بخشی از مقاله
چکیده
شهرها همواره تحت تاثیر نیروها و عوامل گوناگونی شکل گرفته و گسترش می یابند. شهر در اساس پدیدهای اجتماعی -اقتصادی است که در آن انسانها جهت کار و زندگی و ارتباط در پهنه ای محدود و جمعیتی متراکم، گرد هم می آیند و کم کم شهر را پدید می آورند. شهرها با تحولات اجتماعی، جابجایی های جمعیتی، تغیرات اقتصادی و نوآوری های فن شناختی، دگرگون میشوند. با افزایش جمعیت نیزفعالیت و سرمایه گذاری به شدت توسعه می یابد و نظام وسازمان کالبدی شهرها دستخوش تغییرات اساسی می شود. لذا جمعیت و تکنولوژی بر گستره شهرها افزوده و در این رهگذر رشد و توسعه کالبدی شهر نه تنها از عوامل طبیعی بلکه از عوامل انسانی نیز تاثیر می پذیرند. پژوهش حاضر بر اساس مدل وایکور به بررسی موضوع توسعه کالبدی شهر شوشتر پرداخته است. روش تحقیق حاضر به صورت میدانی، توصیفی و تحلیلی می باشد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها نیز از نرم افزارهای SPSS، ArcGIS و غیره استفاده گردیده است. بر اساس نتایج مشخص گردید که منطقه بافت قدیم در سه گروه R، S و Q مدل VIKOR در بالاترین رتبه قرار دارد به عبارتی تمام شرایط مدل VIKOR در این منطقه شهری صادق می باشد. در مرحله بعد منطقه شوشتر نو با میزان 100 درصد شرط اول مدل VIKOR در آن صادق بوده که در مرحله آخر رتبه بندی قرار دارد.
کلمات کلیدی: مدل و تکنیک، Vikor، توسعه فیزیکی، شهر شوشتر.
-1 مقدمه
شروع دوره مدرن در ایران سرمنشا بسیاری از چنین تغیراتی در شهرهای سنتی کشورمان بوده است؛ چراکه فضای شهری، محصول زمانه خویش است. اما چنین تغیراتی در بسیاری از موارد سبب عدم هماهنگی ساختار کالبدی اجتماعی شهر با نحوه شکل گرفتن زندگی ساکنان در طول تاریخ بوده است. این امر سبب عدم پایداری توسعه شهر شده است. مروری بر نتایج پژوهش های صورت پذیرفته در گذشته اهمیت توسعه پایدار شهرها را در طول تاریخ نشان می دهد. نظام سوسیالیستی بر اساس سرانه پایین کالبدی، فرهنگ برابری، عدالت اجتماعی و بافت و کارآیی شهرها را تغییر داده است، در این زمینه تراکم بالای جمعیت، سرانه پایین، عدم وجود تفاوتهای فضایی، نظم، دسترسی به خدمات عمومی و مدل محله، شهر، منطقه از مؤلفههای اساسی رویکرد مذکور در ساخت شهر به شمار میرود. ر مقابل، درغرب فرهنگ به عنوان مؤلفهی مسلط و نتیجهی کار، نظام کالبدی و الگوها را تبیین میکند و بر این اساس مکاتب متعددی تا به امروز در قالب مکاتب فرهنگگرا ظهور کردهاند - زیاری، . - 49 :1382 در نتیجه پژوهش حاضر با رویکرد توسعهای - کاربردی به بررسی موضوع توسعه فیزیکی در شهر شوشتر با مدل Vikor پرداخته است. که نتایج آن به شرح زیر میباشد.
-2 روش و اهداف پژوهش
پژوهش حاضر با ماهیت »توسعهای - کاردبردی«، روش تحقیق ترکیبی »توصیفی - تحلیلی« به بررسی توسعه فضایی شهر شوشتر پرداخته است. در این راستا جهت بررسی موضوع از مدل Vikor استفاده گردیده است. همچنین لازم به ذکر است جهت تجزیه و تحلیل یافتهها از نرمافزارهای مورد نیاز از جمله SPSS، Arc.GIS و EXCEL استفاده گردیده است.
-3 شناخت منطقه مورد مطالعه
استان خوزستان در تقسیم بندی از نظر پستی و بلندی، به دو منطقهکاملاً مجزا تقسیم میشود. در شمال و شرق استان دامنه های جنوبی سلسله جبال زاگرس به ارتفاع متوسط 1500 متر از سطح دریا قرار گرفته اند. مرز شمالی و شرقی این استان را قله های بلند زاگرس و تقسیمات سیاسی کشور محدود میکند. حد جنوبی و غربی آندقیقاً منطبق بر مرز کوه و دشت است. منطقه دوم جلگه پهناور خوزستان است که نزدیک به 60 درصد خاک استان را می پوشاند. این جلگه از سمت جنوب تا سواحل خلیج فارس ادامه دارد و حد شمالی آن دامنه جنوبی کوههای زاگرس است. دلیل اصلی به وجودآمدن این جلگه وسیع رسوب رودخانههای پرآبی چون کارون، کرخه، دز و جراحی است.
جز رشته کوهی به ارتفاع متوسط صد متر که به موازات کوههای زاگرس در مرز جلگه گسترده است، بقیه نواحی مسطحاند. در مرز بین این دو نقطه کوهستانی و جلگهای، نوار باریکی در امتداد رشته کوههای زاگرس قرار دارد که منطقه سوم استان یعنی منطقه کوهپایهای نامیده میشود. شهرستان شوشتر به همراه شهرستان دزفول، رامهرمرز و بهبهان این مرز کوهپایهای را تشکیل میدهند - کسمایی، . - 39 :1380 استان خوزستان با مساحت 64 هزار کیلومترمربع کیلومتر مربع، از شمال با استان لرستان، از شمال غربی با استان ایلام، از مشرق با استانهای چهار محال و بختیاری و کهگیلویه و بویر احمد، از جنوب شرقی با استان بوشهر، از مغرب با کشور عراق و از جنوب با خلیج فارس، هم مرز می باشد.
-1-3 ساختار کلان شهر شوشتر
ساختار کلان شهر شوشتر به سه بخش مجزا -بافت تاریخی، شوشترنو و بلیتی -قابل تفکیک است. فرم منفصل بافت در نتیجه شکل طبیعی شهر و وجود دو رودخانه گرگر و شطیط به وجود آمده است. ساختار شهر شوشتر علاوه بر چند مکانی و ناپیوستگی، از بافت های ناهمگون تشکیل شده است. هویت کالبدی -فضایی و نیز عملکرد بافت تاریخی متفاوت از دو بخش شرقی و غربی شهر است. بافت های بلیتی و شوشتر نو در توسعه های اخیر به بافت تاریخی افزوده شده اند و جایگاه تثبیت شدهای در ساختار کلان شهر یافتهاند. الگوی ساخت و ساز و نیز ویژگیهای مکانی، عملکردی بافت های ذکر شده بسیار متفاوت می باشند. مجموعه عوامل عنوان شده منجر می شود، ساختار کلان شهر از انسجام و پیوستگی فضایی و علمکردی مشخصی برخوردار نباشد. عناصر طبیعی، رودخانه ها و توپوگرافی زمین ساختار کلان شهر را تحت تاثیر قرار داده است. وجود عناصر ساختاری مانند سایت های تاریخی و نیز محورهای عبوری اصلی نیز نقش بسزایی در شکل گیری ساختار کلان شهر دارد.
اگر چه بخش هایی از بافت تاریخی در روند نوسازی های بی ضابطه دچار بی سازمانی و ناپیوستگی شده است، اما همچنان بخش تاثیر گذاری چه از لحاظ عملکردی و چه فضایی در ساختار کلان شهر می باشد. مهمترین عناصر ساختاری شهر بخشی از بافت تاریخی میباشند و بسیاری از فعالیت های با مقیاس عملکرد شهری مانند ادارات، سازمان های دولتی، بازار شهر، مسجد جامع در این بافت متمرکز هستند. وجود سایت های و عناصر واجد ارزش تاریخی در این بافت منجر شده است بافت از هویت و انسجام خاصی برخوردار گردد. فرسودگی کالبدی و عملکردی در بخشهایی از بافت تاریخی منجر شده است، عملکرد و جایگاه بافت در ساختار کلان دچار تزلزل گردد.
-2-3 وضعیت ساختار بافت شهر شوشتر
بخش تاریخی شهر بیشترین تمرکز را در عملکردهای اصلی و عناصر ساختاری دارد. بنابراین جایگاه این بخش در ساختار کلان شهر ویژه است. تمرکز خدمات از انواع مختلف و مقیاس های متفاوت در بخش میانی نقش آن را در ساختار کلان شاخص تر نموده است. وجود عناصر هویت بخش و ساختاری مانند سایت های تاریخی، محله های قدیمی، بازار شهر، عناصر مذهبی و فرهنگی در بافت تاریخی اهمیت این بخش از شهر را در کل ساختار شوشتر مشخص می نماید.
بافت تاریخی به عنوان عنصر میانی و هسته اصلی در شکل دهی به ساختار کلان شهر می باشد. تمرکز فعالیت ها و عناصر اصلی شهر در بافت تاریخی منجر شده است، این بافت علی رغم تحولات در ساختار پیشین و نیز کم شدن جایگاه عناصر ساختاری، امروز نیز نقش تاثیر گذاری در ساختار کلان شهر داشته باشد. محله ها، مرکز محله ها و عناصر ساختاری دیگر به دلایل متفاوت مانند فرسودگی کالبدی، عملکردی و خیابان کشی های سال های اخیر انسجام عملکردی و ساختاری خود را از دست داده اند. اگر چه محله های قدیمی بافت عملکرد پیشین خود را تا حدودی از دست داده اند، اما هنوز هم این بخش از شهر در مقایسه با بخش های دیگر از نگاه سکونتی، از هویت و جایگاه مستحکم تری
