دانلود مقاله بررسی رابطه بین سرمایه فکری و کیفیت سود در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادارتهران

بخشی از مقاله

چكيده:
توسعه اطلاعات در دهه های اخیر، موقعیت های جدیدی را پیش روی افراد و سازمان ها قرار داده است. از این رو تعاملات و ارتباطات در گستره جهانی توسعه یافته و تعاریف جدیدی در ابعاد گوناگون زندگی فردی و اجتماعی بروز نموده است. در این میان، سازمان ها بیشترین تأثیر را از

وضعیت جدید پذیرا شده و خواسته یا ناخواسته ، در حال وارد شدن به اقتصاد مبتنی بر دانش هستند. اقتصادی که در آن دانش و دارایی های نامشهود به عنوان مهمترین منبع و مزیت رقابتی سازمان ها شناخته شده است. یکی از اجزای دارایی های نامشهود سرمایه فکری می باشد که امروزه نقش و اهمیت بازده سرمایه های فکری به کار گرفته شده در قابلیت سودآوری پایدار و

مستمر شرکت ها بیش از بازده سرمایه های مالی به کار گرفته شده است. از این رو هدف اصلی این پژوهش، بررسی رابطه بین سرمایه فکری و شاخص های کیفیت سود درشرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است.در این پژوهش، جهت سنجش سرمایه فکری از مدلی که

توسط پالیک به نام VAIC (ارزش افزوده سرمایه فکری) مطرح گرديده، استفاده شده است. ابتدا براساس مدل VAIC ، ارزش سرمایه فکری شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای دوره زمانی 5 ساله 1383 الی 1387 محاسبه و سپس ارتباط بین مؤلفه های سرمایه فکری و کیفیت سود شرکت ها مورد ارزیابی قرار گرفته است، کیفیت سود نیز به عنوان متغیر وابسته بر

مبنای پایداری سود، قابلیت پیش بینی سود، مربوط بودن سود به ارزش سهام و رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود اندازه گیری شده است. در تحقیق حاضر، روش آماری استفاده شده جهت تجزیه

وتحلیل داده ها، رگرسیون ساده، چندگانه و ضرایب همبستگی می باشد، نمونه انتخابی شامل 70 شرکت به صورت پیوسته برای بازه زمانی 5 ساله بوده که اندازه شرکت به عنوان متغیر تعدیلی در نظر گرفته شده است. نتایج آزمون های آماری بیان گر آن است که رابطه معناداری بین مؤلفه های سرمایه فکری و شاخصهای کیفیت سود(پایداری سود، قابلیت پیش بینی سود) شرکت ها و تأثیر اندازه شرکت برروی سطوح برخورداری از سرمایه فکری و کیفیت سود می باشد، با توجه به این نتایج می توان به اهمیت روزافزون سرمایه های فکری در فرآیند برتری شرکت ها پی برد و لزوم شناسایی و تشخیص دانش و اطلاعات و شکل گیری چارچوب هایی برای مدیریت دانش را در سازمان ها ضروری نمود.
واژه¬های کلیدی: سرمایه فکری، کیفیت سود، اندازه شرکت، رگرسیون ساده و چندگانه، بورس اوراق بهادار تهران.
مقدمه:
بسیاری از نظریه پردازان و پژوهشگران در توصیف ویژگی های فضای اقتصادی جدید بر این باورند که شکل اقتصاد، صورتی جهانی وهمه گیر به خود گرفته و از دارایی ها و درآمدهای نامحسوس، پیچیده و نامشهودی شکل یافته، که به نحوی خاص به یکدیگر و درهم تنیده شده اند. با ظهور چنین اقتصادی، تولید وبهره برداری از دانش در مقایسه با سایر عوامل تولید مانند زمین، سرمایه، ماشین آلات و ... از ارجحیت بیشتری برخوردار شده است و نقش اصلی را در فرآیند ایجاد ثروت ایفا می کند.

همچنین در جوامع دانش محور کنونی، بازده سرمایه های فکری به کار گرفته شده بسیار بیش تر از بازده سرمایه های مالی به کار گرفته شده اهمیت یافته است این به آن معنی است که نقش و اهمیت بازده سرمایه های فکری در قابلیت سودآوری پایدار و مستمر شرکت ها بیش از بازده سرمایه های مالی است.

یکی از ویژگی های دانش این است که نامشهود است یعنی غیر قابل لمس و غیرمحسوس است و ارزشگذاری و اندازه گیری آن خیلی سخت و مشکل است، در صورتی که در گذشته سازمان ها با استفاده از روش های حسابداری قادر بودند تا ارزش و اندازه تولید خود را به طور کامل محاسبه کنند ولی امروزه این روش های حسابداری دارای کارایی لازم نیستند. دانش به عنوان یکی از مهمترین اجزای دارایی های نامشهود محسوب می شود، اگرچه در گذشته بیشتر دارایی های سازمان مشهود بودند ولی امروزه قسمت اعظم دارایی های سازمان نامشهود هستند.(سالیوان ،2000، 9).

یکی از مشکلات اساسی سیستم های حسابداری سنتی، عدم کفایت و ناتوانی آنها در سنجش و گزارشگری اطلاعات مرتبط با دارایی های نامشهود ( از جمله دانش) و ارزش های پنهان شرکت می باشد، بنابراین این پدیده منجر به ایجاد شکاف عظیمی بین ارزش دفتری و ارزش بازار شرکت ها شده است در نتیجه توجه زیاد شرکت ها را نسبت به کشف ارزش دارایی های نامشهود حذف شده از صورت مالی، ایجاد کرده است. (لیو ،2001، 14).
طبق نظر «بونتیس»2اکثر کشورهای مختلف دنیا ( از جمله صنایع ایران) در حال استفاده از روش های سنتی حسابداری مالی هستند که قرن ها پیش برای یک محیط کسب و کار مبتنی بر کارهای یدی و دارایی ملموس مثل تجهیزات و ساختمان ایجاد شده بودند در حالیکه محیط کسب و کار مبتنی بر دانش، نیازمند مدلی است که دارایی های ناملموس جدید سازمانی مثل دانش و شایستگی نیروی انسانی، نوآوری، روابط مشتری، فرهنگ سازمانی، سیستم و فرآیندها ، ساختار سازمانی وغیره را در بر می گیرد. به نظر می رسد گزارشات حسابداری سنتی به طور ناقص ارزش حقیقی بوجود آمده در شرکت ها را منعکس کند، شکاف بوجود آمده بین ارزش دفتری و بازار در بسیاری از شرکت ها از جمله نارسایی های سیستم حسابداری سنتی در تقویم و انعکاس ارزش سرمایه فکری بوده که موجب بروز اختلاف یاد شده گردیده است.

برآورد و سنجش میزان تأثیر سرمایه فکری3 در فرآیندهای اقتصادی وضع موجود سازمان، یکی از روش های شناخت نقاط ضعف و تعیین راهبردهای لازم برای کمک به تصمیم گیری مدیران خواهد بود. از طرف دیگر با توجه به اینکه تعیین میزان سرمایه موردنیاز، به عنوان یکی از اجزای اصلی

فعالیت های تولیدی، از اهمیت بسزایی برخوردار است، می توان دریافت که شناسایی سرمایه های فکری و نامشهود موجود سازمان، در شناخت فاصله تا وضع مطلوب و تعیین نیازهای سرمایه ای و اتخاذ رویه های بهتر، برای توسعه و رشد در آینده ی بنگاه ها بسیار مهم و مؤثر خواهد بود.

فصل اول

كليات تحقیق

1-1 مقدمه
با توجه به این که هدف از تهیه ی فصل اول، آشنا ساختن خواننده با کلیات تحقیق است ابتدا پس از بیان مسأله به اهمیت و ضرورت تحقیق پرداخته و در بخش بعدی به اهداف تحقیق اعم از علمی و کاربردی و همچنین چارچوب نظری تحقیق می پردازیم و همچنین بخش دیگر به مدل تحقیق و شیوه اندازه گیری متغیرهای پژوهش و فرضیه های تحقیق اختصاص داده شده است و در نهایت در بخش پایانی متغیرهای تحقیق و واژه ها و اصطلاحات تحقیق تعریف شده است.

2-1- بیان مسئله
با سیر جوامع از عصر صنعتی به عصر اطلاعات اهمیت سرمایه فکری افزایش یافته است . این اهمیت را می توان برخاسته از عواملی چون انقلاب فناوری اطلاعات، اهمیت فزاینده دانش و اقتصاد دانایی محور و تأثیر ابداع و خلاقیت به عنوان عنصر تعیین کننده رقابت دانست. در دوره صنعتی بهای اموال و ماشین آلات و تجهیزات و مواد خام به عنوان عناصر کارآمد واحد تجاری محسوب می شدند، در حالی که در عصر اطلاعات استفاده کارا از سرمایه فکری است که موفقیت یا شکست واحد تجاری را تعیین می کند. به عبارت دیگر سازمان ها در حال وارد شدن به اقتصاد مبتنی بر دانش هستند. اقتصادی که در آن دانش و دارایی های نامشهود به عنوان مهمترین مزیت رقابتی سازمان ها شناخته شده است. امروزه نحوه استفاده از دارایی های نامشهود تأثیر بسیار مهمی در موفقیت و بقای سازمانی دارد به طوری که این موضوع باعث بوجود آمدن حوزه مطالعاتی و تحقیقاتی جدیدی در مدیریت شده است. در یک طبقه بندی ساده دارایی های نامشهود به دو دسته تقسیم می شود که یکی از مهمترین اجزاء آن سرمایه فکری است که تأثیر مهمی برروی عملکرد و پیاده سازی استراتژی های سازمانی دارد. از این رو شناسایی و اندازه گیری و مدیریت این سرمایه فکری دارای اهمیت خاص است (گلدی صدقی، 1386، 125).

از سوی دیگر اغلب سرمایه های حسابداری فعلی از نقش و اهمیت فزاینده حق مالکیت معنوی و دانش در سازمان های عصر نوین غافل بوده و از توان سنجش ارزش واقعی دارایی ها در محاسباتشان قاصرند. در حقیقت صورت های مالی در تشریح ارزش واقعی شرکت ها از محدودیت

های بسیاری برخوردار هستند. در جوامع دانش محور کنونی، بازده سرمایه فکری به کار گرفته شده بسیار بیشتر از بازده سرمایه های مالی به کار گرفته شده اهمیت یافته است، این به آن معناست که در مقایسه با سرمایه های فکری، نقش و اهمیت سرمایه های مالی در تعیین قابلیت سودآوری پایدار، کاهش چشم گیری یافته است. بنابراین سرمایه فکری مظهر راهبردهای ارزش غیرمحسوس شرکتها است و نقش فزاینده ای در عملکرد مشترک عوامل تولید (عامل چهارم) ایفا می نماید.

به دلیل افزایش اهمیت نسبی سرمایه های فکری( به عنوان مهمترین بخش از سرمایه های کل شرکت) در سودآوری پایدار و مستمر و بلندمدت، مسأله اصلی این پژوهش بررسی نقش و اهمیت مؤلفه های سرمایه فکری درشاخصهای کیفیت سود شرکت ها است. در حقیقت این پژوهش به دنبال پاسخ به سؤالات اساسی به شرح زیر می باشد :

1- آیا بین مؤلفه های سرمایه فکری و پایداری سود به عنوان شاخص کیفیت سود رابطه ای وجود دارد این رابطه چگونه است ؟
2- آیا بین مؤلفه های سرمایه فکری و قابلیت پیش بینی سود به عنوان شاخص کیفیت سود رابطه ای وجود دارد این رابطه چگونه است ؟
3- آیا بین مؤلفه های سرمایه فکری و مربوط بودن سود به ارزش سهام به عنوان شاخص کیفیت سود رابطه ای وجود دارد این رابطه چگونه است ؟
4- آیا بین مؤلفه های سرمایه فکری و رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود به عنوان شاخص کیفیت سود رابطه ای وجود دارد این رابطه چگونه است ؟
5- تأثیر اندازه شرکت بر مؤلفه های سرمایه فکری و پایداری سود در شرکت چگونه است؟
6- تأثیر اندازه شرکت بر مؤلفه های سرمایه فکری و قابلیت پیش بینی سود در شرکت چگونه است؟
7- تأثیر اندازه شرکت بر مؤلفه های سرمایه فکری و مربوط بودن سود به ارزش سهام در شرکت چگونه است؟

8- تأثیر اندازه شرکت بر مؤلفه های سرمایه فکری و رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود در شرکت چگونه است؟

3-1- چارچوب نظری تحقیق
شناسایی مفهوم سرمایه فکری و اجزای تشکیل دهندۀ آن همواره مورد توجه محققان و پژوهشگران در حوزه های مختلف مالی و غیرمالی بوده است. در سال های اخیر پژوهشهای متعددی در خصوص سرمایه فکری صورت گرفته و این پژوهش ها منجر به چارچوب های متفاوتی جهت تعریف، طبقه بندی و اندازه گیری آن شده است. آنچه تمامی نویسندگان در مورد آن اتفاق نظر دارند این است که سرمایه فکری ارزش ناملموس یک سازمان را نمایش می دهد و تمامی تعاریف بر این اصل استوارند که سرمایه فکری مجموع دارایی های ناملموس یک سازمان اعم از دانش (بخشی از سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری، سرمایه ارتباطی، سرمایه سازمانی، سرمایه داخلی و سرمایه خارجی) است. (جعفری وهمکاران، 1387، 11).

که در متداولترین طرح طبقه بندی سرمایه فکری به سه جزء سرمایه انسانی / ساختاری/ مشتری تقسیم می شود.
1- سرمایه انسانی :
به گونه ساده، سرمایه انسانی بیانگر موجودی دانش هر یک از کارکنان سازمان است. (بونتیس ، 2000،25) سرمایه انسانی مکان شروع مراحل ترقی و منبع و سرچشمه نوآوری و سرآغاز بینش و بصیرت است (استوارت ،1997،34). سرمایه انسانی نیز اساس و پایه سرمایه فکری و عنصر اساسی برای تحقق سرمایه فکری است. (چن و همکاران ،2005،163)
2- سرمایه ساختاری :

سرمایه ساختاری، عبارت است از کلیه موجودی دانش غیرانسانی در سازمان که در برگیرنده پایگاه داده ها، نمودارهای سازمانی، استراتژی ها ، روال ها، راهنمای فرآیندها و هرچیزی است که ارزش آن برای شرکت بیشتر از ارزش مادی آن است. (بونتیس ، 2000،25)
3- سرمایه مشتری:

مضمون اصلی سرمایه مشتری، دانش بکار گرفته شده در کانال های بازاریابی سازمان و روابط با مشتری در حین انجام کسب و کار است. (همان منبع ،26)

کیفیت سود در تحقیقات قبلی تعاریف متعددی دارد و اجمالی بر روی تعریف آن وجود ندارد که برخی از مهمترین آنها عبارتند از : روساین سودی را با کیفیت تر می داند که پایدارتر باشد. از دید ریچاردسون و همکاران کیفیت سود درجه ثبات عملکرد عایداتی در دوره آتی است. تعریف هاج درجه تفاوت سود خالص گزارش شده از عایدات واقعی است و ... که 4 مورد از مهمترین ویژگی های کیفی سود عبارتند از : پایداری سود ، قابلیت پیش بینی سود، مربوط بودن سود به بازده سهام و رابطۀ جریان نقدی عملیاتی با سود یا اجزاء سود.

جدول شماره 1-1: مربوط به چارچوب نظری
جدول الف
سال محققان متغیرها یافته ها
1382 علی اصغر انوری رستمی و محمدرضا رستمی تعریف سرمای فکری و تبیین اجزاء تشکیل دهنده آن در شرکت ها و نقد و بررسی مدل های اندازه گیری در انتهای مقاله، مدل ها و روش های ارزش گذاری کمی متعدد و ساده ای پیشنهاد گردیده و این چنین نتیجه گرفته است که : موفقیت روزافزون و بهره وری فزاینده اقتصادی تجاری شرکت های نوین مرهون توجه و محوریت بخشیدن به دانش در آنهاست.
1384 علی اصغر انوری رستمی آیا رابطه معنی داری بین سرمایه فکری و ارزش بازار سهام آنها وجود دارد. نتیجه کل این تحقیق بیانگر اهمیت سرمایه فکری ، درک اهمیت ارزش آن از سوی سرمایه گذاران و همبستگی بالای سرمایه های فکری با ارزش بازار سهام شرکت های بورس اوراق بهادار است.

1385 حمیدرضا یزدانی بررسی روابط متقابل بین اجزای سرمایه فکری و اثرات آنها برعملکرد سازمانی بانک ملت استان تهران نتایج تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از مدل معادلات ساختاری نشان داد که بین اجزاء سرمایه فکری روابط نسبتاً قوی وجود داشته است ولی این سرمایه ها هیچگونه تأثیری برروی عملکرد سازمانی شعب بانک ملت استان تهران نداشته است.
2007 پوتان و دیگران بررسی رابطه بین سرمایه فکری شرکت ها و عملکرد مالی یافته های این پروژه نشان می دهد که سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکت ها ارتباط مثبتی با یکدیگر دارند. نرخ رشد سرمایه فکری شرکت ها ارتباط مثبتی نسبت به عملکرد شرکت دارد و توزیع سرمایه فکری نسبت به عملکرد شرکت در صنایع متفاوت است.

2004 چین چن و دیگران بررسی رابطه بین سرمایه فکری و ارزش بازاری و عملکرد مالی مطالعات تجربی نشان می دهد که سرمایه فکری بالاتر شرکت ها موجب ارزش بازاری بالاتر و عملکرد مالی بهتر در سال جاری و آتی می شود. نتایج تحقیق اهمیت سرمایه فکری را در ارزیابی سودآوری شرکت و پیشرفت درآمد آن را بیان می کند.

جدول ب
سال محققان متغیرها یافته ها
1387 قائمی رابطه بین کیفیت سود از طریق اقلام تعهدی و اجزای تشکیل دهنده آن با بازده عادی و غیر عادی سهام او دریافت که بازده سهام شرکت ها تحت تأثیر میزان اقلام تعهدی و اجزای مربوط به آن قرار می گیرد ، به عبارتی دیگر بین بازده شرکت هایی که اقلام تعهدی آن ها به کمترین و بیشترین میزان گزارش می شود، اختلاف معناداری وجوددارد.
1383 ثقفی و کردستانی رابطه بین کیفیت سود و واکنش نسبت به تغییرات سود نقدی برمبنای تعریف اول آنها نشان داده اند که واکنش بازار به افزایش سود نقدی شرکت ها برخلاف پیش بینی مثبت است و برمبنای تعریف دوم از کیفیت سود واکنش بازار به کاهش سود نقدی شرکتها مطابق با پیش بینی مثبت است و بر مبنای تعریف سوم، بازده غیرعادی سهام با افزایش سود نقدی و سود غیرمنتظره افزایش می یابد.
1385 مشایخ و همکاران رابطه بین کیفیت سود و برخی از جنبه های اصول راهبری نتایج این تحقیق نشان می دهد که بین کیفیت سود و درصد مالکیت اعضای هیأت مدیره و تعداد اعضای غیرموظف هیئت مدیره رابطه ای وجود ندارد. اما رابطه ای غیر خطی بین اقلام تعهدی و درصد مالکیت اعضای هیأت مدیره مشاهده گردید.
1384 خواجوی و ناظمی رابطه بین کیفیت سود و بازده سهام با تأکید بر نقش اقلام تعهدی براساس یافته های تحقیق میانگین بازده سهام شرکت ها ، تحت تأثیر میزان ارقام تعهدی و اجزای مربوط به آن قرار نمی گیرد.
2005 ریچاردسون و اسلون رابطه بین اقلام تعهدی و پایداری سود با قیمت سهام بین اقلام تعهدی و تداوم سودآوری با قیمت سهام رابطه مستقیمی وجود دارد.

2003 شیپرووینسنت بررسی و معیارهای ارزیابی کیفیت سود و ارتباط آنها با سودمندی در تصمیم گیری و تعریف اقتصادی سود کیفیت سود علاوه بر معیارهای متداول به نوع و میزان قراردادهای منعقده براساس اطلاعات حسابداری نیز بستگی دارد.

4-1- فرضیه های تحقیق
فرضیه های تحقیق عبارتند از :

1-4-1- فرضیه اصلی اول :
بین مؤلفه های سرمایه فکری و پایداری سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
1-1-4-1- فرضیه فرعی اول :
بین سرمایه فیزیکی و پایداری سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.

2-1-4-1- فرضیه فرعی دوم :
بین سرمایه ساختاری و پایداری سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
3-1-4-1- فرضیه فرعی سوم :
بین سرمایه انسانی و پایداری سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
2-4-1- فرضیه اصلی دوم :
بین مؤلفه های سرمایه فکری و قابلیت پیش بینی سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
1-2-4-1- فرضیه فرعی اول :
بین سرمایه فیزیکی و قابلیت پیش بینی سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
2-2-4-1- فرضیه فرعی دوم :
بین سرمایه ساختاری و قابلیت پیش بینی سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
3-2-4-1- فرضیه فرعی سوم :

بین سرمایه انسانی و قابلیت پیش بینی سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
3-4-1- فرضیه اصلی سوم :
بین مؤلفه های سرمایه فکری و مربوط بودن سود به ارزش سهام به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.

1-3-4-1- فرضیه فرعی اول :
بین سرمایه فیزیکی و مربوط بودن سود به ارزش سهام به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
2-3-4-1- فرضیه فرعی دوم :
بین سرمایه ساختاری و مربوط بودن سود به ارزش سهام به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
3-3-4-1- فرضیه فرعی سوم :
بین سرمایه انسانی و مربوط بودن سود به ارزش سهام به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
4-4-1- فرضیه اصلی چهارم:
بین مؤلفه های سرمایه فکری و رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود یا اجزاء سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
1-4-4-1- فرضیه فرعی اول:
بین سرمایه فیزیکی و رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود یا اجزاء سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
2-4-4-1- فرضیه فرعی دوم:
بین سرمایه ساختاری و رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود یا اجزاء سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
3-4-4-1- فرضیه فرعی سوم:
بین سرمایه انسانی و رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود یا اجزاء سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
5-4-1- فرضیه اصلی پنجم :
اندازه شرکت بر میانگین کل سرمایه فکری و پایداری سود شرکت تأثیرگذار است.
6-4-1- فرضیه اصلی ششم :
اندازه شرکت بر میانگین کل سرمایه فکری و قابلیت پیش بینی سود شرکت تأثیرگذار است.
7-4-1- فرضیه اصلی هفتم :
اندازه شرکت بر میانگین کل سرمایه فکری و مربوط بودن سود به ارزش سهام شرکت تأثیرگذار است.
8-4-1- فرضیه اصلی هشتم :
اندازه شرکت بر میانگین کل سرمایه فکری و رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود شرکت تأثیرگذار است.

5-1- اهداف تحقیق
1-5-1- اهداف علمی تحقیق
الف) بررسی رابطه میان سرمایه فکری و هر یک از شاخص های کیفیت سود شرکت.
ب) شناخت میزان رابطه بین مؤلفه بهره وری سرمایه فیزیکی و هریک از شاخص های کیفیت سود شرکت.
ج) شناخت میزان رابطه بین مؤلفه سرمایه ساختاری و هر یک از شاخص های کیفیت سود شرکت.
د) شناخت میزان رابطه بین مؤلفه سرمایه انسانی و هریک از شاخص های کیفیت سود شرکت.
ه) بررسی اثر اندازه شرکت بر سرمایه فکری و شاخص های کیفیت سود.

2-5-1- اهداف کاربردی تحقیق
سرمایه فکری به عنوان شاخصی خارج از صورتهای مالی می تواند یکی از شاخص های مهم در تصمیم گیری سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران مدنظر قرار گیرد.
از جمله اهداف کاربردی تحقیق نشان دادن اهمیت سرمایه فکری به ذینفعان صورت های مالی شرکت می باشد تا منجر به اخذ تصمیمات بهتر و دقیقتر مالی در مورد شرکت ها از سوی سرمایه گذاران ، خود شرکت ها، اعتبار دهندگان و غیره شود و نیز سهامداران باید بدانند که سرمایه فکری و نیروی انسانی تنها منابعی هستند که نقطه پایانی در مورد بهره وری آنها وجود ندارد و استفاده مطلوب از آن ها می تواند منجر به افزایش سود شود.

6-1- اهمیت و ضرورت تحقیق
بسیاری از پژوهشگران معتقدند که رشد ارزش شرکت ها بیش از رشد ارزش دفتریشان می باشد. در حقیقت گزارشگری مالی سنتی نمی تواند ارزش واقعی شرکت را محاسبه کند و فقط به اندازه گیری ترازنامه مالی کوتاه مدت و دارایی های ملموس اکتفا می کند. در صورتی که در اقتصاد دانش محور کنونی، موفقیت سازمانها در گرو توانایی مدیریت داراییهای نامشهود است.
براساس نظر مرو همکارانش دلایل توجه سازمانها به مدیریت سرمایه فکری عبارتند از :
1- یاری رساندن به سازمانها در جهت تنظیم استراتژیها
2- ارزیابی اجرای استراتژیها
3- یاری رساندن به سازمانها در جهت تصمیمات گسترده و متنوع
4- استفاده از نتایج اندازه گیری سرمایه فکری به عنوان مبنایی برای جبران خدمات
5- ابلاغ این دارایی ها به ذینفعان خارجی سازمان ها.
6- اندازه گیری ارزش و عملکرد مالی شرکت ها.
از جمله ضرورت های اساسی انجام تحقیق وجود نداشتن اقلامی به عنوان سرمایه فکری در صورت های مالی شرکت ها و پنهان بودن این اقلام می باشد و از ضرورت های دیگر انجام تحقیق می توان به فاصله زیاد بین ارزش بازاری و ارزش دفتری شرکتها اشاره کرد که تحقیقات را به سوی کشف عوامل ایجاد کننده این فاصله می کشاند. در گذشته بیشتر دارایی های سازمانها مشهود بودند ولی امروزه قسمت اعظم دارایی های سازمانها نامشهود هستند، پس در اقتصاد امروزه موفقیت سازمان ها به توانایی مدیریت این دارایی های نامشهود بستگی دارد.
به طور مشخص، اندازه گیری سرمایه فکری در تصدیق توانایی سازمان برای تحقق اهداف استراتژیک نمایش تحقیق و توسعه، فراهم ساختن اطلاعات پشتیبانی برای بهبود پروژه ها و تأیید اهمیت برنامه های تحصیلی و آموزشی شان مفید است. اندازه گیری سرمایه فکری به عنوان یک روش مهم مدیریت بازاریابی و کسب و کار استراتژیک نیز، بیش از اینکه یک ابزار ارتباط با سهامداران یا سرمایه گذاران باشد، به عنوان یک ابزار مدیریت درون سازمانی مفید تر خواهد بود. بنابراین چون شناسایی سرمایه فکری یک مسأله استراتژیک کلیدی است، در نتیجه در وضعیت موجودش باید به طور منظم به هیئت مدیره گزارش داده شود. خلاصه اینکه اندازه گیری سرمایه فکری برای مدیریت سرمایه فکری مهم است، و مدیریت مؤثر سرمایه فکری به اندازه گیری مؤثر آن بستگی دارد، براساس گزارشات ارائه شده یک تعداد از شرکتها شروع به پیگیری، ارزش گذاری و ایجاد ابزارهایی برای حمایت از سرمایه فکری شان کرده اند. با این وجود هنوز نیمی از مدیران کسب وکارها برای کسب مزیت از این دانش آمادگی ندارند، یک بانک فکری سوئیسی در نتیجه مطالعاتشان درباره سرمایه فکری، دریافت که به دلیل فقدان اندازه گیری سرمایه فکری تنها 40 درصد از دانش موجود در یک سازمان در عمل مورد استفاده قرار می گیرد.

7-1- مدل تحقیق و شیوه اندازه گیری متغیرهای پژوهش
به دلیل افزایش درک مدیران در مورد نقش دارایی های نامشهود در ایجاد مزیت رقابتی، تاکنون، روش های متعددی برای سنجش و اندازه گیری سرمایه فکری بوجود آمده است (هانترووات ، 2005،20) در این تحقیق بنا به دلایل زیر از مدل ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری پالیک برای سنجش سرمایه فکری استفاده می شود. (پالیک ، 2005،39)

1- کلیه داده های مورد استفاده در روش ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری از صورت های مالی حسابرسی شده استخراج می شوند بنابراین محاسبات انجام شده عینی و قابل رسیدگی هستند.

2- روش ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری یک تکنیک ساده و شفاف است و سادگی محاسباتی این روش امکان استفاده از آن را توسط ذینفعان برون سازمانی فراهم می کند.
3- مبنای سنجش در این روش ثابت و استاندارد است به گونه ای که امکان مقایسه نمونه های بزرگ در صنایع مختلف را فراهم می کند.

4- این روش در پژوهش های متعددی به عنوان نمونه فایررو ویلیامز ، شیو، چانگ ، کاماث به کار گرفته شده است.
در مدل ارائه شده توسط پالیک ، سرمایه فکری به سه جزء سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه فیزیکی تعریف شده است.
7-1- الف) مؤلفه های سرمایه فکری
نحوۀ محاسبه ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری
نسبت کارایی سرمایه فکری
رابطه 1-7-1- VAIC = HCE + SCE + CEE
VAIC = ارزش افزوده کارایی سرمایه فکری
HCE = کارایی سرمایه انسانی
SCE = کارایی سرمایه ساختاری
CEE = کارایی سرمایه فیزیکی
بنابراین ارزش افزوده VA را می توان از طریق معادله زیر محاسبه نمود:
رابطه 2-7-1 VA= Pi + Ii + Ci + Di + DIVi + Ti
که در آن:
Pi = سود شرکت Ii = هزینه بهره شرکت
Ci = هزینه حقوق و دستمزد شرکت Di= هزینه استهلاک شرکت
DIVi = سود تقسیمی شرکت Ti = مالیات شرکت
در این تحقیق هزینه حقوق و دستمزد کل کارکنان از متن صورتهای مالی و یادداشت های بهای تمام شده ( مواد مستقیم و سربار تولیدی)، هزینه اداری و هزینه فروش استخراج شده است . همچنین مجموع هزینه استهلاک دارایی مشهود و نامشهود از جدول تطبیق جریان وجوه نقد عملیاتی استخراج شده است.
کارایی سرمایه فیزیکی (CEE)
ارزش افزوده (VA) به سرمایه فیزیکی به کار گرفته شده را کارایی سرمایه فیزیکی گویند که این شاخص از طریق رابطه زیر بدست می آید:
رابطه 3-7-1 CEE = VA / CE
ارزش دفتری دارایی های مشهود / ارزش افزوده
ارزش دفتری دارایی های مشهود = ارزش دفتری دارایی های نامشهود – ارزش دفتری کل دارایی ها
کارایی سرمایه انسانی (HCE)
کارایی سرمایه انسانی نشان می دهد که چطور VA بیشتر با ريال صرف شده برای هزینه حقوق و دستمزد شرکت ایجاد شده است.نسبت VA به HC، توانایی سرمایه انسانی (HC) را نسبت به ایجاد ارزش در یک شرکت بیان می کند.
رابطه 4-7-1 HCE = VA / HC
هزینه حقوق و دستمزد کل شرکت / ارزش افزوده
کل هزینه حقوق ودستمزد شرکت = کل حقوق و دستمزد پرداختی به منابع انسانی = HC
کارایی سرمایه ساختاری (SCE)
سومین ارتباط «کارایی سرمایه ساختاری» (SCE) است که سهم سرمایه ساختاری را در ایجاد ارزش نشان می دهد. سرمایه ساختاری شامل تمامی مخازن دانش غیرانسانی در یک سازمان است که مشتمل بر پایگاه داده ها ، چارت های سازمانی، فرآیندها و راهکارها است و به سازمان ارزش فراتر از دارایی های فیزیکی می بخشد. در مدل پالیک سرمایه ساختاری برابر است با VA منهای HC . بدین گونه سومین ارتباط بین VA و SC بصورت زیر محاسبه می شود:
رابطه 5-7-1 SCE= SC / VA
ارزش افزوده / سرمایه ساختاری
کل هزینه حقوق و دستمزد شرکت – ارزش افزوده = SC = VA – HC
7-1- ب) شاخص های کیفیت سود
1- پایداری سود : برای ارزیابی پایداری سود از مدل اسلون استفاده می شود. (اسلون و همکاران، 2005، 441)

رابطه 6-7-1 مدل 1
ضریب متغیر توضیحی Ej,t-1 یعنی B1,j در مدل 1 که یک مدل رگرسیونی (خودرگرسیو مرتبه اول ) است معرف پایداری سود است. این مدل بصورت چرخشی (تناوبی) برای مدت 8 سال برآورد شده است تا پایداری سود هر سال ارزیابی شود. در این روش داده های یک سال از ابتدای دوره زمانی تحقیق حذف و داده های یک سال از سال های پایانی به مدل اضافه می شود. به عنوان مثال براساس داده های سال 72 تا 79 پایداری سود سال 79 ارزیابی شده و براساس داده های سال 73 تا 80 پایداری سود سال 80 و به همین ترتیب پایداری سود سایر سال های مورد مطالعه ارزیابی شده است. وقتی مقدار بدست آمده برای ضریب متغیر توضیحی B1,j به عدد یک نزدیکتر باشد پایداری سود بیشتر و وقتی به صفر نزدیک تر باشد، موقتی بودن سود بیشتر است.
2- قابلیت پیش بینی سود : فرانسیس و همکارانش برای ارزیابی قابلیت پیش بینی سود از مدل زیر استفاده کردند:
رابطه 7-7-1
در این مدل پس از برآورد مدل 1 ریشه مجذور خطا محاسبه و ارزش های بیشتر (کمتر) بدست آمده دلالت بر کمتر (بیشتر) بودن قابلیت پیش بینی سود دارد.
در این تحقیق قابلیت پیش بینی سود براساس مدل 1 ارزیابی شده است براین اساس ضریب تعیین ناشی از برآورد مدل 1 هدف قابلیت پیش بینی سود در نظر گرفته شده است.
3- مربوط بودن سود به ارزش سهام : برای ارزیابی این ویژگی کیفی سود مدل 2 برآورد شده است.
رابطه 8-7-1 مدل 2
ضریب تعیین حاصل از برآورد مدل 2 معرف شاخص مربوط بودن سود به ارزش سهام در نظر گرفته شده است. مربوط بودن توان توضیحی تغییرات بازده سهام توسط سود حسابداری را نشان می دهد.
4- کیفیت سود برمبنای رابطه جریان نقدی عملیاتی و سود یا اجزاء سود: به عبارت دیگر 2R حاصل از رگرسیون جریان نقدی عملیاتی و سود به عنوان معیاری از کیفیت سود در نظر گرفته شده است برای این منظور مدل 3 برآورد شده است.
رابطه 9-7-1 مدل 3
تحقیقات قبلی قدرت پیش بینی اجزای سود از عملکرد آتی شرکت را بیش از سود توصیف کرده اند (فرفیلد و همکاران ، 1996) دو جزء سود یعنی سود (زیان) غیرعملیاتی و سود عملیاتی در مدل 4 تفکیک شده اند.
رابطه 10-7-1
که متغیرهای مدل 1 الی 4 به شرح زیر تعریف شده است :
: سود قبل از اقلام غیرعادی شرکت j در سال t
: سود قبل از اقلام غیرعادی شرکت j در سال 1-t
: بازده شرکت در سال t
: تغییرات سود قبل از اقلام غیرعادی نسبت به سال قبل
: جریان نقدی حاصل از عملیات شرکت j برای سال t که به شرح زیر محاسبه شده است.
جریان نقدی = سود عملیاتی پس از کسر بهره و مالیات + هزینه استهلاک + تغییرات دارایی ها و بدهی های جاری (دیچو ، 1994،122)
: سود سالانه قبل از اقلام غیرعادی شرکت j برای سال 1-t
: سود عملیاتی که پس از کسر هزینه های عملیاتی و خالص سایر درآمدها و هزینه های عملیاتی از سود ناویژه بدست می آید، برای سال 1-t
: خالص سایر درآمدها و هزینه های غیرعملیاتی ، برای سال 1-t
7-1- ج) اندازه شرکت
اندازه شرکت :اندازه شرکت بر روابط بین سرمایه فکری وشاخصهای کیفیت سود شرکتها اثرگذار می باشد، در این تحقیق اثر اندازه شرکت بر روابط بین متغیرها با تأثیر آن بر معادله رگرسیون، کنترل شده است. که جهت محاسبه اندازه شرکت از لگاریتم طبیعی ارزش بازار شرکت استفاده شده است.
رابطه 11-7-1 Log M.V
M.V = ارزش بازار شرکت
در نهایت جهت تعیین رابطه نسبت کارایی سرمایه فکری و هر یک از اجزای آن با هر یک از شاخص های کیفیت سود از مدل رگرسیون چندگانه زیر استفاده شده است.

8-1- مدل تبیینی تحقیق
نمودار شماره 1-1: مدل طبقه بندی دارایی های یک شرکت

(دیچو ، 1994،122)
سایر دارایی های نامشهود تحت عنوان سرمایه های فکری در ترازنامه منعکس نمی شوند و فقط برخی از مالکیت های معنوی منعکس می شوند.

نمودارشماره 2-1 : مدل تبیینی رابطه بین متغیرهای تحقیق
متغیر وابسته متغیر های مستقل

کیفیت سود

پایداری سود
قابلیت پیش بینی سود
مربوط بودن سود به ارزش سهام
رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود یا اجزاء سود
کارایی سرمایه انسانی HCE
کارایی سرمایه ساختاری SCE
کارایی سرمایه فیزیکی CEE کارایی سرمایه فکری
VAIC TM

اندازه شرکت FSIZE
متغیر تعدیلی

9-1- متغیرهای تحقیق
متغیر یک مفهوم است که می توان بیش از دو یا چند ارزش یا عدد را جایگزین آنها قرار دارد.

1-9-1- متغیر مستقل
در این تحقیق متغیر سرمایه فکری به همراه مؤلفه های آن شامل سرمایه ساختاری، انسانی و فیزیکی به عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شده است.

2-9-1- متغیر وابسته
در این تحقیق متغیر وابسته کیفیت سود بوده که شاخص های کیفیت سود در4 گروه مبتنی بر پایداری سود، قابلیت پیش بینی سود، مربوط بودن سود به بازده سهام ، رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود یا اجزاء سود ارائه شده است.

3-9-1- متغیر تعدیلی
به منظور کنترل اثر اندازه شرکت برروی متغیرهای تحقیق، اندازه شرکت بعنوان متغیر تعدیلی معرفی شده است.

10-1- تعاریف واژه ها و اصطلاحات تحقیق
یکی از نخستین اقداماتی که در فرآیند حل یک مسأله تحقیقی لازم به نظر می رسد این است که اصطلاحات مهمی که در گذاره آن مسأله آمده به گونه عملیاتی تعریف شود (خاکی، 1388، 67).
در تحقیق حاضر ده واژه مهمی که تعریف عملیاتی آن لازم به نظر می رسد عبارتند از :
دارایی های نامشهود
عامل های غیرفیزیکی که در پدیداری کالاها یا خدمات مشارکت داشته یا مورد استفاده قرار می گیرند و از آن ها انتظار ایجاد ارزش در آینده برای افراد یا سازمانی که آن ها را در کنترل دارد می رود (خاوندکار و متقی، 1387، 31).
مدیریت دانش
فرآیندی است که سازمان ها را در یافتن، گزینش، سازماندهی، انتشار و انتقال اطلاعات برای فعالیت هایی همچون حل مشکل، یادگیری پویا، برنامه ریزی استراتژیک و تصمیم گیری یاری می دهد (شائمی برزکی، 1384، 1)
دانش
منبع کلیدی در تصمیم گیری هوشمند، پیش بینی، طراحی ، برنامه ریزی ، عیب یابی و تشخیص، تحلیل، ارزیابی و قضاوت شهودی به حساب می آید (خاوندکار و متقی، 1387، 18)
سرمایه فکری
سرمایه فکری شامل آن بخش از کل سرمایه یا دارایی شرکت است که مبتنی بر دانش بوده و شرکت، دارنده و مالک آن به شمار می آید. لذا ماده خام نتایج اقتصادی وعامل تعیین کننده ی حیات سازمان است ( رستمی و قالیباف اصل، 1388، 3).
پالیک در سال 1988 و 2000 ارزش افزوده کارایی سرمایه فکری (VAIC) را جهت اندازه گیری سرمایه فکری شرکت ها ارائه کرد. پالیک در مدلش سرمایه فکری را متشکل از 3 جزء اصلی دانسته است که برای ایجاد ارزش با هم در تعامل می باشند این سه جزء عبارتند از سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری (سازمانی) و سرمایه فیزیکی (پالیک ، 2002، 119).
ارزش افزوده فکری
در روش VAIC (ارزش افزوده کارائی عقلانی ) پالیک ، برای بدست آوردن ا طلاعات درباره ارزش کارایی ایجاد شده ، از دارایی های عینی وغیر عینی درون یک شرکت تهیه شده است. این مدل با توانایی شرکت نسبت به ایجاد ارزش افزوده شده (VA) شروع می شود (کینگ هانگ ، 2009، 14).
سرمایه انسانی
به گونه ساده، سرمایه انسانی بیانگر موجودی دانش هر یک از کارکنان سازمان است و همچنین مکان شروع مراحل ترقی، منبع و سرچشمه نوآوری و سرآغاز بینش و بصیرت است . سرمایه انسانی، به قابلیت ها و مهارتها و تخصص نیروی انسانی سازمان اطلاق می شود. سرمایه انسانی برخوردار از تفکر است. هدف اولیه از سرمایه انسانی، نوآوری در کالا و خدمات و نیز بهبود فرآیندهای تجاری است . در این تعریف سرمایه انسانی، بعنوان کل هزینه های حقوق و دستمزد شرکت در نظر گرفته شده است(همان منبع ، 18).
سرمایه ساختاری
سرمایه ساختاری ، دانش سازمان و مستقل از افراد و پرسنل بوده و هنگام ترک محل کار توسط کارکنان در پایان یک روز کاری در سازمان باقی می ماند. از جمله می توان به دارایی های فکری، پایگاه داده ها، قراردادها ، سیستم ها و رویه های سازمانی، سیستم اداری ، بهترین عملکرد و ... اشاره نمود. دراین تعریف سرمایه ساختاری از طریق کسر سرمایه انسانی (کل حقوق و دستمزد پرداختی) از ارزش افزوده بدست می آید (همان منبع ، 15).
سرمایه فیزیکی
سرمایه فیزیکی شامل دارایی های ثابت و مالی می باشد که جهت ایجاد ارزش افزوده در کالاها و خدمات استفاده می شود. طبق این تعریف سرمایه فیزیکی شامل جمع کل دارایی ها به کسر دارایی های نامشهود می گردد(همان منبع ، 16).

کیفیت سود
کیفیت سود مفهومی است که بر پایه محتواست و یک امر تعریف شده و ثابت نیست و امکان ارائه یک تعریف جامع از کیفیت سود وجود ندارد. در متون حسابداری و مالی برخی از ویژگی های واحد تجاری شناسایی شده اند که وجود آنها باعث افزایش و یا کاهش کیفیت سود می گردد (خانی و ادهم ، 1388، 18) .
اندازه شرکت
اندازه شرکت براساس ارزش ريالی سهام شرکت رتبه بندی می شود. دراین تحقیق از طریق لگاریتم ارزش بازاری شرکت در بورس اندازه شرکت تعیین شده است (کینگ هانگ ، 2009، 16).

فصل دوم
مروری بر ادبيات تحقيق

1-2 مقدمه
هر تحقیق و پژوهش علمی ای که صورت می گیرد، برپایه ها، ارکان و نتایج مطالعات و تحقیقات پیشین استوار است، این فصل مشتمل بر اطلاعات مهم و مربوط به تحقیق است که خواننده را با مطالعات، تحقیقات و نوشته های دیگران در این زمینه آشنا می کند و ابعاد جدیدی برای گسترش مطالعات و تحقیقات بعدی فراهم می سازد. و از آنجا که اساس یک تحقیق علمی به فراهم سازی هرگونه آگاهی در حوزه موضوع تحقیق استوار است لذا فصل مذکور نشانه ای از چگونگی مهارت و احاطه دانش محقق از موضوع مورد مطالعه است. (خاکی، 1388، 165)

بسیاری از نظریه پردازان وپژوهشگران در توصیف ویژگی های فضای اقتصادی جدید بر این باورند که شکل اقتصاد، صورتی جهانی و همه گیر به خود گرفته و از دارایی ها و درآمدهای نامحسوس ، پیچیده و نامشهودی شکل یافته که به نحوی خاص به یکدیگر تنیده شده اند. در چنین فضایی بهره وری و مزیت رقابتی بنگاه ها در گرو ظرفیت تولید، پردازش و کاربرد مؤثر دانشی قرار دارد که در

گسترده ای جهانی پدیدار شده است. همزمان با توسعه ارزش بازار سازمان های دانش محور، در دهه 1990 علاقه مندی وسیعی نسبت به مقوله سرمایه فکری پدید آمد. اولین بار رتبه های مفهوم سرمایه فکری در سال 1969 توسط اقتصاد دانی به نام جان کنت گالبرت بیان گردید. دانش

به عنوان یک دارایی در مقایسه با انواع دارایی ها، دارای این طبیعت منحصر به فرد است که هر چه بیشتر استفاده شود به ارزش آن افزوده می شود. اجرای یک استراتژی مؤثر مدیریت دانش و تبدیل شدن به یک سازمان دانش محور، بعنوان یک شرط الزامی برای موفقیت سازمان هاست.

تعاریف مختلفی از سرمایه فکری در منابع مختلف ارائه شده است ، آنچه که تمامی نویسندگان در مورد آن اتفاق نظر دارند. این است که سرمایه فکری صورتی از دانش است که مزیت رقابتی ایجاد می کند و ارزش ناملموس یک سازمان را نمایش می دهد. اما هنوز بر سر یک تعریف خاص توافق ندارند، به هر حال ترکیب روشنی بین وجه نظری و کاربرد عملی سرمایه فکری وجود ندارد. اغلب صاحبنظران ، سرمایه فکری را به 3 دستۀ سرمایه مشتری، سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری تقسیم می کنند اگر مفاهیمی را که توسط محققان مختلف مورد استفاده قرار گرفته مورد بررسی قرار گیرد، گروهی از مفاهیم مشابه از میان واژه ها و ساختارها از قبیل نامشهودها ،

دانش و ایجاد ارزش هویدا می شود. از این رو در راستای تصور اولیه، سرمایه فکری ممکن است به عنوان مجموعه تمام دانش تعریف شود استوارت و سالیوان که به وسیله کارکنان و شرکت در اختیار قرار گرفته شده است و یک مزیت رقابتی را ایجاد می کند ویا به تعبیری سرمایه فکری عبارت است از مواد فکری از قبیل دانش ، اطلاعات، اموال و تجربه فکری بنتیس که شرکتها بوسیله آنها می توانند مزیتی درجهت ایجاد ثروت داشته باشند . از این گذشته می توان با سرمایه فکری به عنوان ترکیبی از دارایی های نامشهود یا دارایی های بی اهمیت (بروکینگ)که در ترازنامه افشا نمی شوند رو به رشد و اگر این سرمایه فکری خوب مدیریت شود قادر است برای شرکتها مزیت رقابتی و در نتیجه ایجاد ارزش بوجود آورد.
یوستک و همکارانش ، سرمایه فکری را به دو قسمت شامل کالاهای نامشهود و شایستگی های نامشهود تقسیم می کنند که کالاهای نامشهود، دارایی هایی هستند که می توان آنها را خرید و فروش کرده و به نحو مناسب از آنها حفاظت و ذخیره کرد مانند کپی رایت ها، علایم تجاری، طراحی ها، دانش فنی، رازهای تجاری و فرانشیزها، همچنین ایشان و همکارانش معتقد هستند که این کالاهای نامشهود را می توان به شکل عینی تری ارزش گذاری کرد. اما شایستگی های نامشهود به عوامل متمایز و مشخصی از مزیت رقابتی اطلاق می شود که یک شرکت را از سایر رقبا متمایز می کند که شامل شایستگی های نوآوری، شایستگی های ساختاری، شایستگی های بازاری و منابع انسانی است (چن گو ، 2005، 388).
هدف اصلی در فصل حاضر، بیان ادبیات موضوعی و مبانی نظری تحقیق می باشد. بدین منظور در این فصل سعی شده است که مفاهیم و موضوعات مورد بحث و سایر مطالب مربوط به متغیرهای تحقیق از جمله سرمایه فکری و کیفیت سود بطور کامل بیان شود.

2-2- بخش اول : تاریخچه ی سرمایه فکری
امروزه جنبه ی نامشهود اقتصاد بر پایه ی سرمایه فکری بنیان نهاده شده و ماده ی نخستین و اصلی آن، دانش و اطلاعات است. سازمان ها برای مشارکت در بازارهای امروزین، در هر شکل و نوع به اطلاعات و دانش برای بهبود عملکرد خود نیازمندند، مطالعات انجام گرفته بیان گر افزایش گاه 60 تا 75 درصدی ارزش سرمایه فکری و دارایی های نامشهود در قیمت سهام شرکت ها است. به عبارت بهتر می توان گفت که امروزه مدیریت سرمایه های فکری، سازمان ها را به موفقیت های بیشتری در افق های آینده ی بازارهای رقابتی خواهد رساند.

چنانچه گفته شد، نخستین تلاش های مرتبط با مفاهیم سرمایه فکری مرهون مطالعات فریتز مچلاپ در سال 1962 میلادی است. اما به لحاظ تاریخی ابداع مفهوم سرمایه فکری به سال 1969 میلادی، اقتصاددانی به نام جان گالبرایس نسبت داده می شود. هر چند در این میان نباید تلاش های جیمز تابین در نیمه ی دوم قرن گذشته را نیز فراموش کرد که برای اولین بار مدل مبتنی بر

نسبت او - کیوی تابین - توانست ابزاری را در اختیار سازمان ها قرار دهد تا عملکرد اثربخش سرمایه ی فکری سازمان را مورد بررسی قرار دهد. در نتیجه ی این تلاش ها، ادبیات سرمایه فکری به سرعت در مسیر توسعه¬ی سازمانی قرار گرفت. اما با بررسی دقیق تری شاید بتوان گفت که مفهوم سرمایه فکری از دهه¬ی هشتاد میلادی نظر عمومی پژوهش گران و نظریه پردازان را به خود جلب نمود و اولین تلاش ها برای اندازه گیری سرمایه فکری شروع شد (پتی و گوتر ، 2000 ، 170)

که از جمله آنها عبارتند از اینکه : در سال 1994 مجله فورچون مقالاتی را در این زمینه منتشر کرد، این مقالات موجب شد که توجه دنیای تجارت به این موضوع جلب شود.

در ماه می سال 1995 شرکت اسکاندیا که بزرگترین شرکت خدمات بیمه و مالی در اسکاندیناویا است، اولین گزارش را در مورد سرمایه فکری منتشر کرد، همچنین کانادین امپریال بانک او کامرس که یکی از هفت بانک بزرگ ایالات متحده امریکا است، برنامه ای تهیه کرد تا به بنگاه های دانش مدار که بر مبنای سرمایه فکری ارزش گذاری شده بودند ، وام دهد.

مؤسسات ارنست اندیانگ و ارتوراندرسن هم از اولین مؤسسات حسابرسی بودند که به تهیه¬ی ابزار سرمایه فکری برای صاحبکارشان پرداختند.

در سال 1996 SEC همایشی با موضوع محوری سرمایه فکری ترتیب داد، در این گردهمایی یکی از سخنرانان پیش بینی کرد که روزی سرمایه گذاری فکری قلب گزارش سالانه بنگاه های اقتصادی خواهد شد. او هچنین به بنگاه ها توصیه کرد که به افشای دارایی های مخفی در یادداشت های توضیحی بپردازند. پروفسور مایکل هاو (2001) در مقاله ای که با عنوان پیدایش فناوری های جدید و کاربرد آن برای سرمایه فکری سازمان ها در همایش CIMA در سپتامبر سال 2001 ارائه کرد گفت:

حسابداری بهای تمام شده با ابزار یک اقتصاد مبتنی بر تولید، به اندازه گیری دارایی های یک اقتصاد خلاق می پردازد. برای مثال، اقلام ترازنامه های سنتی قابل اتکا نیستند، زیرا دارایی های مبتنی بر دانش سریعتر مستهلک می شوند، این دارایی ها متشکل از حقوق مرتبط با اموال فکری مانند حق اختراع و علایم تجاری، دارایی های فکری مانندطرح ها و نرم افزارها و سرمایه فکری شامل دانش جمعی و فرهنگ جمعی است و در ادامه تأثیرگذار

ترین تلاش ها در پیرامون توسعه ی سرمایه ی فکری در قالب جدول های ذیل آمده است :

جدول شماره1-2: تأثیرگذارترین تلاش ها در دهه هشتاد میلادی پیرامون توسعه ی سرمایه ی فکری
تاریخ تأثیرگذارترین تلاش ها
پیش از 1980 میلادی نخستین توجه به مفاهیم مرتبط با سرمایه فکری فریتز مچلاپ (1962)
ابداع واژه سرمایه فکری توسط جان کنت گالبرایس (1969)
1980 میلادی انتشار کتاب تحرک بخشی به دارایی های پنهان توسط هیروکی ایتامی
1981 میلادی افتتاح شرکتی به منظور تحقیقات تجاری ارزش نیروی انسانی برایان هال
1986 میلادی انتشار کتاب شرکت [مبتنی بر] دانش فنی توسط کارل اریک سویبی
انتشار مطالبی پیرامون اکتساب ارزش از خلال نوآوری توسط دیوید تیس
1987 میلادی انتشار مقاله مدیریت دارایی دانشی در قرن بیست و یکم توسط دبرا آمیدون
انتشار کتاب گسست ارتباطی :رشد وافول حسابداری مدیریت توسط توماس جانسون و روبرت کاپلان
1988 میلادی انتشار گزارش جدید سالانه و معرفی عبارت سرمایه دانشی توسط کارل اریک سویبی
انتشار کتاب عصر خرد گریزی توسط چارلز هنری
1989 میلادی انتشار کتاب ترازنامه ی نامشهود توسط کارل اریک سویبی
آغاز تحقیقات پیرامون تجاری سازی نوآوری توسط کارل اریک سویبی
(خاوندکار و متقی ، 1387، 47)

جدول شماره2-2: تأثیرگذارترین تلاش ها در دهه نود میلادی پیرامون توسعه ی سرمایه ی فکری
تاریخ تأثیرگذارترین تلاش ها
1990 میلادی انتخاب لیف ادوینسون به عنوان مدیر سرمایه فکری در شرکت اسکاندیا
انتشار کتاب مدیریت دانش توسط کارل اریک سویبی
انتشار کتاب پنجمین فرمان : فنون وتجربیات عملی سازمان یاد گیرنده توسط پیتر سنگه
1991میلادی انتشار اولین مقاله از مجموعه مقالات نیروی فکر در مجله فورچون توسط توماس استوارت
انتشار کتاب انقلاب ارزش دانش یا تاریخ آینده توسط تایچی ساکایا
انتشار مقاله ی شرکت دانش پدید توسط ایکوجیرانوناکا
1992 میلادی انتشار دومین مقاله از مجموعه مقالات نیروی فکر در مجله فورچون توسط توماس استوارت
انتشار کتاب رهبری و دانش جدید: اکتشاف نظم در بی نظمی جهان توسط مارگارت ویتلی
انتشار مقاله ی کارت امتیازی متوازن توسط روبرت کاپلان و دیوید نورتون
انتشار کتاب کسب و کار هوشمند: پارادیم دانش پایه و خدمت پایه برای صنعت توسط جیمز برابان کووین
1993 میلادی ابداع مفهوم سرمایه مشتری توسط هوبرت سینت اونگ
1994 میلادی برگزاری اولین گرد هم آیی گروه میل ولی
انتشار مقاله سرمایه فکری در مجله فورچون توسط توماس استوارت
برگزاری گردهم آیی مدیران سرمایه فکری به میزبانی لیف ادوینسون، گوردون پتراش و پاتریک سولیوان
معرفی ابزار تانگو توسط شرکت کلمی
انتشار کتاب عصر شبکه: اصول سازمانی برای قرن بیست و یک توسط جسیکا لیمپاک و جفری استمپس
1995 میلادی برگزاری دومین گردهم آیی گروه میل ولی
انتشار اولین گزارش عمومی سرمایه فکری توسط شرکت اسکاندیا
1996 میلادی برگزاری سمپوزیم پیرامون سنجش دارایی های نامشهود/ فکری توسط کمیته بورس و اوراق بهادار ایالات متحده
شروع پروژه تحقیقاتی پیرامون اقلام نامشهود در دانشگاه نیویور ک توسط باروخ لو
انتشار کتاب امتیاز استفاده از انحصار فناوری توسط راسل پار و پاتریک سولیوان
آغاز به کار لابراتوار سرمایه فکری در شرکت اسکاندیا به مدیریت لیف ادوینسون
انتشار اولین گزارش سرمایه فکری ملی توسط کارولین استنفلند
1997 میلادی انتشار کتاب ثروت جدید سازمانی - مدیریت و سنجش دارایی های دانش پایه توسط کارل اریک سویبی
انتشار کتاب سرمایه فکری : آزاد سازی ارزش شرکت از طریق شناسایی نیروی فکری پنهان توسط لیف ادوینسون و میشل مالون
انتشار کتاب سرمایه فکری : ثروت جدید سازماین توسط توماس استوارت
برگزاری کنفرانس پیرامون سنجش سرمایه فکری توسط مؤسسه هوور
پخش گزارش خبری پیرامون سرمایه فکری با عنوان ثروت جدید سازمانی توسط بی - بی - سی
دفاع از اولین پایان نامه دکتری جهان پیرامون سرمایه فکری توسط نیک بونتیس
برگزاری گردهمایی پیرامون مالکیت فکری در کالیفرنیا به میزبانی پاتریک سولیوان، لیف ادوینسون و گردون پتراش
1998 میلادی انتشار کتاب سودآفرینی از سرمایه فکری : اکتساب ارزش از نوآوری توسط پاتریک سولیوان
برگزاری اولین کنفرانس گسترده دانشگاهی پیرامون سرمایه فکری در دانشگاه مک مستر کانادا توسط نیک بونتیس
برگزاری اولین کنفرانس پیرامون حسابداری سرمایه فکری توسط باروخ لو
آغاز تحقیقات پیرامون د ارایی های نامشهود در مؤسسه بروکینگ با پشتیبانی کمیته بورس و اوراق بهادار ایالات متحده
اهدای جایزه بنیاد برین تراست به پاس تحقیقات لیف ادوینسون
1999 میلادی آغاز پروژه پیرامون سنجش سرمایه فکری توسط مؤسسات اتحادیه اروپا
انتشار مجموعه محاسبات متوازن دانش توسط وزارت اقتصاد هلند.
(خاوندکار و متقی ، 1387، 47)

در مسیر تطور مفهوم سرمایه فکری، از دیدگاه های مختلف نظریه پردازان و پژوهش گران سعی نموده اند تا تعریفی عمومی از سرمایه فکری مطرح نمایند، اما بایستی گفت که پیرامون ادبیات تعریف، عبارت سازی و طبقه بندی این مؤلفه ها اشتراک نظر عمومی وجود ندارد. یکی از تعریف های مجملی که پیرامون سرمایه ی فکری وجود دارد، تعریفی است که توماس استوارت بر این مفهوم مطرح کرده است : « سرمایه فکری یک بسته دانشی مفید برای سازمان است.»

در تفسیر این تعریف ، استوارت بر این باور است که در این بسته ی دانشی مؤلفه هایی چون : فرآیندهای سازمانی ، فناوری ها ، امتیازات انحصاری، مهارت کارکنان و اطلاعات مشتریان و تأمین کنندگان و ذینفعان سازمانی قرار دارند. تعاریف دیگر مؤلفه هایی چون : توانایی، تخصص و سایر صورت های دانشی را که برای سازمان مفید هستند، به تعریف سرمایه ی فکری افزوده اند.

به طور کلی می توان گفت ، سرمایه ی فکری عبارتی است که برای تعبیر ترکیبی از دارایی های نامشهود که سازمان را قادر به عملیات می نمایند، اطلاق می شود. مهمترین مفهوم پنهانی که در قالب تعریف فوق مورد توجه قرار گرفته است، تأکید بر این موضوع است که سرمایه ی فکری ماهیتی است که دانش پایه، قابل اکتساب در صورت های معین و در نهایت مفید برای سازمان ها، که البته به آسانی قابل ایجاد نیست . تعریف های موجود کمک می کندتا بنیان های فکری مناسبی برای د رک چیستی سرمایه ی فکری به دست آید.

جدول شماره3-2: تأثیرگذارترین تلاش ها در دهه ی حاضر پیرامون توسعه ی سرمایه ی فکری
تاریخ تأثیرگذارترین تلاش ها
2000 میلادی انتشار اولین شماره مجله سرمایه فکری
انتشار اولین رهنمود حسابداری سرمایه فکری توسط دولت دانمارک
انتشار مجموعه مطالعات پیرامون سرمایه فکری در مالزی توسط نیک بونتیس
2001 میلادی انتخاب لیف ادوینسون به عنوان اولین استاد تمام در حوزه سرمایه فکری در دانشگاه لوند
انتشار اولین گزارش کلان دارایی های نامشهود توسط اتحادیه اروپا
انتشار کتاب اقلام نامشهود: مدیریت، سنجش و گزارش دهی توسط باروخ لو
انتشار مقاله سرمایه فکری و بنگاه با قابلیت توسط جان موریتسن ، هینه لارسن و نیکولاباخ
انتشار کتاب ثروت نادیدنی توسط مارگارت بلایر و ستون والمن از مؤسسه بروکینگ
انتشار کتاب تابلوی ارزش علم، فناوری و صنعت 2001، به سوی اقتصاد دانش پایه توسط سازمان همکاری و توسعه ی اقتصادی
توصیه کمیته ی بورس و اوراق بهادار ایالات متحده و کمیته استانداردهای حسابداری به تهیه ی گزارش سرمایه فکری
2002 میلادی انتشار کتاب مدیریت استراتژیک سرمایه فکری و دانش سازمانی توسط چون وری چون و نیک بونتیس
انتشار کتاب مدیریت سرمایه فکری: ابعاد سازمانی ، استرتژیک و خط مشی توسط دیوید تیس
انتشار کتاب ابر شاه راه نوآوری، فراچنگ آوری سرمایه فکری برای مزیت مشارکتی توسط دبرا آمیدون

2003 میلادی انتشار کتاب دارایی های نامشهود: ارزش ها، سنجش و ریسک توسط جان هند و باروخ لو
انتشار کتاب سرمایه فکری در سیاست های قرن بیست و یکم توسط سیمور ایتز کف
انتشار مجموعه دارایی های فکری ، ارزش گذاری و سرمایه سازی توسط کمیسیون ملل متحد برای اروپا
انتشار مدیریت دانش و فضاهای شبکه ای توسط آلفرد بیرلی، سونجا فالک و دانیل دیمر
2004 میلادی انتشار کتاب درآمد سازی از سرمایه فکری به مثابه پیشران ارزش سهام داران توسط اولیور پفیل

انتشار کتاب بنگاه های دانش گر و دانش بر توسط متس آلووسون
انتشار کتاب معنا بخشی به سرمایه فکری، طراحی رویه ای برای ارزش گذاری اقلام نامشهود توسط دانیل اندریسن

2005 میلادی برگزاری کنفرانس پیرامون سرمایه فکری جوامع در اقتصاد دانش پایه توسط بانک جهانی انتشار کتاب چشم اندازی بر سرمایه فکری توسط برناردمار

انتشار کتاب سرمایه فکری برای جوامع، کشورها، مناطق و شهرها توسط احمد بونفور و لیف ادوینسون
انتشار پیش نویس استانداردهایی پیرامون ارزش گذاری دارایی نامشهود و ارزش گذاری مالکیت فکری توسط جامعه ارزیابان امریکا
2006 میلادی انتشار کتاب مدیریت سرمایه فکری در عمل توسط گوران روس ، استپان پیک و لیزا فرنستورم
آغاز به فعالیت تیمی تحت نظارت کمیته ی استانداردهای ارزش گذاری با هدف توسعه ی استانداردی برای ارزش گذاری دارایی های نامشهود
آغاز فعالیت مشترک کمیسیون استانداردهای حسابداری مالی ایالات متحده و کمیسیون بین المللی استانداردهای حسابداری جهت ارتقای هماهنگی استانداردهای بین المللی در حوزه دارایی های نامشهود
2007 میلادی انتشار کتاب فراسوی منابع انسانی جان بودریو و پیتر رامستاد
انتشار کتاب گزینه های حقیقی ومالکیت فکری توسط فیلیپ باکر
انتشار اولین اظهارنامه ی مرتبط با خدمات ارزش گذاری توسط مؤسسه حسابداران عمومی قسم خورده آمریکا
2008 میلادی انتشار کتاب سرمایه فکری وموفقیت کسب و کار توسط لیدسای مور و لزلی کرایگ
انتشار کتاب حسابداری سرمایه فکری توسط ایندرا آبیسکرا
انتشار کتاب از دارایی ها تا سود توسط بروس برمن
انتشار کتاب مالکیت فکری، سودآوری از ایده در عصر نوآوری جهانی توسط ویلیام بارتی ، کریستوفر پرایس و توماس هانت
(خاوندکار و متقی ، 1387، 58)
1-2-2- تعاریف مختلف سرمایه فکری
سرمایه فکری شامل آن بخش از کل سرمایه یا دارایی شرکت است که مبتنی بر دانش بوده و شرکت مالک آن به شمار می رود. لذا ماده خام نتایج اقتصادی و عامل تعیین کننده ی حیات سازمان است.
سرمایه فکری به عنوان دانش، تجربیات ، اظهار نظر فنی و دارایی های نرم افزاری مرتبط ، فراتر از سرمایه مالی و مادی معرفی شده است. بنا بر تعریف سرمایه فکری هم می تواند شامل خود د انش ( که به مالکیت فکری و یا دارایی فکری یک شرکت تبدیل شده ) و هم نتیجه نهایی فرآیند انتقال آن باشد.
در ادامه به برخی از تعاریفی که پیرامون مفهوم سرمایه فکری ارائه شده است، اشاره می شود:
1- توماس استیوارت (1997) : سرمایه فکری، مواد فکری از قبیل دانش و اطلاعات و مالکیت (دارایی ) معنوی و تجربه است که باعث ایجاد ثروت می شوند و هنوز تعریف جهان شمولی برای آن وجود ندارد، به عبارتی دیگر سرمایه فکری هزینه ای است که یک شرکت برای حفظ جایگاه رقابتی خود می پردازد.

2- آندروکارنگی : تنها سرمایه غیر قابل جایگزینی که یک سازمان در اختیار دارد، دانش و توانایی کارکنان آن است .

3- بونتیس (1996) : سرمایه فکری یک چیز فرار و گریزان است اما زمانیکه کشف شده و مورد استفاده قرار گیرد سازمان را قادر می سازد تا با یک منبع جدید در محیط رقابت کند.
4- ادوینسون (1997) : سرمایه فکری یک دانش کاربردی برای خلق یک ارزش برای شرکت است.
5- گوپتا : سرمایه فکری مجموعه منحصر به فردی از منابع مشهود شرکت و همچنین به تغییر و تحولات این منبع مشهود نیز اطلاق می شود.

6- وال من (1996) : عضو SEC و سرمایه فکری را به عنوان دارایی¬هایی تعریف می کند که درزمان حال با ارزش صفر در ترازنامه ارزشگذاری می شوند. از این دارایی ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قدرت فکری افراد
- نام های تجاری
- علائم تجاری و
- دارایی هایی که به بهای تاریخی در دفاتر ثبت شده، اما طی زمان ارزش آنها افزایش یافته است.
7- روس (1997) : سرمایه فکری شامل حاصل جمع دانش اعضای یک سازمان و تبدیل کاربرد علمی دانش اعضای سازمان است.
8- دریک وکول (1999) : سرمایه فکری یک جریان دانش در درون یک شرکت است.
9- بونتیس (1997) : سرمایه فکری شامل همه فرآیندها و دارایی هایی است که به طور معمولی و سنتی در ترازنامه نشان داده نمی شوند و همچنین شامل آن دسته از دارایی های نامشهود مانند علایم تجاری یا مارک های تجاری و حق امتیاز است که روش های حسابداری مدرن آنها را در نظر نمی گیرد.
10- سویبی (1997) سرمایه فکری شامل 3 طبقه دارایی های ناملموس می باشد : ساختار داخلی، ساختار خارجی و شایستگی کارکنان.
11- آنی بروکینگ (1997) : در کتابش، سرمایه فکری را چنین تعریف می کند که «ترکیبی از دارایی های نامشهود که بنگاه اقتصادی را قادر به ایفای مسئولیت می کند.» از نظر وی بنگاه اقتصادی در زیر تجلی می یابد:
بنگاه اقتصادی = دارایی های مشهود + سرمایه ی فکری
بروکینگ سرمایه فکری را ترکیبی از چهار بخش عمده : دارایی های بازار، دارایی های انسان محور، دارایی های فکری و دارایی های زیرساختی می داند .
12- لیو (2001) : سرمایه فکری منابع سودهای آینده ارزش است ، که توسط نوآوری، طراحی های منحصر به فرد سازمان یا تجربیات نیروی انسانی تولید می شوند.

2-2-2- نظریه های مربوط به سرمایه فکری
«کندریک» (1990) که یکی از مشهورترین اقتصاددانان مطرح امریکاست، می گوید که در سال 1925، نسبت سرمابه های تجاری نامشهود به سرمایه های تجاری مشهود 30 به 70 بوده است ولی این نسبت در سال 1990 به میزان 63 به 37 رسیده است، همچنین «لئو » مطرح می سازد که فقط در حدود 10 تا 15 درصد کل ارزش بازاری شرکت ها را تشکیل می دهند که هنوز هیچ کاری در مورد اندازه گیری آنها صورت نگرفته است (گلدی صدقی، 1386، 48).
همچنین یکسری مطالعات انجام شده در سال 1999 در زمینه ترکیب دارایی های هزاران شرکت غیرمالی در طی سال های 1978 تا 1998 نشان داد که رابطه بین دارایی های نامشهود و مشهود 20 به 80 بوده و در سال 1998، این نسبت تقریباً به 80 به 20 رسیده است. این تغییرات قابل ملاحظه باعث ایجاد یکسری روش ها برای محاسبه ثروت شرکت هایی شده است که مهمترین دارایی های آنها، دارایی های نامشهود بویژه فکری و دانش بوده است (همان منبع،48).
«دراکر» (1993) اندیشمند معروف مدیریت می گوید: ما در حال وارد شدن به یک جامعه دانشی هستیم که در آن منابع اقتصادی اصلی، دیگر سرمایه بیشتر، منابع طبیعی و نیروی کار بیشتر و ... نیست. منابع اقتصادی اصلی دانش خواهد بود قرن 21، قرن اقتصادی دانشی است . قبل از اقتصاد

دانشی، اقتصاد صنعتی حاکم بوده که در این اقتصاد عوامل تولید ثروت اقتصادی ، یکسری داراییهای فیزیکی و مشهود مانند زمین، نیروی کار، پول و ماشین آلات و ... بوده و از ترکیب این عوامل اقتصادی، ثروت تولید می شود. در این اقتصاد، استفاده از دانش به عنوان عامل تولید، نقش کمی داشته است اما در اقتصاد دانشی، دانش یا سرمایه فکری به عنوان یک عامل تولید ثروت در مقایسه با سایر دارایی های مشهود فیزیکی ، ارجحیت بیشتری پیدا می کند. در این اقتصاد، دارایی های فکری بخصوص سرمایه های انسانی جزو مهمترین دارایی های سازمان محسوب می

شود و موفقیت بالقوه سازمان ها ریشه در قابلیت های فکری آنها دارد تا دارایی های مشهود (گلدی صدقی، 1386، 45).
با رشد اقتصادی دانشی یا اقتصاد مبتنی بر دانش،بطور قابل ملاحظه ای شاهد این موضوع هستیم که دارایی های نامشهود شرکت ها عامل مهمی در حفظ و تحقیق مزیت رقابتی پایدار آنها

می شوند در مقایسه با سایر دارایی های مشهود (کینگ هانگ ، 2009، 8) . محیط کسب و کار به طور شگفت انگیزی تغییر می کند، در کسب و کارها و اقتصاد قرن21 برروی اطلاعات، فناوری اطلاعات ، تجارت الکترونیک ، نرم افزارها ، مارک ها، حق الاختراع ، تحقیقات و نوآوری ها، www و ... . سرمایه گذاری می شود که همگی جزئی از دارایی های نامشهود و سرمایه فکری و

دانش هستند تا جزو دارایی های مشهود (سالیوان ، 2000 ، 13).
در طی دهه گذشته کسب و کارها، اهمیت مدیریت داراییهای نامشهود خود را درک کرده اند و توسعه مارک ها، روابط سهامداران، شهرت و فرهنگ سازمان ها را به عنوان مهمترین منابع مزیت پایدار تجاری خود در نظر گرفته اند. در این اقتصاد توانایی خلق و استفاده از ارزش این دارای

ی های نامشهود، یک شایستگی اصلی را برای سازمان ها بوجود می آورد. امروز سازمان ها نیاز دارند تا بتوانند دارایی های خود را از نو و دوباره طبقه بندی کنند و باید این موضوع را درک کنند که چگونه این دارایی ها می توانند اهداف استراتژیک آنها را حمایت کنند و سهم آنان را از ارزش سازمان بصورت کمی در آورند و بتوانند این دارایی های خود را با دارایی های رقبای خود مقایسه کنند . برای این منظور بایستی ابتدا طبقه بندی جدیدی از دارایی های سازمانی را در این عصر ارائه کنیم. بی شک این دارایی های نامشهود دارای ارزش هستند چون وقتی شرکت ها (کسب و کارها ) فروخته می شوند و بخشی از ارزش آنها بصورت سرقفلی نامگذاری و برچسب می خورد. برطبق تفکر «هوریب» سرقفلی، تفاوت بین ارزش واقعی (بازاری) شرکت و ارزش دفتری آن است(بونتیس ، 2000، 12).

3-2- بخش دوم:عناصر سرمایه فکری از دیدگاه محققین و صاحبنظران (مدل های طبقه بندی سرمایه فکری)
در زمینه طبقه بندی اجزاء سرمایه فکری تاکنون مدل های زیادی ارائه شده است، هر یک از طبقه بندیها از جهاتی به تبیین اجزای سرمایه فکری پرداخته است در ادامه این طبقه بندی ها را با نام محققان آنها ذکر می کنیم و به شرح اجزای این طبقه بندی ها می پردازیم ولی باید توجه داشت که همانند سرمایه فکری، هنوز یک تعریف طبقه بندی جهانشمولی درباره اجزاء سرمایه فکری وجود ندارد لیکن از جهت زیادی شباهتهایی بین تعاریف مختلف مشاهده می شود و تمامی این تعاریف و طبقه بندی ها براین اصل استوارند که سرمایه فکری، مجموع دارایی های ناملموس سازمان اعم از دانش (بخشی از سرمایه انسانی) ، سرمایه ساختاری ، سرمایه ارتباطی ، سرمایه سازمانی ، سرمایه داخلی، سرمایه خارجی است برخی از طبقه بندی های ارائه شده به شرح زیر است:

1- طبقه بندی روس و همکاران سال 1997
2- طبقه بندی ادوینسون و مالونه
3- طبقه بندی سویبی در سال 1997
4- طبقه بندی استیوارت در سال 1997
5- طبقه بندی یوستک و همکاران
6- طبقه بندی مرواسچوما
7- طبقه بندی نورتون و کاپلن
8- طبقه بندی کنفدراسیون اتحادیه های تجاری دانمارک

1-3-2- طبقه بندی روس و همکارانش (1997)
«روس» وهمکارانش سرمایه فکری را به سه جزء سرمایه انسانی شامل شایستگی، طرز فکر و چابکی یا زیرکی فکری و سرمایه ساختاری شامل همه ساختارها و فرآیندها و مالکیت معنوی سازمانی ودارایی های فرهنگی و سرمایه ارتباطی شامل روابط با ذینفعان داخلی و خارجی یک شرکت تقسیم می کند ولی بعداً «روس» یک جزء سرمایه دیگری را بنام سرمایه بهبود و بازسازی را به طبقه بندی خود افزود که این سرمایه شامل حق اختراعات جدید و تلاش های آموزشی است(بونتیس ، 2000، 25).

2-3-2- طبقه بندی ادوینسون و مالونه (1997)
این دو نفر نیز در طرح ارزش اسکاندیا خود، سرمایه فکری را به دو جزء سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری ارائه کرده اند که شکل آن بصورت زیر است.
نمودار شماره 1-2: طرح ارزش اسکاندیا

(کاپلان ، 1996، 85-75)
در این طبقه بندی «ادوینسون» و «مالونه» ، سرمایه مشتری را در زیر و زمره سرمایه ساختاری قرار داده است که در بیشتر طبقه بندی های دیگر این کار صورت نگرفته است و برای سرمایه ساختاری دو سرمایه سازمانی و مشتری را در نظر گرفتند و برای سرمایه سازمانی نیز دو سرمایه فرآیندی و نوآوری را مطرح کردند . در این طبقه بندی سرمایه سازمانی شامل فلسفه سازمان، سیاستها و سیستم هایی برای استفاده از قابلیت های سازمان است و سرمایه فرآیندی شامل مالکیت معنوی و سایر دارایی های نامشهود است.(چن گو ، 2005، 392).

3-3-2- طبقه بندی سويبي (1997)
"سويبي" طبقه بندي خود را بصورت ساختار داخلي ، ساختار خارجي و شايستگي كاركنان ارائه كرده است . اين طيقه بندي ايشان بنام ناظر دارايي نامشهود معروف است. منظور از شايستگي كاركنان همان سرمايه انساني مطرح شده در طبقه بندي هاي قبلي است و منظور از ساختار داخلي ، سرمايه ساختاري يا سازماني و منظور از ساختار خارجي ، سرمايه مشتري يا ارتباطي است البته بايد توجه داشت كه سويبي چهار حوزه كليدي را در سه جزء خود قرار داده كه عبارتند از رشد،كارايي ، پايداري و بازسازي . براساس اين چارچوب يكسري شاخص هايي استخراج كردند .شكل اين طبقه بندي به صورت زير است.
نمودار شماره 2-2: طبقه بندي سويبي از طريق چارچوب ناظر دارايي نامشهود

منبع: )برینان ، 2000، 170)
منظوراز شايستگي فردي كاركنان ، توانايي و ظرفيت آنها براي عمل كردن در موقعيت ها و شرايط مختلف است ومنظورازساختار داخلي هم شامل فرهنگ رسمي داخل سازمان و نيز شامل حق امتيازها، مفاهيم، مدل ها،پايگاه داده ها و سيستم هاي داخلي است و ساختار خارجي شامل روابط سازمان با مشتريان،عرضه كنندگان شهرت و مارك هاي تجاري است به عقيده "سويبي" شايستگي فردي كاركنان (سرمــايه انسانــي) براي يك سازمان حيــاتي است بخاطر اينكه بدون وجود آن، ســازمان قادر به فعــاليت نيست و اين شايستــگي شامل مهــارت ها،آموزش،تجــربيات و غيره است(بونتیس ، 1998،69).