بخشی از مقاله
چکیده:
اقلیم یکی از عناصر جغرافیایی است که فضای جغرافیایی را شکل می دهد. توجه به آب و هوا برای برنامه ریزی گردشگری ضروری است. آب و هوا بر پدیده های محیطی برای یک برنامه ریزی گردشگری تأثیر گذار است. دراین پژوهش از داده های هواشناسی ایستگاه های بم و سیرجان در بازه زمانی 20 ساله (1985-2005) و شاخص دمای معادل فیزیولوژیک ( ( pet برای ارزیابی شرایط آسایشی استفاده شده است. نتایج بدست آمده نشان داد که شرایط مطلوب اقلیم آسایشی در شهرسیرجان به صورت دو دوره مجزا در اوایل بهار و اوایل پاییز واقع شده است. و شرایط نسبتا مناسب اقلیمی برای گردشگری در شهر بم محدوده به ماه از اواسط تابستان تا اوایل پاییز می باشد.اصلی ترین عامل محدودیت گردشگری در این مناطق مربوط به فصل تابستان و تنش های گرمایی متوسط آنها می باشد.
کلیدواژه:اقلیم، دمای فیزیولوژیک، آسایش اقلیمی، گردشگری، بیلان انرژی
1
مقدمه
اقلیم یکی از عناصر جغرافیایی است که فضای جغرافیایی را شکل می دهد.نقش شرایط محیطی برای انتخاب مکان و پناهگاه جهت استقرار انسانها مهم است. به همین دلیل گردشگران معمولا در جستجوی اقلیم مطلوب یا اقلیم آسایش هستند که در آن فرد هیچ گونه احساس نارضایتی و عدم آسایش حرارتی و اقلیمی ندارد.بنابراین اقلیم معیار مهمی برای تعیین مراکز توریستی می باشد و به چگونگی تعیین یک ناحیه توریستی کمک می کند. آب و هوا حدود بهترین مناطق را در جهان و در مقیاس منطقه ای برای توریست ها تعیین می کند 2004)،.(Gomez
از جمله وظایف دست اندرکاران صنعت گردشگری این است که درباره شناسایی نقاط قابل توسعه گردشگری و ارایه خدمات جهانگردی بهینه بکوشند. بخصوص در کشوری همچون ایران که دارای جاذبه های مختلف طبیعی و فرهنگی می باشد و نیازمند برنامه ریزی دقیق و هدفمند جهت این امر می باش. (ناصری، .(1374 یکی از مهمترین عوامل جذب گردشگری شناخت پتانسیل های گردشگری یک مکان می باشد. در این راه آشنایی با استعدادهای طبیعی یک منظقه از اولویت های ارائه شناسنامه گردشگری منطقه است.
کشور ایران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، دارای طبیعت و آب و هوای متنوع می باشد . این عوامل باعث شده است تا ایران پتانسیل های بالایی برای جذب گردشگر و گذران اوقات فراغت را داشته باشد از این رو ویژگی های طبیعی و اقلیمی مناطق مختلف ایران برای معرفی به گردشگران داخلی و خارجی دارای اهمیت بالایی می باشد.
روابط بین هوا و گردشگری اشکال متفاوت و پیچیده ای دارد.مرکب بودن موضوع از یک سو به چند شکلی بودن پدیده توریسم و از دیگر سو به اثرهای آب و هوا بستگی دارد، زیرا اثرهای آب و هوا در مجموع نسبت به شاخص های دیگر توریسم نمود و برجستگی بیشتری دارد. گاهی آب و هوا خود به صورت عامل جاذبه محسوب می شود. مثل جاهایی با زمستان گرم که مورد علاقه مردمی است که در مناطق سردسیر زندگی می کنند و برعکس.(محمدی:.(1386:126
تنوع آب و هوا در یک منطقه، گستردگی صنعت توریسم و امکان وجود فعالیت های توریست را در فصل های مختلف فراهم می کند. به عبارت دیگر هر نوع آب و هوایی فعالیت های توریستی مخصوص به خود را دارد و اگر کشوری دارای اقلیم های مختلف باشد امکان جذب توریست در بیشتر مواقع سال ممکن خواهد بود.
با توجه به اهمیتی و نقشی که اقلیم در روند گردشگری دارد مطالعاتی در این زمینه صورت گرفته است. اسکات و دی فریتایس((2004 با بکارگیری شاخص اقلیم گردشگری اثرات تغییر اقلیم را بر روی وضعیت اقلیم گردشگری در ناحیه امریکای شمالی بررسی کردند. نتایج این پژوهش نشانگر آن بوده که تعداد شهرهایی که در امریکای شمالی برای ماه ها ی ژوئن و ژوئیه
2
دارای شرایط مطلوب یا ایده ال اقلیمی هستند در دهه 2050 و 2080 دچار تغییراتی خواهند شد اُهیر. و همکاران((2007 در پژوهشی بنیان ها ی هواشناسی حیاتی برای توریسم را مورد بررسی و مطالعه قرار داده اند. در این پژوهش وضعیت هواشناسی حیاتی به وسیله فراوانی حس گرمایی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است و درجه حرارت ها ی معادل یا هم ارز فیزیولوژی انسان را در ده روز مشخص از سال بررسی کردند و سپس با ترکیب این فراسنج را با دیگر فراسنج های هواشناسی از قبیل درجه حرارت، تابش نور خورشید، مقدار و تعداد روزهای همراه با بارندگی و طوفان، مناطق آسایش را برای توریسم مشخص کرده اند.
پینگ »لاین و همکاران (2011) در مقاله ای با عنوان گردشگری اطلاعات آب و هوایی بر اساس ادراک با « حرارتی بشر مطالعه موردی : تایوان و شرق چین با استفاده از شاخص دمای معادل فیزیولوژیک،و شاخص PET TPCS طبقه بندی آسایش حرارتی به بررسی منطقه اقدام نمود ه اند . نتایج این مطالعه نشان داد که تایوان و شرق چین برای مردمی که در مناطق معتدل سکونت دارند در فصول بهار و پاییز و برای مردمی که در مناطق جنب حاره سکونت دارند، منطقه جنوب در بهار و شمال در تابستان دارای شرایط مطلوب می باشد.
محمدی((1388 در مقاله ای تحت عنوان( ارزیابی و مقایسه پتانسیل های اقلیمی چابهار و شیراز جهت توسعه فعالیتهای گردشگری پرداخت . نتایج نشان داد که در چابهار فصلول زمستان و پاییزو در شهر شیراز فصول بهار و پاییز بهترین شرایط را برای بازدید و گردشگری دارا هستند.
اسماعیلی و همکاران (1389) در مطالعه ای با استفاده از شاخص های دما – فیزیولوژیک متوسط نظر و استرس (PMV) سنجی پیش بینی شده به ارزیابی اقلیم آسایشی بندر چابهار (HIS) گرمایی در مقیاس روزانه پرداخته اند .نتایج این بررسی نشان داد که شرایط آسایش اقلیمی در ما ه های آذر، دی، بهمن و اسفند فراهم است.
عطایی و هاشمی نسب (1390) در مقاله ای ارزیابی و پهنه بندی اقلیم گردشگری استان » با عنوان و سیستم اطلاعات PET اصفهان با استفاده از شاخص با استفاده از روش کریجینگ به پهنه بندی « جغرافیایی و ارزیابی اقلیم آسایش استان اقدام نمود هاند .نتایج این پژوهش، حاکی از آن است که مناطق شمالی و شرقی استان در ماه های آوریل و اکتبر و مناطق حاشیه غربی داران در ماه های ژوئن، ژوئیه و اوت و دیگر مناطق در ماه های مه و سپتامبر دارای شرایط اقلیمی مناسب گردشگری هستند.
یکی از ارکان توسعه گردشگری هر منطقه داشتن وضعیت اقلیمی مساعد و تعیین زمان های مساعد اقلیمی برای سفر به آن منطقه است. هدف این پژوهش بررسی تاثیر پارامترهای اقلیمی بر روند گردشگری و یافتن زمان های مناسب برای گردشگری و بازدید از شهر بم و سیرجان می باشد.
منطقه مورد مطالعه:
سیرجانفشهری تاریخی در جنوب غربیفاستان کرمانفو مرکزفشهرستان سیرجانفاست. این شهر با توجه به قرارگرفتن در تقاطع محورهای مواصﻻتیفیزدوبندرعباسفوفکرمانوفشیرازفاز دیرباز مورد توجه بوده و تا سده دهم میﻻدی مرکزفکرمان زمینفبوده استفلاین شهر در 960 کیلومتریفتهرانفو 175کیلومتریفکرمانفقرار دارد. جمعیت این شهر بر پایه آمار سرشماری سال 85 برابر با 167 014 نفر است.
3
بم مهمترین شهر در استان کرمان در جنوب شرقی ایران است. این شهر دومین شهر به لحاظ وسعت بعد از کلانشهر کرمان در استان است. شهر بم تنها شهر ایران ثبت شده در میراث جهانی استل این شهر در 58 درجه و 21 دقیقه درازای خاوری و 29 درجه و 6 دقیقه پهنای شمالی و در ارتفاع 1060 متری از سطح دریا قرار دارد. شهر بم در 180 کیلومتری جنوب خاوری کرمان واقع شدهاستلبم دارای آب و هوای گرم و خشک است. درتابستان حرارت هوا گاه تا45درجه سانتی گراد بالا می رود.میزان بارندگی این شهرستان در وضعیت معمولی 62/2میلی متر است.(جهانشاهی،محمد(1389
شکل((1 نقشه موقعیت استان کرمان
داده ها و روشها:
در این پژوهش برای ارزیابی شرایط آسایشی و گردشگری شهرهای مورد مطالعه از آمار هواشناسی طی دوره 20 ساله شامل متغیرهای هواشناسی( دمای هوا به سانتی گراد، رطوبت نسبی به درصد، سرعت باد بر حسب متر برثانیه، فشاربخار برحسب هکتوپاسکال و میزان ابرناکی بر حسب اکتا) استفاده شده است. شاخص اقلیم گردشگری دمای معادل فیزیولوژی در محیط نرم افزاری ریمن برای این منظور استفاده می گردد.شایان ذکر است که علاوه بر متغیرهای هواشناسی و متغیرهای موقعیتی شامل طول و عرض جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا سایر متغییرها مانند متغیرهای فردی شامل قد، وزن، سن و جنسیت، پوشش و ارزش حرارتی آنهابر حسب کلو و میزان انرژی فعالیت های انسانی بر حسب وات بصورت پیش فرض و استاندارد نرم افزار در نظر گرفته می شوند.
شاخص دما -فیزیولوژی (pet)
4
امروزه به کارگیری شاخص های ترکیبی دما -فیزیولوژیک که مبتنی بربیلان بدن انسان است، در ارزیابی اقلیم آسایشی و آب و هواشناسی گردشگری بسیار متداول شده است.شاخص دمای معادل فیزیولوژیک و شاخص متوسط نظر سنجی پیش بینی شده از جمله مهمترین شاخص های فیزیولوژی -دما محسوب می شوند که علاوه بر مطالعات مربوط به برنامه ریزی شهری و منطقه ای بویژه در تعیین مولفه حرارتی میکروکلیماهای شهری، درمطالعات مربوط به آب و هواشناسی توریسم نیز جهت بررسی محیط های آسایش اقلیمی یکی از پرکاربردترین شاخص pet برای گردشگران کاربرد وسیعی پیدا کرده اند .شاخص های دما - فیزیولوژیک می باشد که از معادله بیلان انرژی بدن انسان مشتق شده است .درتعریف این روش برای نرخ سوخت و ساز با کار سبک و میزان نارسانایی لباس به ترتیب اعداد 80 وات و(clo)0/ 9 به طور میانگین در نظر گرفته شده است در جدول (1) مقادیرآستانه روش PET در درجات مختلف حساسیت انسان و در جدول (2) ارزش نارسانایی پوشاک مختلف آمده است .
جدول((1 مقادیرآستانه شاخص هایpetدر درجات مختلف.
درجه تنش فیزیولوژیک حساسیت حرارتی مقدار عددی
تنش سرمای بسیارشدید خیلی سرد --
تنش سرمای شدید سرد 4
تنش سرمای متوسط خنک 8
تنش سرمای اندک کمی خنک 13
بدون تنش سرما راحت 18
تنش گرمای اندک کمی گرم 23
تنش گرمای متوسط گرم 29
تنش گرمای شدید خیلی گرم 35
تنش گرمای بسیارشدید داغ 41
جدول((2 ارزش نارسایی پوشاک مختلف
