بخشی از مقاله
چکیده
دشت میناب یکی از مهمترین دشت های استان هرمزگان محسوب می شود. افزایش جمعیت، توسعه کشاورزی و خشکسالی های متمادی سبب برداشت بی رویه و فشار بر منابع آبی این دشت و افت سطح آب زیرزمینی شده است. این دشت از سال 1386 به دلیل افت سطح آب زیرزمینی از دشت های ممنوعه اعلام شد. افت سطح آب زیر زمینی باعث ایجاد نشست زمین و شکاف های متعدد در دشت شده است. پوشش گیاهی دشت رو به نابودی می رود . درختهای سی چهل ساله نخل خرما خشکیده شده اند. ترک ها در بسیاری از ساختمان ها مشاهده می شود . لوله چاه ها "رشد" نموده، آسفالت جاده های دسترسی محلی تخریب و تیر های برق، به دلیل سست شدن زمین و شکستگی پایه های تیر، در حهت واژگونی می باشند. نشست زمین در روستاهای چلو گاومیشی، چلو گیشنو، گورزانگ، نصیرایی و تمبک به طور محسوس مشاهده می گردد. نتایج بررسی های اولیه حاکی از آن است که شدیدترین اقت سطح آب زیرزمینی از سال 1379 به وقوع پیوسته است. این تحقیق ادامه دارد.
واژههای کلیدی
افت سطح آب زیرزمینی، فرونشست، دشت میناب، فاجعه.
-1 مقدمه
یکــی از مشــکلات مهــم در ارتبــاط بــا برداشــت بــی رویــه آب زیرزمینی افت سـطح آب سـفره هـا و متـراکم شـدن لایـه هـا و رسوبات است. افـت سـطح آب زیرزمینـی موجـب کـاهش فشـار هیدروســــتاتیک ســــفره شــــده، وبخــــش جامــــد یــــا ساختمان((Matrix سـفره پایـداری خـود را از دسـت مـی دهـد و باعــث فشــرده شــدن ذرات و از بــین رفــتن فضــاهای مفیــد بــین ذره ای بخصــوص در ذرات ســیلت و ماســه مــی گــردد (خلخــالی، .(1373 پدیــده نشســت زمــین بــه طــور معمــول بلافاصله با خروج سـیال رخ نمـی دهـد. بلکـه در زمـان طـولانی تر از برداشت اتفاق می افتد(.(Scott,1979
مقدار نشست زمـین بـرای هـر 10 متـر افـت سـطح آب بـین 1 تــا 50 ســانتمتر متغیــر اســت. کــه دامنــه ایــن تغییــرات بــه ضخامت و تراکم پـذیری لایـه، طـول زمـان بارگـذاری، درجـه و نوع استرس بستگی دارد(.(Lofgren,1969
پدیــده نشســت زمــین باعــث بــروز مشــکلاتی ماننــد تخریــب ابنیـه، لولــه زایــی، ریــزش دیــواره چــاه هــا، ایجــاد درز و شــکاف در زمین، تغییـر شـیب زمـین، افـزایش سـیل خیـزی، فـرورفتن تــدریجی ســازه هــا، تغییــر شــیب رودخانــه هــا و جــاده هــای منطقه می گردد(لشکری پور و همکاران، .(1384
متراکم شدن بافـت خـاک باعـث کـاهش نفوذپـذیری در هنگـام وقوع بارنـدگی خواهـد شـد کـه ایـن پدیـده عـلاوه بـر پایـداری زمــین و ســاختمان هــای موجــود غیرقابــل اســتفاده شــدن آبخــوان در بارنــدگی هــای بعــدی و بــرای همیشــه منطقــه را از بهــره بــردری آب زیرزمینــی بــی نصــیب مــی ســازد(میلانــی، .(1373
در ایــران بررســی فرونشســت زمــین ســابقه ســی و پــنچ ســاله دارد و اگــر زمــانی ایــن پدیــده تنهــا در برخــی اســتانها مثــل کرمان و یـزد رخ مـی داد. اینـک بسـیاری از اسـتان هـای دیگـر نیز دچار فرونشسـت هسـتند و ایـن مشـکل بـه طـور روز افـزون در منــاطق بیشــتری خودنمــایی مــی کنــد. فرونشســت دشــت مشهد بر اثـر برداشـت هـای بـی رویـه آب زیرزمینـی در منطقـه اســت، کــه از طریــق حفــر چــاه هــای غیــر مجــاز صــورت مــی گیـــرد(رهنمـــاراد و همکـــاران، .(1387 در همـــه فرونشســـت
هــایی کــه در ایــران رخ میدهــد، اســتخراج آب زیرزمینــی تنهــا عامل یا مهمتـرین عامـل ایجـاد فرونشسـت اسـت(حقیقـت جـو، .(1389
ایــن پدیــده در برخــی از شــهر هــای بــزرگ جهــان از جملــه در شــــهر کلکتــــه هنوســــتان((Chatterjee,2006 و بــــانکوک تایلنــد((Phien-wej,2006 اشــاره نمــود کــه علــت آن دراثــر بهــره
برداری بی رویه از ابهای زیرزمینی است.
دشـت مینـاب یکـی از مهمتــرین دشـت هـای اسـتان هرمزگــان محســوب مــی شــود. اهمیــت ایــن دشــت بــدلیل تــامین بخــش مهمــی از آب شــرب بنــدرعباس، مینــاب، بنــدرخمیر و جــداول کشاورزی میناب اسـت. بهـره بـرداری بـی رویـه و غیـر مجـاز از منـــابع آب زیرزمینـــی ایـــن دشـــت باعـــث افـــت ســـطح اب زیرزمینــی همــراه بــا کســری مخــزن و کــاهش کیفیــت ان گردیده است. طبق بیلان محاسـبه شـده از آبـان مـاه سـال آبـی 65-66 تا آبان مـاه سـال 85-86 ایـن دشـت بـا کسـری مخـزن بــیش از 182/137 میلیــون متــر مکعــب مواجــه شــده اســت. و در هــر ســال 9/107 میلیــون مترمکعــب بــه کســری آن افــزوده می شود(شرکت سهامی آب منطقه ای هرمزگان، .( 1386
-2منطقه مورد مطالعه:
منطقــه مــورد مطالعــه در جنــوب ایــران و از نظــر تقســیمات کشــوری در اســتان هرمزگــان، شهرســتان مینــاب واقــع شــده اســـت. شهرســـتان مینـــاب از ســـمت غـــرب بـــه شهرســـتان بندرعباس، شـمال بـه رودان، شـرق و جنـوب شـرق بـه بشـاگرد وسیریک و از سمت جنـوب بـه تنگـه هرمـز محـدود مـی شـود. دشــت مینــاب بــین طــول هــای 56 درجــه و 48 دقیــه تــا 57 درجه و 15 دقیقـه شـرقی و عـرض هـای 26 درجـه و 1 دقیقـه تــا 27 درجــه و 27 دقیقــه شــمالی واقــع شــده، وســعت کــل آن 1378/18 کیلـــومتر مربـــع و مســـاحت دشـــت 788 کیلـــومتر مربــع مــی باشــد . دشــت مینــاب یــک دشــت آبرفتــی بــوده کــه توســط رســوبات دوران چهــارم بــه صــورت شــیب بســیار کــم 0/5) درصــد) بــه دریــا خــتم مــی شــود. حــداکثر ارتفــاع دشــت 50 متـر و حــداقل آن صــفر اســت، رودخانــه اصــلی آن رودخانــه مینــاب اســت کــه شــاخه هــای آن از ارتفاعــات رودان، منوجــان، مسافرآباد، فاریـاب، گلاشـگرد و... سرچشـمه مـی گیرنـد. دشـت
مینــاب از شــمال بــه محــدوده کرمــان، از غــرب بــه محــدوده شــمیل- تخــت و قلعــه قاضــی و از جنــوب بــه خلــیج فــارس محــدود مــی شــود. موقعیــت منطقــه مــورد مطالعــه در کشــور ایـــران، اســـتان هرمزگـــان و شهرســـتان مینـــاب در شـــکل1 نمایش داده شده است
