دانلود مقاله بررسی تناسبات حاکم بر حیاط مرکزی ( نمونه موردی : شوشتر )

بخشی از مقاله

چکیده

یکی ازعناصرسازماندهی درخانههاي سنتی ایران که داراي کاربرد فرهنگی و اقلیمی بوده است حیاط مرکزي می باشد، این الگو درکالبد معماري ایران داراي سابقه درخورتوجه است . اما امروزه این الگوي با ارزش، جایگاه خود را در خانه هاي عصر حاضر از دست داده است، و روز به روز در حال کمرنگ تر شدن می باشد. در این مقاله سعی بر این است تا با بررسی تناسبات حاکم بر حیاط مرکزي در خانه هاي سنتی شوشتر، به عنوان نمونه اي معتبر، تعریفی براي این فضا مطرح شود، تا این عنصر حیاتی بتواند، هرچند در ابعاد و اندازه هاي کوچکتر، کارایی خود را در خانه هاي عصر حاضر بازنمایاند. روش تحقیق در این مقاله مبتنی بر روش تحلیلی توصیفی و پژوهش موردي است و روش گردآوري اطلاعات از روش مشاهدات میدانی و اسنادي است و نمونه مورد بررسی در خانه هاي شوشتر، اندام حیاط مرکزي است. تلاش نگارنده بر آنست تا نسبتی میان معیارهاي کالبدي مانند شکل، جهت، اندازه، و تزیینات حیاط مرکزي و وضعیت اجتماعی فرد در جامعه هدف را مورد شناسایی قرار دهد.

کلمات کلیدي: تناسب، حیاط مرکزي، خانه، شوشتر

.1 مقدمه

معماري سنتی شوشتر داراي قدمت قابلتوجهی بوده است، اما امروزه با بیتوجهی به مساله اقلیم و معماري به ساخت وساز ناسازگار با محیط پرداخته میشود. شوشتر معماري و بافت شهري خاصی دارد، بافت سنتی معماري این شهر متراکم و فشرده است.کوچههاي باریک و دیوارهاي بلند و گذرگاههاي تنگ و همچنین خانه هایی با چیدمان هاي خاص، که تمام عناصر تشکیل دهنده به صورت دور ساز اطراف حیاط خانه شکل گرفته است. چگونگی قرار گرفتن فضاهاي ساخته شده یا سرپوشیده در فضاهاي باز یا به عبارت دیگر، چگونگی ترکیب فضاهاي سرپوشیده با فضاهاي باز یکی از نکات مهم در طراحی و ساخت فضاهاي معماري است. استفاده از حیاط مرکزي الگوي بسیار کهنی در ساخت و ساز مسکن بوده و به طور قابل ملاحظه اي در شهر هاي مختلف ایران مورد استفاده قرار گرفته، همچنین فضاهاي سکونتی با بهره گیري از تدابیر مختلفی در اطراف این حیاط ها شکل گرفته اند .[1] عوامل و پدیده هاي گوناگونی در نحوه شکلگیري فضاهاي باز در ترکیب با فضاهاي مصنوع یا ساخته شده نقش دارند. نوع کارکرد بنا از جمله این عوامل است، زیرا یکی از جنبهها و نقشهاي فضاهاي باز یا حیاط به کارکرد ساختمان مربوط میشود و چگونگی طراحی حیاط و همچنین در نظر گرفتن فضاي سبز و آب و سایر عناصر در درون آن به کارکرد بنا بستگی مییابد.

1 دانشجوي کارشناسی ارشد معماري، دانشگاه آزاد اسلامی واحد جامع شوشتر

2 استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی جندي شاپور دزفول

1

دومین همایش ملی پژوهش هاي کاربردي در »مهندسی عمران، معماري و مدیریت شهري«

nd National Conference on Applied Researches in Civil engineering, Architecture and Urban planning٢

. 2 ادبیات تحقیق

در ادامه با شناسایی کلید واژگان نوشتار سعی می گردد تا در بحث مورد تبیین قرار گیرد از این رو کلماتی چون خانه، حیاط، تناسبات، پیمون در معماري ایرانی مورد بحث قرار گرفته اند.

. 1-2 خانه و عنصر حیاط

واژه خانه که امروزه مصطلح است در گذشته به اتاق اطلاق می شده است، اتاق خصوصی را ( وستاخ) یا گستاخ یا وثاق می نامیده اند، از واژه سرا به جاي کلمه خانه در اصطلاح امروز آن استفاده می شده است. در جنوب ایران اصطلاح خانه سرا (به معنی سرایی با اتاق است.) مرسوم بوده است .[2] در جدول زیر می توان به تعاریف کلی درباره خانه اشاره نمود.(جدول شماره (1

جدول شماره -1تعاریف واژه خانه (منبع: نگارنده)
منبع تعریف
لغت نامه دهخدا خانه. (َ /ِ ) ( آن جایی که در آن آدمی سکنی می کند. (ناظم الاطباء). زل . مستَقَرّ.
دانشنامه بریتانیکا - محل سکونت هر فرد.
- واحد اجتماعی که در اثر زندگی کردن یک خانواده در کنار هم شکل می گیرد.
- محیطی آشنا، خودمانی و معمول. همچنین کانون توجه خانوادگی هر فرد.
- مکان اصلی و مبداء ، همچنین کشور هر فرد.
- استقراري که سکونت را مهیا می کند و مراقبت از افرادي با نیازهاي خاص.

فرهنگ لغت عمید بنایی که انسان، بهویژه خانواده در آن زندگی میکند؛ منزل.
فرهنگ فارسی معین (ِ په . [ (ا- 1 (. اتاق . - 2 سراي ، دار. ؛~ بخت رفتن کنایه از: شوهر کردن.

خانه ایرانی مکانی، براي بدست آوردن آرامش افراد در درون و خود را از دغدغه بیرون وارهاندن است. انسان نیز براي رسیدن به این هدف، در آغاز نقشه ي آن را طرح و در این نقشه، ساختمان یک بنا، تعادل و انسجام میان اجسامی که آنها را به توازن و تناسب می رساند و با توجه به شرایط اقلیمی و با عنایت به نیاز ذاتی خود برپا ساخته است.

در خانه هاي ایرانی، عناصري مانند حیاط، اتاقها، دالان و ... دیده می شود. در این میان حیاط عنصري مهم در ساماندهی فضایی است که کلیه فضاها دور آن آرایش داده شده اند و در شکلدهی خانههاي درونگرا نقش مهمی داشته است .[3] حیاط فضایی در معماري شوشتر است که دو کاربرد زیر را دارد:

الف) صحن خانه و زمین جلوي ساختمان، که اطراف آن را محصور کند.

ب)آن قسمت از عرصه که در اشتغال ساختمان نباشد و معمولاً محصور، گلکاري و درختکاري میشود.

حیاط مرکزي را می توان به عنوان نماد و هویت معماري ایرانی دانست. حیاط مرکزي هم از لحاظ کاربردي(پایداري و انرژي)، هم از لحاظ فرهنگی به جهت وجود درونگرایی و محرمیت در معماري سنتی ایران نقش بسزایی داشته است. متاسفانه در معماري امروز کشورمان به دلایل گوناگون وجود حیاط مرکزي در خانه مورد کم لطفی قرار گرفته است،یکی از این دلایل غفلت از تاثیرگذاري محیط بر روي روان آدمی بوده است. در این مقاله فرضیه تحقیق بر آنست که احتمالا تناسبات حیاط داراي قواعدي فراتر از مفهوم هندسی آن دارد و جنبه هایی دیگر بر آن اثر گذار است. در ادامه با بررسی چند خانه در شهر شوشتر تلاش می شود تا کارکرد هاي دیگر حیاط مورد کنکاش قرار گیرد.