بخشی از مقاله
بررسی جهت قرار گیری حیاط مرکزی در میزان آسایش حرارتی ساکنان منطقه با رویکرد پایدار اقلیمی نمونه موردی خانه طباطبایی
چکیده
در معماری مدرن امروزی ساختمان ها به واسطه پیشرفت تکنولوژیکی مرتفع شده رفته رفته روش های بومی سازگار با طبیعت فراموش شدند و بناها به واسطه تکنولوزی، بدون توجه به انسان و همسازی با طبیعت خلق شدن ولی در حال حاضر، رویکردهای جدید در ایران توجه چندانی به هم جواری طبیعت ندارند. و آگاهی به همین مسئله معماری پایدار را در مجموعه مباحث توسعه پایدار حائز اهمیت کرد.
با مطالعه در معماری مناطق گرم و خشک نظیر شهر کاشان به نحوه تعامل انسان بومی با محیط در می یابیم که تفکر پایدار محور نیست. معماری این مناطق به گونه ای طراحی شده است که با اصول پایداری همگرا است و در این میزان آسایش اقلیمی نقش به سزایی دارد. از این رو د این پژوهش به تیین نقش حیاط مرکزی در معماری بومی با طول پایداری می پردازیم و در خانه طباطبایی در کاشان مورد ارزشیابی قرار می دهد. در مسیر پژوهش اشاره به اصول پایداری و خانه طباطبایی با اطول پایداری مورد بحث قرار می گیرد. نتایج حاصل از تحقیق ، یعنی ساختار حیاط مرکزی نه تنها خودش پایداری محور است بلکه به پایداری در معماری بومی به مدد این ساختار فراهم شده است. نتایج نشان می دهد که از عناصر طبیعی در معماری سنتی نواحی گرم و خشک این گونه بناها را در بناهای پایدار قرار می دهند.
واژگان کلیدی: معماری، پایدار،حیاط مرکزی، خانه طباطبایی، کاشان
مقدمه
عوامل و پدیده های گوناگونی در نحوه قرار گیری حیاط مرکزی در ترکیب با فضاهای ساخته شده نقش دارند. نوع کارکرد بنا از جمله بنا این عوامل است، زیرا یکی از جنبه هاو نقش های فضاهای باز یا حیاط به کارکرد ساختمانی مربوط می شود . و چگونگی طراحی حیاط و همچنین در نظر گرفتن فضای سبز و آب و سایر عناصر اقلیمی در درون آن به کارکرد بنا بستگی می یابد.
متاسفانه معماری در تو هم طراحی فضای باز به سر می برد شهرهای امروز دچار آشفتگی، سر درگمی و فراموش شده اند. بناها پیوستگی و مسئولیت خود را نسبت به زمین، اسمان و هم جواری ها از دست داده اند و فضاب باز به صورت رها شده مطرح شده اند. موضوع مورد بررسی این پژوهش، به صورت خاص به چگونگی قرار گیری حیاط های مرکزی در معماری معاصر از ملاحضات زیست محیطی و حلقه گمشده در ایجاد معماری پایدار یافته است. از این رو نگارنده بر این باور است که اهمیت و ضروری قرار گیری حیاط های مرگزی در معماری بومی ایران می داند که با محوریت فضاهای باز و خالی به پایداری در معماری دست یافته است
1
تعریف مسئله و اهداف تحقیق
هدف از انجام پژوهش بررسی جهت قرار گیری حیاط مرکزی در میزان آسایش در معماری شهر کاشان است و چه میزان در آسایش ساکنان در معماری با اصول پایدار داشته است.
معماران می توانند به مردم بیاورانند که طرح های اقلیمی و زیست محیطی کم تر از تزئینات رایج کنونی زیبا نیست. باید در این باور باشند که معماری سنتی ایران واجد ارزش های بسیار فراوان در شیوه های گوناگون استفاده و بهینه از انرژی های پایدار و تجدید پذیر است.
پیشینه تحقیق
تحقیقات ارزنده ای در زمینه فضاهای باز صورت گرفته که به برخی از آنها اشاره می گردد.محمود توسلی فضاهای باز را در قالب فضاهای شهری مورد توجه قرار داده است. فرانسیس تیبالدز نیز فضاهای باز شهری سنتی و معاصر جهان را مورد بررسی قرار داده و نظریه پردازی کرده است. همچنین مطالعاتی ارزشمند توسط غلامحسین معماریان در زمینه حیاط مرکزی بومی ایران انجام شده است. فرهاد احمدی نیز حیاط مرکزی را به لحاظ پایداری مورد مطالعه قرار داده است. در ادامه مطالعات پر سود ذکر شده پژوهش مورد نظر با تمرکز بیشتری روی معماری بومی کاشان و بررسی حیاط مرکزی در تحقیق اصول پایداری انجام شده است.
روش تحقیق
بدیهی است هر پژوهش علمی نیاز به یک روش تحقیق متناسب با موضوع خود داد. در این تحقیق توصیفیB تاریخی با مطالعه کیفی است.
سپس با استفاده از شرایط اقلیمی حاکم بر منطقه آسایش تعیین و مبانی و اصول کلی طراحی ساختمان در معماری بومی پایدار پرداخته شده و یک نمونه موردی بحث قرار می گیرد.
معماری پایدار
معماری پایدار به آن گونه معماری گفته می شود که ملاحضات زیست محیطی و سازگاری با اقلیم را مد نظر دارد. و بر اساس بهره برداری موثر از منابع طبیعی طراحی و ساخته می شود. در معماری پایدار سعی بر آن است که از اثرات منفی معماری بر محیط کاسته شود.
با همین هدف، ساخت محیط های مصنوعی بایستی با توجه به منابع طبیعی موجود و صرفه جویی در مصرف منابع تجدید نا پذیر نظیر سوخت های فسیلی و حفظ آن برای آیندگان ، انجام گیرد.
اصول پایدار
در تحقیق پیش رو اصول معماری پایدار از دیگاه براندو روبرت وال ملاک بوده و نمونه های منتخب پژوهش آنها مورد مقایسه قرار گرفتند این اصول عبارتند از:
حفظ انرژی: بنا باید طوری ساخته شود که نیاز ساختمان به سوخت های فسیلی را به حداقل برساند. هماهنگی با اقلیم: بنا باید با اقلیم و منابع انرزی موجود در محل احداث، هماهنگی داشته باشد.
برآورده نیاز ساکنان: برآورده شدن نیاز های روحی و جسمی ساکنان از اهمیت خاصی برخوردار است]طراحی انسان محور[ هماهنگی با ساختگاه (مکان): بنا باید با ملایمت در زمین ساختگاه خود قرار گیرد و محیط اطراف سنخیت داشته باشد.
حیاط مرکزی و حفظ انرژی
معماری بومی در مناطق گرم و خشک ایران بدون توجه به سوخت های فسیلی و با صرفه جویی در مصرف انرژی شکل گرفته و فضای باز حیاط مرکزی با محئریت، ابعادمعین،جهت گیری و مکان یابی هدفمند، عنصوری تعیین کننده در حفظ انرژی بوده است.
حیاط مرکزی اصلی ترین فضای خانه های کویری است. این خانه از نظر وضعیت استقرار نوعاً در جهت قبله قرار دارند و فضا ها حول حیاط مرکزی سازماندهی شده اند. حیاط با حرکات خورشید هماهنگ است، صفه جنوبی منزلگاه سایه و صفه شمالی شاه نشین و جایگاه خورید است. این نوع سازماندگی و جهت گیری، فضاهای تابستانی و زمستانی را به طور منطقی پیرامون حیاط مرکزی قرار
2
داده است سازندگان خانه با توجه به تاثیر گردش خورشید بر جبهه های مختلف، هر جبهه را به فصلی و ساعتی اختصاص داده اند. با عنایت به این موضوع، جبهه رو به آفتاب، بخش تایستان نشین و جبهه غربی برای ساعتی از روزهای سرد در نظر گرفته شده و برای پرهیز از تابش گزنده آفتاب به جبهه شرقی، در بیشتر موارد در این قسمت طاق نما ساخته اند.
در مناطق گرم خشک اختلاف دمای روز و شب زیاد است. معماران بناها از این ویژگی بهره جسته و با بهرهگیری از امکاناتی که حیاط مرکزی در اختیار آنان قرار داده استف بسیار هوشمندانه انرژی های پاک و طبیعی نظیر باد و خورشید را به دست گرفتند.
آنان در زمستان گرما روز را برای استفاده در شب های سرد و در تابستان فضای شب را برای استفاده در روزهای گرم ذخیره کرده اند. در تابستان ((حیاط مرکزی عمیق و محور همچون گودالی ه.ای خنک شب را در خود ته نشین می کنند و در روز گرم به محیط پس می دهند)).
شاخصه های اقلیمی معماری سنتی در اقلیم گرم و خشک
اقلیم گرم و خشک عمدتاً در نواحی مرکزی شرق کشور قرار دارد که خصوصیات کلی آن به قرار ذیل است.
1. آب و هوای گرم و خشک در تابستان و سرد خشک در زمستان
2. بارندگی بسیار اندک
3. رطوبت هوا بسیار کم
4. پوشش بسیار کم گیاهی
5. اختلاف بسیار زیاد درجه هوا در شب و روز
6. در نواحی کویری بادهای همراه با گرد و غبار
به دلیل کمبود رطوبت و دوری از دریا اختلاف درجه حرارت شب و روز زیاد است و به دلیل کمبود آب برای کشاورزی و نیز مصرف ساکنین و وجود خاک و شن فراوان زندگی بسیار سخت است.به دلیل اینکه درخت وجود ندارد و چوب نیز کم است ساختن سقف و سر پناه مشکل است. اما تطبیق با این شرایط آب و هوایی در فصول مختلف بخوبی در معماری سنتی ایران دیده می شود و از جمله شاخص هایی که برای رسیدن به آسایش مطلوب در معماری سنتی ایران بویژه در اقلیم گرم و خشک دیده می شود. درونگرایی، برونگرایی، جهت گیری، فرورفتن در دل خاک، خانه های چهار فصل، استفاده از فضای سبز، استفاده از مصالح مناسب، عایق کاری و در نهایت نقش آب در معماری سنتی ایران است.
اقلیم کاشان
شهرستان کاشان که یکی از قدیمی ترین شهرستان های استان اصفهان است، از یک سو پشت به کوه زاگرس و از سوی دیگر رو به دشت کویر دارد. این شهر در 23 درجه و 59 دقیقه عرض شمالی و 51 درجه و 27 دقیقه طول شرقی در ارتفاعی حدود 982 متر از سطح دریا واقع شده است. بر اساسی آمار ارائه شده ازبدو تاسیس ایستگاه هواشناسی کاشان ( امار2005-1966 میلادی)این شهر دارای تابستان های گرم و خشک و زمستان های سرد است که شدت گرما در تابستان گاه به 47 درجه و شدت سرما از زمستان گاه به -10 درجه نیز می سد. کاشان با بارندگی سالانه حدود 150 میلی متر ، جزو کم باران ترین و یکی از خشک ترین شهرهای ایران محسوب می شود.وجود تابستان های گرم و خشک،زمستان، سوز بادهای زمستانی و گرد بادهای تابستانی، این شهر را دارای اقلیمی خشن کرده است.1
عناصر تاثیر گذار در حیاط مرکزی
اقلیم ایران و فرهنگ غنی که در آن باعث گردیده طی تاریخ تنوع و نو آوری خاصی در معماری مسکونی آن وجود داشته باشد. به طور کلی می توان عنوان نمود که در معماری مسکونی ایران با توجه به شکل گیری فضای سبز (حیاط) در کنار فضای مسکونی، دو نوع معماری شکل گرفته است.
-1 معماری درون گرا
-2 معماری برون گرا
