز بود.
اثر متقابل تراکم کاشت و وضعیت تداخل علفهـايهـرز بـر وزن خشک تک بوته نخود معنـی دار بـود (جـدول .(1 از بـین تـراکمهـاي کاشت مورد آزمایش فقط در تراکم کاشت 25 بوته در مترمربع وجـین علف هاي هرز سبب افزایش معنی دار وزن خشک تک بوته نخـود شـد. بیشترین وزن خشک تک بوته نخود به میزان 8/4 گـرم بـراي تـراکم کاشت 25 بوته در مترمربع در شرایط وجین علف هاي هرز حاصل شـد (جدول .(5 اثر متقابل سه گانه فاکتورهاي تاریخ کاشت، تراکم کاشـت و تداخل علفهايهرز بر وزن خشک تک بوتـه نخـود معنـیدار نبـود (جدول .(1 حداکثر وزن خشک تک بوته نخـود بـه میـزان 9/3 گـرم براي کشت پاییزه با تـراکم کاشـت 25 بوتـه در مترمربـع در شـرایط کنترل علف هاي هرز حاصل شد؛ کمترین وزن خشک تک بوته نخـود به میزان 2/4 گرم به کشـت زمسـتانه بـا تـراکم کاشـت 75 بوتـه در مترمربع در شرایط تداخل علفهايهرز مربوط بود (جدول .(6
