دانلود مقاله بررسی رابطه بین کیفیت سود با انحراف سود واقعی و سود پیش بینی شده در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار ایران

بخشی از مقاله

بررسي رابطه بين كيفيت سود با انحراف سود واقعي و سود پيش بيني شده در شركتهاي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار ایران

چكيده :
موضوع اصلي اين تحقيق بررسي و تجزيه و تحليل رابطه بين کیفیت سود و انحراف سود واقعی و سود پیش بینی شده در شركتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. از اين رو کیفیت سود بعنوان متغير مستقل و انحراف سود واقعی و سود پیش بینی شده بعنوان متغير وابسته در نظر گرفته شده است. در این تحقیق نسبت جریان نقد عملیاتی به سود

عملیاتی به عنوان معیار کیفیت سود استفاده شد.براي دوره تحقيق داده هاي جمع آوري شده بصورت مقطعي و ترکیبی براي سالهاي 1384 تا1387 مورد آزمون قرار گرفته است. روش آماري در اين تحقيق تحليل همبستگي از طريق رگرسيون با استفاده از نرم افزار SPSS است. نتايج حاصل از آزمون فرضيه تحقيق نشان مي دهد كه بين کیفیت سود و انحراف سود واقعی و پیش بینی شده در كليه شركتهاي مورد مطالعه رابطه معني داري وجود ندارد.

واژه هاي‌كليدي: کیفیت سود، انحراف سود واقعی و پیش بینی شده، بورس اوراق بهادار تهران

مقدمه :
مسائل مالي هميشه براي افراد، شركتها و دولتها با اهميت بوده است. هر يك از گروهها به نوعي با اين مسائل درگير بوده و بدنبال حداكثر كردن ثروت خود هستند به همين جهت بايد تصميمات مناسبي اتخاذ نمايند. يكي از اين تصميمات، ‌تصميم گيري در مورد سرمايه‌گذاري مي باشد. راههاي مختلفي براي سرمايه گذاري وجود دارد. سرمايه گذاري در سهام ساير شركتها يكي از انواع سرمايه گذاريها است. سود هر سهم يكي از شاخصهاي مهمي است كه بر مبناي اين شاخص، سهامداران فعلي تصميم گيري مي كنند كه سهام خود را بفروشند يا نگهدارند. سهامداران بالقوه نيز تصميم مي گيرند كه سهام واحد انتفاعي را خريداري يا سرمايه خود را در جاي ديگر سرمايه گذاري نمايند. بنابراين، انتظارات مربوط به توزيع آتي منافع ميان صاحبان سهام نقش با اهميتي در تصميمات سرمايه گذاري ايفا مي نمايد. [5]آگاهي استفاده كنندگان از قابل اتكا بودن سود هم مي تواند آنها را در اتخاذ تصميمات بهتر، ياري دهد [12]. با توجه به مطالب فوق مي توان اينطور مسئله را بيان كرد كه سود حسابداري مبنايي براي تعيين قيمت سهام و تصميم گيري سهامداران براي خريد و فروش سهام مي باشد. به اين دليل كه سودهاي واقعي متعلق به گذشته است و چندان بموقع نيست، سهامداران و سرمايه گذاران براي خريد و فروش سهام از سود پيش بيني شده استفاده مي نمايند (در ايران شركتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار ملزم به ارائه پيش بيني سود هر سهم به بازار هستند [4] حال اگر سود پيش بيني شده از دقت قابل قبولي برخوردار نباشد يعني بين سود واقعي و سود پيش بيني شده تفاوت غير منتظره وجود داشته باشد قيمت سهام با ارزش ذاتي آن تفاوت خواهد داشت و معاملات تا هنگام اعلام سود واقعي بهينه نخواهد بود و انتظاراتي كه سهامداران و سرمايه گذاران از سرمايه گذاري خود دارند را برآورده نخواهد كرد. هرچه قدر مطلق سود غيرمنتظره بيشتر باشد نوسان قيمت سهام شديدتر خواهد بود و هر چه نوسان قيمت سهام بيشتر باشد نگراني سهام داران بيشتر شده و امنيت سرمايه گذاري در بورس كاهش مي‌يابد [1]گوتو اظهار كرد چنانچه سودها كمتر از مبلغ پيش بيني شده شود، شركت احتمالاً كاهش در قيمت سهام

را تجربه خواهد كرد [20] . از اين رو مسئله كيفيت گزارشگري مالي، به ويژه كيفيت سود براي استفاده كنندگان از صورتهاي مالي مطرح مي شود. ارزيابي كيفيت سود به استفاده كنندگان از صورتهاي مالي در امر قضاوت درباره قطعيت سود جاري و پيش بيني سودهاي آتي كمك مي‌كند[1]. هدف اين تحقيق پاسخ دادن به اين سئوالات است كه آيا بين كيفيت سود با انحراف سود واقعي و پيش بيني شده رابطه معني داري وجود دارد؟ آيا سرمايه گذاران در واكنش به انحراف سود، به كيفيت سود توجه مي كنند؟

پيشينه تحقيق:
در مورد موضوع اين تحقيق، تحقيقات مشابهي صورت گرفته كه در اين قسمت بطور خلاصه به برخي از آن ها اشاره مي شود:

بامبر در تحقيقي به بررسي رابطه بين سود غيرمنتظره ، اندازه شركت و حجم معاملات سهام پرداخت و به این نتيجه رسيد که بين قدر مطلق سود غيرمنتظره و اندازه شركت رابطه معكوسي وجود دارد، يعني به موازات گسترش اندازه شركت، قدر مطلق سود غيرمنتظره كاهش مي يابد همچنين وي نتيجه گيري نمود كه بين قدر مطلق سود غير منتظره و حجم معاملات سهام رابطه مستقيم وجود دارد، بدين معني كه هر چه قدر مطلق سود غير منتظره بيشتر باشد حجم معاملات سهام بيشتر خواهد بود و بالعكس [10].

فرانسيس و همکاران(2004) در پژوهشی هفت ويژگي سود را براي نشان دادن جنبه هاي متفاوت كيفيت اطلاعات مد نظرقرار دادند كه عبارتند از كيفيت اقلام تعهدي، پايداري سود، قابليت پيش بيني، يكنواختي سود، مربوط بودن سود به ارزش سهام ، به موقع بودن و محافظه كاري. آنها چهار ويژگي اول را با استفاده از اطلاعات حسابداري و سه ويژگي بعدي را هم با استفاده از اطلاعات حسابداري و اطلاعات بازار ارزيابي نمودند و دريافتند ويژگيهايي كه بر اساس اطلاعات حسابداري مورد ارزيابي قرار گرفته اند سازگاري بيشتري با فرضيه هايي دارند كه درباره كيفيت اطلاعات مي باشد. [27].

بهن (2008) در تحقيقي به اين نتيجه رسيد كه شركت هايي كه توسط حسابرسان با كيفيت تر حسابرسي مي شوند ، در پيش بيني هاي سود صحيح تر عمل كرده اند و در مقابل شركت هايي كه توسط حسابرساني به غير از حسابرسان 5 موسسه حسابرسي بزرگ، حسابرسي مي شوند انحراف پيش بيني بيشتري دارند [21].

گيولي و همكاران(2008) به مقايسه كيفيت سودهاي گزارش شده توسط سه نوع شركت پرداختند: 1) شركتهاي سهامي خاصي كه هيچ گونه اوراق قرضه اي به صورت عمومي منتشر نكرده باشند، 2) شركتهاي سهامي خاصي كه اوراق قرضه خود را بصورت عمومي منتشر كرده باشند،3) شركتهاي سهامي عامي كه اوراق قرضه خود را بصورت عمومي منتشر كرده باشند. رفتار فرصت طلبانه مديران در گروههاي فوق بصورت مقايسه اي مورد ارزيابي قرار گرفت و به اين نتيجه رسيدند كه مديران شركتهاي سهامي عام انگيزه هاي بيشتري براي مديريت سود دارند كه اين امر قابليت اتكا و سودمندي گزارشگري مالي را كاهش مي دهد. [26].
ثقفی و کردستانی(1383) در تحقیقی به این نتیجه رسیدند که سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران هنگام واکنش به تغیرات سود نقدی و سود غیرمنتظره، کیفیت سود شرکتها را در نظر نمی گیرند [2]
مشايخ و اسماعيلي(1385) رابطه بين كيفيت سود و برخي از جنبه هاي اصول راهبردي شامل درصد مالكيت اعضاي هيأت مديره و تعداد مديران غير موظف را در 135 شركت طي دوره زماني 1383-1381 بررسي نمودند. رويكرد انتخابي براي آزمون فرضيات، با استفاده از داده هاي تلفيقي است. روش رگرسيون حداقل مربعات ادغام شده در اين تحقيق استفاده شد. كيفيت سود از جنبه تداوم سودآوري سنجيده شد، از اين رو كيفيت سود بالاتر به معناي بالا بودن تداوم سودآوري است. از طرفي اقلام تعهدي كمتر منجر به تداوم سودآوري بالاتر و در نتيجه كيفيت سود بيشتر مي شود. كيفيت سود با استفاده از معيار اقلام تعهدي به تفكيك صنايع مورد آزمون قرار گرفت. نتايج نشان داد كه در سطح اطمينان 95 درصد، بين كيفيت سود و درصد مالكيت اعضاي هيأت مديره و تعداد اعضاي غير موظف هيأت مديره رابطه اي وجود ندارد. اما رابطه غير خطي بین اقلام تعهدي و درصد مالكيت اعضاي هيأت مديره مشاهده گرديد. به طور كلي آزمون فرضيات تحقيق نشان داد تعداد مديران غير موظف و درصد مالكيت اعضاي هيأت مديره كه از سازوكارهاي اصو ل راهبري شركت محسوب مي شوند، در ارتقاي كيفيت سود شركتهاي پذيرفته شده در بورس نقش با اهميتي ندارند.[7]
رهنماي رودپشتي (1386) در تحقيقي نقش كيفيت سود در پيش بيني سودهاي آتي را مورد بررسي قرار داد. در اين تحقيق نقش اقلام و نسبت جريان نقد عملياتي به سود عملياتي به عنوان شاخص كيفيت سود بررسي شد و نتايج نشان داد كه بين اقلام تعهدي و سودهاي آتي رابطه اي معكوس و بين كيفيت سود و سودهاي آتي رابطه اي مستقيم دارد.[3]
هشي و همكاران (1388) در تحقيقي تحت عنوان تأثير بخش 340 استانداردهاي حسابرسي بر كيفيت پيش بيني سود پرداختند و به اين نتيجه رسيدند كه اجراي بخش 340 استانداردهاي حسابرسي باعث خطاي پيش بيني و باعث تغيير در قيمت سهام نمي شود [8].
علوي طبري و همكاران(1388) در تحقيقي به بررسي رابطه بين كيفيت سود و سود تقسيمي شركتها پرداختند. براي اندازه گيري كيفيت سود، چهار معيار اقلام تعهدي مطرح شده در مدل ديچو و دايچو، وجود اقلام استثنايي، تجديد ارائه صورت سود و زيان و همبستگي پيرسون بين درآمد عملياتي جاري و آتي به عنوان متغيرهاي مستقل و سود تقسيمي، نسبت سود تقسيمي به ارزش بازار هر سهم در تاريخ مجمع و تغييرات سود تقسيمي به عنوان متغيرهاي وابسته انتخاب و سه فرضيه به شرح زير طراحي نمودند. نمونه آماري تحقيق شامل 85 شركت پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران براي دوره پنج ساله 1385-1381 بوده است. نتايج حاصل از آزمون فرضيه ها نشان داد با معيار تجديد ارائه صورت سود و زيان، شركتهايي كه كيفيت سود بالاتر دارند سود تقسيمي را در زمان مقرر پرداخت نمي كنند. با معيار وجود اقلام استثنايي، شركتهايي كه كيفيت سود بالاتر دارند سود تقسيمي بيشتري پرداخت مي‌كنند.[6]

كيفيت سود
كيفيت سود مفهومي چند بعدي است و تعريفي كه همگان نسبت به آن اجماع و اتفاق نظر داشته باشند، در خصوص كيفيت سود وجود ندارد. دچوردچي و ديچو [13] كيفيت اقلام تعهدي را ملاكي براي پايداري سود معرفي و بر اين اساس معتقدند شركتهايي كه كيفيت اقلام تعهدي آنها بالاتر است از سود پايدارتري برخوردارند كه به اصطلاح به آن سود با كيفيت گفته مي شود. بالسم و ديگران [16] سودي را با كيفيت معرفي مي كنند كه كيفيت اقلام تعهدي و ضريب واكنش آن بالا

باشد. بال و شيواكمار [19] اظهار داشتند كه سود با كيفيت، سودي است كه زيانها به موقع شناسايي و در آن ، منعكس شود. ديفوند و ديگران [17] معتقدند كه سود با كيفيت بالا به مفهوم آن است كه سود بتواند رويدادهاي اقتصادي شركت را بيان كند. ريچاردسون[14] و ويليامز[23] خاطر نشان كردند كه سود با كيفيت بالا ، سودي است كه پايدار است. ميخائيل و ديگران[18] پيش بيني پذيري سود را ملاكي براي تعريفشان قرار دادند و چنين بيان مي كنند، سودي با كيفيت است كه

نوسان آن كمتر و توان پيش بيني آن بيشتر باشد. هرمنز [11] كيفيت سود را به ثبات سودآوري مربوطه دانسته و از نظر وي ثبات به معني توانائي واحد تجاري به حفظ سودآوري فعلي در بلند مدت است. ميزان تحقق سود نقدي، معيار ديگري براي اندازه گيري كيفيت سود است. بر اساس اين معيار قرابت به وجه نقد به معناي سود با كيفيت بالاتر مي باشد و در ساده ترين شكل خود اين ارتباط به عنوان نسبت جريان هاي نقدي حاصل از فعاليتهاي عملياتي به سود عملياتي بيان مي‌ش

ود. این معيار توسط محققاني چون پنمن و ژانگ [15]، هاريس [25] ، روسين [22] و ريچاردسون [14] مورد تأكيد قرار گرفته است.
از ديدگاه سرمايه گذاران، سود با كيفيت پايين ناخوشايند است زيرا بيانگر تخصيص غير بهينه منابع است[1]. همچنين سود با كيفيت بالا از توسعه بازار سرمايه، به ويژه در كشورهاي در حال توسعه حمايت مي كند. زماني كه عموم مردم به فرايند گزارشگري مالي يا به اطلاعات مالي منتشر شده اطمينان نداشته باشند، از سرمايه گذاري منصرف مي شوند و اين امر به نوبه خود از گسترش بازار سرمايه جلوگيري مي كند [1].

مفهوم انحراف سود واقعی و سود پیش بینی شده:
بال و براون با توجه به تحقيقات خويش پيشنهاد نموده اند كه انحراف سود واقعی و سود پیش بینی شده به دو روش محاسبه شود [9].اولين روش استفاده از تغيير در سودآوري بود. چنانچه سودها جايگزين مناسبي براي جريانهاي نقدي باشند ، اين مسأله بر وجود ارتباط بين نرخ بازده داخلي غيرعادي و تغييرات در جريان نقدي صحه مي گذارد. دومين روش عبارتست از تغيير در سود پس از كنار گذاشتن اثر تغيير در شاخص بازار سود. تغيير در سودآوري بازار در دوره زماني (t) با فرمول زير بدست مي آيد:

كه در آن (Mt) شاخص بازار سود براي دوره زماني (t) است.

بامبر انحراف سود واقعی و سود پیش بینی شده را از طريق فرمول زير محاسبه نمود:

UE = انحراف سود واقعی و سود پیش بینی شده
EPS = سود هر سهم
PEPS = سود پيش بيني شده هر سهم
اين ديدگاه در تحقيق حاضر مورد استفاده قرار گرفته است[10].

فرضيه تحقيق :
فرضیه تحقیق با توجه به هدف تحقیق بصورت زیر بیان شده است:
فرضيه : بين کیفیت سود و انحراف سود واقعی و سود پیش بینی شده رابطه معني داري وجود دارد.

روش تحقيق :‌
در تحقيق حاضر از روش همبستگي از نوع تحليل رگرسيون خطي براي آزمون فرضيه ها استفاده شده است. تحليل رگرسيون روشي براي مطالعه سهم يك يا چند متغير مستقل ((XI در پيش بيني متغير وابسته (Y) است. آزمون معني دار بودن يك الگوي آماري است كه براساس آن با احتمال خطاي معيني از دو فرضيه H0 و H1 يكي انتخاب مي شود. اين احتمال خطا كه شاخص آن سطح معني داري است بيانگر احتمالي است كه بر اساس آن فرض مقابل يعني H1 انتخاب و وجود يك

همبستگي پذيرفته مي شود. در اين تحقيق از آزمون معني داري در سطح معني داري و براي آزمون ضريب مدل رگرسيون از روش آناليز واريانس (ANOVA) استفاده شده است. ايده اساسي آناليز واريانس مبتني است بر نمايش ميزان كل پراكندگي يك مجموعه آماري به صورت جمع چند عبارت كه بتواند هريك را به منشأ يا علت خاص وجود پراكندگي نسبت دهد. شاخصي كه براي نمايش كل پراكندگي مورد استفاده قرار مي گيرد كل مجموع مجذورات است. روش حداقل مربعات بهترين

خط را از ميان تمام خطوطي كه در ميان داده ها قابل ترسيم هستند انتخاب مي‌كند. معمول ترين شاخص مورد استفاده براي نيكويي برازش خط رگرسيون ضريب تعيين (R2) است. R2 نسبت يا درصدي از تغييرات متغير وابسته را به وسيله رگرسيون توضيح داده و اندازه مي گيرد و از اين رو شاخص قدرت توضيح دهندگي رگرسيون است.

روش جمع آوري اطلاعات :
در اين تحقيق با مراجعه به منابع كتابخانه اي شامل كتب ، مجلات هفتگي و ماهنامه، فصلنامه ها، انتشارات مراكز تحقيقاتي و پژوهشي، سازمان ها و نهادهاي آموزشي و اجرايي، پايان نامه هاي تحصيلي و رساله هاي تحقيقي مرتبط، جستجو در پايگاه هاي الكترونيكي اطلاعات از قبيل اينترنت و مراجعه به سازمان بورس اوراق بهادار تهران مباحث نظري، اطلاعات آماري مورد نياز شركت ها استخراج و براي نتيجه گيري، مورد مطالعه،‌ بررسي و تجزيه و تحليل و به كمك نرم افزار آماري SPSS مورد آزمون قرار گرفت.

جامعه و نمونه آماري :
جامعه آماري اين تحقيق، در برگيرنده كليه شركت هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مي باشند. نمونه آماري شامل شركتهايي است كه مجموعه شرايط زير را داشته باشند :
1- تا سال 1383 در بورس اوراق بهادار تهران پذيرفته شده باشند.
2- دوره مالي آنها منتهي به پايان اسفند ماه باشد.
3- طي سالهاي مالي مذكور زيان ده نباشند و EPS بودجه اي خود را به بورس ارائه كرده باشند.
4- طي سالهاي مالي ياد شده تغيير فعاليت نداده باشند.
5- جزو بانك ها و مؤسسات مالي (شركت هاي سرمايه گذاري ، واسطه گري مالي، شركت هاي هلدينگ، بانك ها و ليزينگ ) نباشند. زيرا داراي ماهيت فعاليت كاملاً متفاوت و تركيب خاص درآمد و هزينه مي باشند و براي مقاصد تحقيق مناسب نمي‌باشند.
با توجه به مجموعه شرايط ياد شده، تعداد 48 شركت در دوره زماني87-1384 به عنوان نمونه انتخاب شدند.
يافته هاي پژوهش :
براي آزمون فرضيه تحقیق داده هاي مربوط به کیفیت سود و انحراف سود واقعی و سود پیش بینی شده براي دوره زماني مورد آزمون (87-84) بطور مقطعي براي هر سال و به صورت ترکیبی در نظر گرفته شد و مورد آزمون قرار گرفت.
فرضيه: بين کیفیت سود و انحراف سود واقعی و سود پیش بینی شده رابطه معني داري وجود دارد.
H0 : بين کیفیت سود و انحراف سود واقعی و سود پیش بینی شده رابطه معني داري وجود ندارد.

H1 : بين کیفیت سود و انحراف سود واقعی و سود پیش بینی شده رابطه معني داري وجود دارد.

براي آزمون اين فرضيه معادله زير را برآورد مي كنيم:

: قدر مطلق انحراف سود وافعی و پیش بینی شده
: عرض از مبدأ
: شيب خط رگرسيون
EQ: کیفیت سود
e : عبارت خطا

نتایج آزمون فرضیه در جداول زیر ارائه گردیده است:

جدول شماره (1) مربوط به رگرسيون انحراف سود واقعي و پيش بيني شده در مقابل كيفيت سود سال 1384
مقدار P F ميانگين مربعات خطا مجموع مربعات درجه آزادي منبع تغييرات
05/0-
901/0 016/0 001/0 001/0 1 رگرسيون
223/0
043/0 965/1 46 باقيمانده
000/0
965/1 47 كل

جدول شماره (1) مربوط به رگرسيون انحراف سود واقعي و پيش بيني شده در مقابل كيفيت سود سال 1385
مقدار P F ميانگين مربعات خطا مجموع مربعات درجه آزادي منبع تغييرات
02/0
652/0 2/0 01/0 01/0 1 رگرسيون
042/0
050/0 317/2 46 باقيمانده
004/0
317/2 47 كل

جدول شماره (3) مربوط به رگرسيون انحراف سود واقعي و پيش بيني شده در مقابل كيفيت سود سال 1386
مقدار P F ميانگين مربعات خطا مجموع مربعات درجه آزادي منبع تغييرات
031/0
311/0 049/1 012/0 012/0 1 رگرسيون
094/0
011/0 522/1 46 باقيمانده
022/0
533/1 47 كل

جدول شماره (4) مربوط به رگرسيون انحراف سود واقعي و پيش بيني شده در مقابل كيفيت سود سال 1387
مقدار P F ميانگين مربعات خطا مجموع مربعات درجه آزادي منبع تغييرات
02/0
48/0 508/0 009/0 009/0 1 رگرسيون
107/0
017/0 777/0 46 باقيمانده
011/0
786/0 47 كل