بخشی از مقاله
چکيده
تنوع زماني و مکاني آب و هوا يک پتانسيل قوي براي گردشگري است و يکي از دلايلي که ايران جزء پنج کشور متنوع گردشگري دنياست ، همين مزيت مي باشد. اقليم عامل مهمي در توسعه بخش گردشگري مي باشد، يک اقليم مناسب مي تواند پاسخ هاي مثبت گردشگران را در پي داشته باشد و گردشگران نيز برنامه سفر خود را با توجه به شرايط اقليمي و جوي مقصد مورد نظر طرح ريزي مي کنند. اين تحقيق به منظور بررسي ارتباط بين شرايط آب و هوايي با روند گردشگري در شهرستان فومن انجام شده است . براي انجام اين تحقيق از داده هاي هواشناسي ايستگاه سينوپتيک ، قلعه رودخان در يک دوره آماري ٢٠ ساله (١٩٨٩- ٢٠٠٩) روش استفاده در اين تحقيق شاخص اقليمي گردشگري TCI بوده است . شاخص TCI با استفاده از ميانگين ماهانه پارامترهاي بيشينه دماي روزانه ، ميانگين دماي روزانه ، کمينه رطوبت نسبي روزانه ، رطوبت نسبي روزانه ، بارش ، طول تابش آفتاب روزانه و سرعت باد، شرايط اقليمي را براي فعاليت گردشگري مورد ارزيابي قرار مي دهد. نتايج حاصل از بررسي اين شاخص بيانگر آن است که طي دوره آماري مورد مطالعه ، شاخص TCI در ماه هاي مختلف سال ، داراي تنوع زيادي مي باشد. ايستگاه مورد نظر در فصول بهار و تابستان از نظر شرايط گردشگري داراي وضعيت عالي، بسيار خوب و خوب مي باشد و جهت جذب گردشگر از شرايط آسايشي مطلوبي برخوردار است . بدين ترتيب که در ماه هاي ژوئن و ژوئيه ، اين استان داراي شرايط عالي گردشگري مي باشد. همچنين در ماه هاي آذر، دي و بهمن تقريبا تمامي ايستگاه ها، از نظر گردشگري داراي وضعيت اقليمي بحراني، نامساعد، خيلي نامساعد و حتي غير قابل قبول مي باشند. بنابراين بهترين شرايط جهت توسعه صنعت گردشگري در شهرستان فومن در فصول بهار و تابستان و بدترين شرايط اين صنعت در فصل زمستان مي باشد.
واژه هاي کليدي: گردشگري ، شرايط اقليمي ، شاخص اقليم گردشگري TCI، فومن
مقدمه
گردشگري بخش اصلي از اقتصاد جهاني است (دانيل اسکات و همکاران ، ٢٠٠٤) پيش بيني مي شود گردشگري در دهه هاي آينده به پردرآمدترين صنعت دنيا تبديل شود به گونه اي که سازمان جهاني توريسم پيش بيني کرده است تا سال ٢٠٢٠ ميلادي جمعيت گردشگران جهان به يک ميليارد و در آمد حاصل از آن به 6/1 ميليارد دلار برسد (٢٠٠٦ ,W.T.O)در حال حاضر ٢١٠ ميليون نفر معادل 8/3 درصد از شاغلين کشورهاي جهان ، در صنايع مربوط به گردشگري فعاليت مي کنند و به طور متوسط ٤ تا ٥ درصد از بودجه خود را از طريق منابع درآمدي حاصله از گردشگري به دست مي آورند (اسماعيلي و همکاران ، ١٣٨٩). هوا و اقليم به عنوان يکي از عوامل محيط طبيعي در بسياري از فعاليت هاي بازرگاني، کشاورزي و بيشتر از همه در گردشگري، عوامل غالب هستند (ابراهيمي، ١٣٨٣: ٧٠). اقليم بخش مهمي از ظرفيت گردشگري يک منطقه را به خود اختصاص مي دهد. در حقيقت آب و هوا و تنوعات آن به عنوان يک منبع گردشگري مطرح است و اغلب گردشگران در انتخاب محل و مدت اقامت به آن توجه دارند.
اقليم يک عامل جغرافيايي است که فضاي جغرافيا ايجاد مي کند، و شرايط محيطي را براي اقامت گردشگران در مقصد گردشگري ايجاد مي کند (محمدي و همکاران ، ١٣٨٨، ١٣٨٦).
با توجه به اهميت شرايط اقليمي در چگونگي روند انتخاب مقصد از سوي گردشگران مطالعات زيادي در ايران و ديگر نقاط جهان درباره ارتباط اقليمي و گردشگري صورت گرفته است . براي مثال ابراهيمي (١٣٨٣)، در پايان نامه خود، شرايط اقليمي شهرستان سردشت را براي گردشگران با استفاده از شاخص اقليم توريست (TCI)، مورد ارزيابي قرار داده و محمديان (١٣٨٣)، نيز در پايان نامه خود تحت عنوان تأييد اقليم بر صنعت گردشگري شهرستان کرمانشاه ، با استفاده از آمار ماهيانه هواشناسي در يک دوره آماري ٣١ ساله به مطالعه اند شرايط اقليمي به تعداد گردشگران در کرمانشاه پرداخته است . رنجبر (١٣٨٨)، در شرايط اقليمي استان فارس را استفاده نمايد (TCI) در استان فارس مورد بررسي قرار داد و نتايج حاصل از اين شاخص را به صورت نقشه هاي اقليمي گردشگري ارائه کرده است و همچنين در تحقيقي ديگر محمدي و همکاران (١٣٨٨)، چگونگي ارتباط اقليم با روند گردشگري و اثرات تغيير اقليم بر گردشگري جهاني را مورد بررسي قرار داده اند.
هرسيون و همکاران (١٩٩٩)، اثرات تغيير اقليم ، بر روي صنعت گردشگري اسکاتلند را مورد بررسي قرار دادند در تحقيقي مادسيون (٢٠٠١)، يک مدل براي نياز گردشگري ارائه کرده است و براي ارزيابي نياز زيبايي شناختي از متغيرهاي اقليمي استفاده کرده است . جکويلاين (٢٠٠٤)، در مقاله اي برخي از متغيرهاي اقليمي مانند دماي هوا، بارندگي، تعداد روزهاي مرطوب و تعداد روزهاي يخبندان را براي بررسي اثر شرايط اقليمي در انتخاب مقصد گردشگري آلمان مورد استفاده قرار داده است . ماتزاراکيس (٢٠٠٤)، اطلاعات اقليمي و زيست اقليمي را براي گردشگري يونان مورد ارزيابي قرار داده و اطلاعاتي را که اغلب براي گردشگري قابل دسترس است را بارش ، تابش روزانه خورشيد، دماي هوا، رطوبت نسبي و دماي آب که به صورت ماهانه استفاده مي شوند، مي داند.
اسکات و همکاران (٢٠٠٤)، به وسيله شاخص (TCI)، اثرات تغيير اقليم را به توزيع منابع اقليمي براي توريسم آمريکاي شمالي مورد مطالعه قرار دادند. در اين مطالعه از دو سناريوي تغيير اقليم (F1١ A١-Hodc3 M) و B2٢-CGC( M) استفاده شده است .
تحقيق حاصله نيز به منظور بررسي چگونگي اثرات شرايط اقليمي و اثر پارامترهاي اقليمي به گردشگري در شهرستان فومن پرداخته است . اين شهرستان پتانسيل هاي بالايي از نظر تاريخي و طبيعي براي گردشگري دارا است .
داده ها و روش بررسي
در اين تحقيق که با هدف بررسي اثر شرايط اقليمي بر گردشگري شهرستان فومن صورت گرفته است ، از داده هاي هواشناسي ايستگاه قلعه رودخان در يک دوره آماري ٢٠ ساله (١٩٨٩-٢٠٠٩)، به صورت ميانگين ماهانه استفاده شده است . روش ارزيابي شرايط اقليمي براي گردشگري در اين تحقيق ، شاخص اقليمي گردشگري (TCI)مي باشد. براي بررسي چگونگي ارتباط شرايط اقليمي با گردشگري در شهرستان فومن از آمار گردشگران و بازديدکنندگان مجموعه تاريخي قلعه رودخان در يک دوره آماري ١٠ ساله (١٣٨١-١٣٩٠)، استفاده شده است .
شاخص TCI
اين شاخص از ترکيب ٧ پارامتر اقليمي که عبارتند از ميانگين حداکثر دما، ميانگين حداقل رطوبت نسبي، ميانگين رطوبت نسبي، مجموع بارش ، ميانگين ساعات آفتابي و ميانگين سرعت باد به دست مي آيد. تمامي پارامترهاي فوق به صورت ميانگين ماهانه در اين شاخص استفاده مي شوند.
شاخص TCIداراي ٥ زير شاخص مي باشد که از ترکيب پارامترهاي اقليمي فوق الذکر به دست مي آيند (جدول ١).
جدول ١: زير شاخص هاي TCIو ميزان امتياز آن ها
منبع : اسکات ، ٢٠٠٤
CIDو CIAشاخص هاي آسايش در TCIبه شمار مي روند، که ميزان آن ها از نمودار سايکرومتريک ، که در آن استاندارد آسايش گرمايي اشرا ترسيم شده است ، به دست مي آيد. طبق اشرا، آسايش گرمايي شرايط ذهني است که رضايت از محيط را بيان مي کند. يعني شخص در شرايط آسايش گرمايي هرگز شرايط گرمتر يا سردتر را ترجيح نمي دهد (ابراهيمي، ١٣٨٤: ٩٥).
شاخص اقليم توريست (TCI)از فرمول زير به دست مي آيد:
تمام زير شاخص هاي مورد استفاده در TCI، طيفي از رتبه ٥ (مطلوب ) تا ٣- (بي نهايت نامطلوب ) را به خود اختصاص مي دهند. رتبه ٥ مطلوب ترين رتبه در فرمول TCIبه شمار مي رود.
در نهايت پس از محاسبه TCI، براي تمام ماه هاي سال ، ارزش هاي به دست آمده از اين شاخص دامنه اي از ٣٠- تا ١٠٠ را شامل مي شوند که امتياز ١٠٠ به عنوان شرايط ايده آل براي گردشگري و ٣٠- شرايط غير ممکن براي گردشگري به حساب مي آيد. بنابراين شاخص اقليم توريست TCIبه ١٠ مقياس کيفي تقسيم مي شود که در (جدول ٢) ارائه شده است .
در نهايت ، منبع اقليم توريست هر ناحيه به ٦ توزيع سالانه تقسيم مي شود. در واقع اين ٦ توزيع از يک اقليم مطلوب براي گردشگري ، براي هر ماه سال و يک اقليم ضعيف براي گردشگري ، در سراسر سال متغير مي باشد (اسکات ، ٢٠٠٤).
جدول ٢: ارزش هاي کيفي شاخص اقليم توريست TCI
منطقه مورد مطالعه
شهرستان فومن در ناحيه غربي استان گيلان در مختصات ٣٧ درجه و ٠١ دقيقه تا ٣٧ درجه و ١٧ دقيقه عرض شمالي و در ٤٨ درجه و ٥١ دقيقه تا ٤٩ درجه و ٢٦ دقيقه طول شرقي واقع شده و با مساحت 765/375 کيلومتر مربع درصد کمي از سطح استان را در بر مي گيرد اين شهرستان از سمت شمال به شهرستان هاي صومعه سرا و تالش و از سمت جنوب به استان زنجان از سمت شرق به شهرستان رشت و از غرب به استان اردبيل محدود مي شود. قسمتي از کوه هاي تالش که دنباله رشته کوه البرز است در اين شهرستان قرار داشته است . اين شهرستان از دو ناحيه عمده جغرافياي «جلگه اي» و «کوهستاني» بوده و ارتفاع آن از سطح درياي آزاد برابر با ٥٤ متر مي باشد.
يافته هاي تحقيق
رتبه زير شاخص هاي TCIدر شهرستان فومن
با توجه به ويژگي هاي اقليمي ايستگاه قلعه رودخان ، بيشترين رتبه بارش در اين ايستگاه مربوط به فصل پاييز مي باشد. در واقع با توجه به وقوع بارش هاي اين ايستگاه در فصل بهار کمترين رتبه بارش ، در اين ايستگاه در ماه هاي مه ، ژوئن و ژوئييه مي باشد. به تبع بارندگي ها در اين ايستگاه بيشترين رتبه تابش خورشيد نيز مربوط به فصل گرم سال مي باشد و ماه هاي فصل سرد سال با توجه به ابري بودن هوا داراي امتياز کمتري مي باشند.
شاخص آسايش روزانه (CID) يعني زماني که گردشگران حداکثر فعاليت را دارند، تنها در برخي از ماه هاي سال داراي بهترين شرايط مي باشند. ماه هاي فصل زمستان به دليل سردي و بارش باران از شرايط آسايشي مناسبي برخوردار نيستند.
ماه هاي فصول تابستان و زمستان کمترين رتبه آسايش روزانه (CID) را در ايستگاه مورد مطالعه به خود اختصاص داده اند و ماه هاي بهار و پاييز با توجه به اعتدال بيشتر هوا از نظر آسايش روزانه شرايط بهتري را دارا مي باشند. ماه هاي آوريل ، مي و اکتبر در بين ماه هاي سال بهترين امتياز آسايش روازنه را دارا مي باشند. از نظر آسايش شبانه روزي (CIA) در ايستگاه مورد مطالعه همانند آسايش روزانه ، بيشترين امتياز مربوط به فصول پاييز و بهار مي باشد و فصول زمستان و تابستان امتياز کمي را به خود اختصاص مي دهند. از اين نظر ماه هاي مي، ژوئن و سپتامبر بهترين شرايط را در بين ماه هاي ديگر سال دارند و رتبه ٥ را در شاخص TCI را به خود اختصاص مي دهند.
