بخشی از مقاله
چکیده
معماری سنتی از قرن نوزدهم به صورتی جدی مورد توجه علاقه مندان قرار ا ست. در این برهه زمانی دهه ش صت از اهمیتی خاص برخوردار است. در این دوران مطالعات و تحقیقات معماری سنتی با هدف و نگرش جدید صورت گرفت و دنبال شد. تا ابتدای دهه شصت میلادی، اکثر مطالعات انجام شده بر روی معماری سنتی، بر مبنای علایق شخصی و اهداف فردی معدود علاقه مندان آن خلاصه می شد. اما پس از این سالها، در نتیجه رشد و گسترش معماری مدرن و ظاهر شدن کمبودهای آن و پدیدار گردیدن شک و تردیدهایی نسبت به این نوع معماری، مطالعات مربوط به معماری سنتی با دیدگاهی نو و در سطحی وسیعتر به وسیله محققین معماری مورد توجه قرار گرفت.
حیاط مرکزی با خصوصیات ارزنده خود نه تنها تاثیر مخربی را به محیط تحمیل نمی کند بلکه به گونه ای شگفت انگیز با آن سازگاری دارد. این ساختار خاص ویژگی های ارزنده خود را در تک بناها و در پی آن در بافت شهری مناطق کویری نظیر یزد تسری داده است. با حذف نسنجیده الگوی غنی حیاط مرکزی، معماری سنتی امتیازات بزرگی را از دست خواهد داد. فقدان این الگوی با ارزش و حذف بی دلیل آن از معماری سنتی معاصر از یک سو وعدم جایگزینی الگوی مناسب برای آن از سویی دیگر، صدمات و ضایعات آشکار و پنهان بی شماری بر پیکره جامعه معماری امروز وارد کرده ا ست. مقاله حا ضر سعی دارد که با برر سی ساختاری حیاط مرکزی در معماری سنتی به مزایای این سمبل معماری سنتی در را ستای معماری پایدار پرداخته و در خ صوص کاربرد و نیاز معماری معا صر به آن بحثی را ارائه نماید. هدف پژوهش هایی از این دست، حفظ و تکرار فرم و اشکال گذشته و تقلید از آنها نیست بلکه استفاده از الگوها و تجارب آنان و ایجاد صور جدید پیرو مفاهیم، مد نظر است.
کلمات کلیدی : حیاط مرکزی، معماری سنتی ایران، معماری مدرن، معماری معاصر
مقدمه
بعد از رشد سریع در جوامع صنعتی و مدرنیزه شدن آنها، مشکلات و کمبودهای حاصل از این تغییرات یکی پس از دیگری آشکار شد و دست اندرکاران را به فکر واداشت. اثرات این امر در تمامی زمینه های جامعه و از جمله در معماری آشکار گردید. از جمله راهکارهایی که برای اصلاح و بهبود شرایط حاکم بر معماری جامعه تدبیر گردید، توجه دوباره به معماری قبل از دوران مدرن و یادگیری از جنبه های مثبت آن و بکارگیری دوباره ارزشها و اصول آن بود. به همین دلیل پس از دهه شصت معماری سنتی به عنوان مبنعی برای پیدا کردن راهکارهای رفع برخی نواقص و کمبودها و م شکلات حا صل از معماری مدرن، در نقاط مختلف جهان، نگاه می شد. به همین جهت، مطالعات در این زمان نه تنها به جهت صرف شناخت معماری سنتی، بلکه به منظور جستجوی راهکارهایی برای استمرار و تداوم ویژگیهای مثبت آن پیگیری می شد. بنابراین انگیزه و هدف از انجام مطالعات معماری سنتی و برر سی و شناخت ویژگیهای آن، تلا شی برای یافتن راههای انتقال و یا خلق دوباره ا صول منطقی و مفید حاکم بر آن بود. این امر نه از راه تقلید کورکورانه و کپی کاری از صورت ظاهری این معماری، بلکه از طریق شناخت آگاهانه و عمیق اصول باطنی حاکم بر آن معماری صورت می گرفت.
برای نیل به یک معماری با هویت و شاخص، لازم بود که ایده قدیمی مدرنیست را ترک کرد. مدرنیستی که معتقد بود باید با گذشته و هرآنچه که به تاریخ و سنت مربوط می شود، خداحافظی کرد و از آنها دور گردید. لذا از سال 1970 به بعد، معماران بسیاری در سرتاسر جهان به این اشتباه بزرگ تاریخی که به مدت نیم قرن پایه های معماری کشورشان را بر آن قرار داده بودند، پی بردند و سعی نمودند که با طی نمودن راهی معکوس به جبران آن برآیند . - Manzoor,1989 - آنها سعی کردند که به معماری سنتی و فرهنگ کشور خودشان رجوع کرده و برای بهبود وضعیت کشورشان و رسیدن به هویتی مناسب برای آن، راهکارهایی را جستجو نمایند.
معماری ایرانی که ابتدا در محدوده ی فلات ایران و سپس در حوزه نفوذ فرهنگ ایرانی شکل گرفت، همچون همهی معماری هایی که ریشه در فرهنگ بومی دارند، به اقلیم توجه داشته و تا پایان دوره ی قاجار آثار با ارزشی از خود به جا گذا شته ا ست. برر سی نمونه های به جا مانده ن شان می دهد رنگ های به کار رفته در تزیینات ساختمان ها متأثر از ویژگی های اقلیم گرم و خشک بوده اند - . - Roaf,1988 حتی در نقوش تزیینی رد پای خورشید را به عنوان مهمترین عامل اقلیمی در نقوشی با نام شمسه و چرخ خورشید می توان دید - پارسی، . - 1389 همانطور که اشاره شد در سابق زندگی اندرونی مردم بر پایه سنت و فرهنگ خاص، همبستگی بین اعضای خانواده، وضعیت اقلیمی، زیر بنای اقتصادی و عوامل مذهبی بوده است. اما معماری وارداتی غربی در اولین قدم به صورت خانه های تک عنصری مطرح شد که حیاط یا فضای باز اختصاصی آن درست در جهت مخالف، بدور واحد مسکونی حلقه می زدند و سپس حریم این فضاهای باز بوسیله دیوارهای بلند محصور می گشتند
æ در واقع معرف یک شیوه زندگی کاملاً متفاوت بوده ا ست. بعد از آن حیاط های دیگری در پ شت خانه ها تعبیه شد و بعد از آن زندگی شهری به سمت طراحی تراس و ایوان روی آورد - . - Robinson,1991 با گذشت زمان و تغییر در شیوه زندگی، نیازهای افراد تغییر کرده است هر چند که بسیاری از نیازهای روحی و جسمی آن ها در 100 سال گذشته تا به حال ثابت و غیرقابل تغییر بوده است. برای مثال انسان ها به دیدگاهی وسیع تر، بازتر، شادتر و همچنین رعایت حریم خ صو صی و طبیعت نیازمند بوده اند. اگرچه معماری سنتی دارای عنا صر زیبایی وارز شمند تر ا ست اما در زمان حا ضر کاربردی ندارد. برخی از مفاهیم با ارزش مانند و ضوح ف ضایی، سادگی، تنوع، درونگرایی، سل سله مراتب، حفظ حریم خ صو صی و غیره در قلب این معماری پنهان شده ا ست و معماران و طراحان باید سعی کنید از این مفاهیم در معماری مدرن استفاده کنند - . - Mirmoghtadaee,2009 با توجه به آنچه ذکر شد به نظر می رسد که برای پیگیری تاثیر عناصر معماری سنتی همچون حیاط مرکزی در معماری مدرن نیاز است که دهه شصت میلادی، به عنوان نقطه عطف و شاخص قرار گرفته و شرایط قبل و بعد از آنمختصراً بررسی گردد.
مبانی نظری و ادبیات پژوهش
پس از چند دهه که معماری مدرن به صورت مد قابل توجه زمانه مطرح بود - با فرار رسیدن به دوران نسل چهارم معماران مدرن - مشکلات بسیاری در معماری پدیدار گردید. این مشکلات به وسیله افراد مختلف و در مقالات و کتب بسیاری بیان شده و به تفصیل در مورد آنها توضیح داده شده است. کنگره بین المللی معماری مدرن - - CIAM در سال 1928 ، به طور واضح و آشکاری به رابطه بین معماری و عرصه های وسیعتر اقتصادی و سیاسی جامعه اشاره می کند. همچنین به تاثیرنسبتاً عمیق واقعیت های دنیای صنعتی بر روی معماری توجه نموده و متذکر می شود که برای بالا بردن کیفیت عمومی معماری می باید که به صنایع د ستی و تولیدات ستی کمتر پرداخته و برعکس به رو شهای منطقی و عقلایی جهانی تولید بی شتر بها داده شود. بلیک ٌ از جمله ک سانی ا ست که م شکلات پدیدار شده از معماری مدرن را با جزییات شرح داده و در کتابی به سوال اینکه: چرا معماری مدرن کار نمی کند و جوابگو نیست؟ را پاسخ گفته است - . - Blake,1977
فیلیپ جانسون در سال 1968 گفت که : معماری مدرن یک تلاش مذبوحانه است . جای هیچ سؤالی نیست که شهرهای امروز ما زشت تر از شهرهای پنجاه سال قبل هستند. در سال 1974 جیمز استرلینگ اعلام کرد که از نظر وی نود و نه درصد - % 99 - ساخته های معماری مدرن خ سته کننده و مبتذل و بی ثمر ه ستندمعمولاًَ و صله های ناهماهنگ و نامتجان سی در کنار. شهرهای قدیمی می باشند - . - Blake,1977 به این ترتیب در سالهای حدود1960 - 65 تعداد بسیاری از معماران مخصوصاً در کشور آمریکا سوال می کردند که چرا معماری می بایست به چنین نقطه ای برسد؟ آیا این امکان وجود ندارد که موجد نوعی از معماری گردید که به کارکرد، با درجه اهمیت کمتری بپردازد و ضمن توجه به کارکرد، بیانی هماهنگ، و معنایی روشن و غنی نیز دارا باشد - . - Roth,1994
منظور در ر ساله خود پیرامون مو ضوع سنت و تو سعه در ایران ذکر نموده ا ست که : برخی ارز شها و ایده های نامربوط و نامتناسب در طراحی سکونت گاهها و طرحهای معماری کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، به چشم می خورد - . - Manzoor,1989 چدیرجیٍ هم در کتاب خود - Chadirji,1985 - به بررسی ایده ها و الگوهای معماری وارداتی به کشور عراق پرداخته و برای حرکت به سوی یک سبک معماری سنتی که در عین حال در سطح جهانی هم حرفی برای گفتن دارد، تو صیه هایی می نماید. او در کتاب خود بطور مف صل به شرح بحرانهای فرهنگی و معماری ک شور خویش پرداخته و این مع ضل را در سایر ک شورهای رو به تو سعه نیز جاری می داند. بندیویادهیایَ از عمان می نوی سد که : خانه سازی و طرحهای مجتمع های مسکونی تاثیر عمیق برگرفته از غرب را در خود متجلی می سازند، چیزی که در سالهای اخیر مترادف با مدرنیته و پیشرفت معنی می گردد، ولی در عمل چیزی جز تقلیدی کورکورانه از الگوهای غربی نیست. این چنین ساختمانها و مجتمع های زی ستی در جوابگویی و سازگاری با شرایط فرهنگی، اکولوژیکی، آب و هوا و محیط وغیرهکاملاً ناموفق بوده و به شک ست برخورده اند . - Bandyopadhyay,1992 - با وجود آنکه نقش پدیده های جغرافیایی و محیطی در شکل گیری فضای باز یا حیاط خانه ها کمابیش آشکار است، اما برخی از محققان عوامل فرهنگی را به عنوان عوامل اصلی شکل دهنده انواع حیاط در خانه های سنتی نام برده اند - سلطان زاده،. - 1390
