بخشی از مقاله
چکیده: محافظه کاری به عنوان یکی از اصول محدود کننده حسابداری سال هاست که مورد استفاده حسابداران قرار میگیرد و علی رغم انتقادهای فراوان همواره جایگاه خود را در میان سایر اصول حسابداری حفظ نموده است. به طوری که می توان دوام و بقای محافظه کاری در مقابل شمار کثیری از انتقادهای وارده بر آن را طی سالیان متمادی، گواهی برمبنای بنیادین این اصل پنداشت. هم چنین می توان از محافظه کاری به عنوان مکانیزمی نام برد که اگر به درستی اعمال شود منجر به حل بسیاری از مسائل نمایندگی و عدم تقارن اطلاعاتی خواهد شد که به طور کلی از شکاف روزافزون بین مدیران و تامین کنندگان منابع مالی واحدهای تجاری ناشی می شود.
ما در این تحقیق به بررسی تاثیر محافظه کاری مشروط و غیر مشروط حسابرداری بر نرخ بازگشت سرمایه میپردازیم. این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و از نوع تحقیقات نیمه تجربی میباشد. دوره زمانی تحقیق از سال 1386دالی 1390 بوده که تعداد 100 شرکت جهت انجام آزمون فرضیه ها انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل دادههای پژوهش از نرم افزار Eviews 7 استفاده شده است و نتیجه آزمون فرضیه ها نشان داد که محافظه کاری مشروط و غیر مشروط حسابداری با نرخ بازگشت سرمایه رابطه مثبت و معناداری دارد.
مقدمه
محافظه کاری در حسابداری در تعریف سنتی خود به صورت زیر بیان شده است : "عدم شناسایی سودها، اما شناسایی همه زیان ها". این ضرب المثل را به صورت - - گرایش حسابداری به الزام درجه ی بالاتری از تاییدپذیری برای شناسایی اخبار خوب یا سود در مقایسه با میزان تاییدپذیری لازم برای شناسایی اخبار بد یا زیان - - تفسیر کرده است. عدم شناسایی سودها در واقع به معنی عدم شناسایی درآمدها قبل از اثبات ادعای قانونی نسبت به آن درآمدی است که سبب ایجاد سود می شود. پس درواقع مسئله اصلی اثبات می باشد.
- باسو،1997،ص - 6 بیانیه مفهومی شماره 2، هیئت استانداردهای حسابداری مالی ، محافظه کاری را این گونه تعریف کرده است : "نشان دادن واکنش محتاطانه به وجود ابهام به منظور ایجاد اطمینان خاطر از اینکه ابهام و خطرات احتمالی همراه با آن ، در حد کافی مورد توجه واقع شده است. " در مفاهیم نظری گزارشگری مالی ایران، محافظه کاری را به عنوان یکی از اجزای خصوصیت کیفی قابل اتکا بودن در نظر گرفته است، اما به جای واژه ی محافظه کاری از واژه ی احتیاط استفاده نموده است: احتیاط عبارت است از کاربرد درجه ای از مراقبت که در اعمال قضاوت برای برآوردهای حسابداری در شرایط ابهام مور نیاز است؛ به گونه ای که درآمدها یا دارایی ها بیشتر از واقع و هزینه ها یا بدهی ها کمتر از واقع ارائه نشود.
در واقع محافظه کاری را می توان محصول ابهام دانست و هرگاه حسابداران با ابهام روبه رو شوند ، محافظه کاری را به کار می برند. - نشریه ش 160 سازمان حسابرسی ،1364 ص - 515 کیم و ژانک معتقدند که محافظه کاری یعنی شناسایی تمام زیان های بالقوه و عدم شناسایی سودهای محتمل. محافظه کاری در واقع عدم تقارن شناسایی سودها و زیان ها می باشد. یکی از پیامدهای مهم عدم تقارن رفتاری محافظه کاری در شناسایی سود و زیان ها، ارائه کمتر از واقع خالص ارزش دارایی ها می باشد. - کیم و ژانک 2007 ص - 7 تاثیر محافظه کاری بر روش های حسابداری هم طولانی و قابل توجه است. باسو - - 1997 ادعا می کند که محافظه کاری بر روش های حسابداری حداقل در 500 سال گذشته تاثیر داشته است.
تحقیقات اخیر در زمینه حسابداری نشان می دهند که روش های حسابداری نه تنها محافظه کارانه است بلکه این روش ها در 30 سال گذشته بیشتر محافظه کارانه شده است. این نتایج شگفت انگیز، سبب ایجاد مخالفت های زیادی از سوی تنظیم کنندگان بازار سرمایه، مجریان استانداردها و محققین نسبت به محافظه کاری شده است. سوال اساسی این است که آیا وجود محافظه کاری در صورت های مالی منجر به ارایه بهتر و یا بدتر این صورتها خواهد شد؟ تحقیقات زیادی در این خصوص در آمریکا، انگلستان و سایر کشورها انجام شده است.
پنمان و ژانگ به بررسی رابطه بین کیفیت سود گزارش شده و محافظه کاری حسابداری پرداختند - پنمان و ژانگ ،2002، ص. - 218 فرانسیس و دیگران به بررسی رابطه بین کیفیت اطلاعات صورتهای مالی و نرخ بازده مورد انتظار سرمایه گذاران پرداختند . - فرانسیس و دیگران ،2005،ص - 296 علیرغم اهمیت سود حسابداری و اعتبار آن نسبت به سود نقدی از دید حسابداری و تاثیر مستقیم محافظه کاری بر آن ، تحقیقات کمتری در این خصوص انجام شده و ما در این تحقیق از سود حسابداری به عنوان معیاری برای بازده شرکت و ارتباط آن با نسبت محافظه کاری بکاربرده شده در شرکت استفاده کرده ایم. و به دنبال پاسخ این سوال هستیم که : آیا بین محافظه کاری و نرخ بازده سهام شرکتها رابطه وجود دارد یا خیر.
در ایران به خاطر نرخ تورم بالا، ارزش جاری شرکتها دائما در حال افزایش شدید است در حالی که طبق استانداردهای حسابداری ، شرکت ها باید دارایی های خود را به بهای تمام شده ارزیابی کنند - محافظه کاری غیرمشروط - . از طرفی وجود عوامل غیر ملی بسیار زیاد در بورس باعث شده است که عدم تقارن زمانی زیادی بین بازدهی و سوددهی شرکتها به وجود آید. یعنی در واقع سرمایه گذاران برای شرکت بازدهی برآورد می کنند که تفاوت زیادی با سود حسابداری شرکت دارد - محافظه کاری مشروط - . لذا بررسی محافظه کاری مشروط و غیرمشروط مسائل عمده ای را در بورس ایران به وجود آورده است که در این تحقیق سعی خواهد شد تا جنبه های مختلف آن مورد بررسی قرار گیرد.
پیشینه ی پژوهش
باسو در سال 1997 ، محافظه کاری را به عنوان تمایل حسابداران به درجه بالاتری از قابلیت اثبات پذیری در رابطه با بازده های مثبت نسبت به بازده های منفی معرفی می کند و عنوان می نماید که سود به بازده های منفی بیشتر واکنش می دهد تا بازده های مثبت. او این واکنش متفاوت را عدم تقارن سود می خواند و از آن به عنوان معیاری برای اندازه گیری محافظه کاری بهره می برد. - باسو ،1997،ص - 38 در تحقیق انجام شده توسط گیدری و همکارانش - 1999 - با عنوان "طرح های پاداش بر مبنای سود و مدیریت سود بوسیله ی مدیران واحدهای تجاری" در بورس اوراق بهادار نیویورک، آنها به این نتیجه رسیدند که مدیران واحدهای تجاری برای حداکثر ساختن پاداش های کوتاه مدت خود، سود شرکت را مخدوش می سازند و بدین منظور از اقلام تعهدی اختیاری استفاده می کنند.
نتایج به دست آمده حکایت از آن داشت که مدیران معتقدند که می توانند قیمت های سهام و حق اختیار خرید سهام را تحت تاثیر قرار دهند، پس بدین منظور از استراتژی های مختلفی جهت مدیریت سود بهره می برند. - گیدی و همکاران،1999،ص - 114 پی - - 2007 ،به بررسی اثر اختیارات مدیریت بر اقلام تعهدی در یک شرایط محافظه کاری حسابداری مشروط پرداخت. نتایج تحقیق های او نشان داد که محافظه کاری حسابداری مشروط که در سود منعکس می شود ناشی از بخش تعهدی سود است.
او اقلام تعهدی را به دو بخش اختیاری و غیراختیاری تفکیک می نماید و سپس به این نتیجه می رسد که محافظه کاری حسابداری مشروط منعکس شده در اقلام تعهدی ناشی از بخش اختیاری آن است. - پی، 2007 ،ص - 682 بال و شیواکومار - 2005 - در رابطه با نقش محافظه کاری در قرارداد های بدهی، بیان نمودند که محافظه کاری حسابداری مشروط می تواند قراردادهای بدهی را موثرتر و کاراتر نماید، در صورتی که محافظه کاری حسابداری غیرمشروط در این رابطه به عنوان یک عامل خنثی و بی اثر عمل می نماید.
- بال و شیواکومار،2005،ص - 208 ریچاردسون و همکاران - 2006 - ،اثبات نمود که یکی از پیامدهای حاصل از محافظه کاری حسابداری مشروط، کمک به هیئت های اجرایی و سایر مکانیسم های دولتی برای کشف و جلوگیری از رفتارهای غیر بهینه ی مدیریتی است . - ریچاردسون و همکاران،2006،ص - 714 لافوند و رویچودهاری - - 2007 نشان دادند که از یک سو بین محافظه کاری در گزارشگری مالی و راهبرد شرکتی،رابطه ی مثبت وجود دارد و از سویی دیگر هر چه درصد مالکیت - سهام - مدیران بیشتر باشد، به واسطه همسو بودن منافع مدیران وسهام داران نیاز به محافظه کاری کاهش می یابد.
از این رو همواره یک رابطه منفی بین محافظه کاری در گزارشگری مالی و درصد مالکیت مدیران در شرکت مشاهده می شود. - لافوند و رویچودهاری،2007،ص - 2 مشایخی و همکارانش - 1384 - به بررسی اقلام تعهدی اختیاری و وجوه نقد حاصل از عملیات در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج تحقیق بیانگر وجود رابطه ی منفی و معنادار میان این دو متغیر بود. به عبارت دیگر، شرکت های مورد مطالعه هنگام کاهش وجوه نقد حاصل از فعالیت های عملیاتی خود اقدام به افزایش سود از طریق افزایش اقلام تعهدی اختیاری می کنند.
- مشایخی و همکارانش ،1384 ،ص - 61 در تحقیقی که امیر رسائیان و وحید حسینی - 1387 - در رابطه با کیفیت اقلام تعهدی و هزینه ی سرمایه در ایران انجام دادند، اقلام تعهدی به دو بخش تعهدی اختیاری و تعهدی غیر اختیاری تقسیم شد، هدف آنها بررسی اثرات هر دو بخش اقلام تعهدی بر هزینه سرمایه بود . نتایج تحقیق آنان نشان داد که در ایران هزینه ی سرمایه شرکت ها تحت تاثیر کیفیت اقلام تعهدی و اجزای مربوط به آن قرار نمی گیرد. به عبارت دیگر نمی توان پذیرفت که بین هزینه ی سرمایه ی شرکتها با کیفیت اقلام تعهدی ضعیف و پایین در مقایسه با کیفیت اقلام تعهدی خوب و مناسب، اختلاف معناداری وجود دارد.
قائمی و همکارانش - 1387 - ،رابطه ی میان کیفیت سود از طریق اقلام تعهدی و اجزای تشکیل دهنده ی آن را بازده عادی و غیرعادی سهام، در بورس اوراق بهادار تهران را مورد بررسی قرار دادند. نمونه ی مورد بررسی شامل 136 شرکت در طی دوره زمانی 1377-1384 است. اقلام تعهدی به اجزای اختیاری و غیراختیاری تفکیک شده است. نتایج نشان میدهد که بازده سهام شرکت ها تحت تاثیر میزان اقلام تعهدی و اجزای مربوط به آن قرار می گیرد.
- قائمی و همکاران،1387،ص - 85 محمودآبادی و متعهری - 1390 - رابطه میان محافظه کاری حسابداری و کارایی سرمایه گذاری شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را مورد بررسی قرار دادند. جامعه آماری پژوهش شامل 96 شرکت طی دوره زمانی 1378 تا 1387 می باشد.نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که بین محافظه کاری حسابداری و سرمایه گذاری آتی در سطح شرکت ها و در سطح 7 گروه از صنایع ارتباط معنی داری وجود دارد. همچنین بین اندازه ی شرکت و سرمایه گذاری آتی در سطح کل شرکت ها و در صنایع شیمیایی، غذایی و دارویی ارتباط معنی دار منفی وجود دارد. - محمودآبادی و متعهری،1390،ص - 113
فرضیه های تحقیق
فرضیه ی اول: بین محافظه کاری مشروط و نرخ بازگشت سرمایه رابطه وجود دارد.
فرضیه ی دوم: بین محافظه کاری غیرمشروط و نرخ بازگشت سرمایه رابطه وجود دارد.
تعرف مفهومی متغیرهای پژوهش الف - متغیر وابسته ی پژوهش: نرخ بازگشت سرمایه
نرخ بازگشت سرمایه : برای محاسبه ی نرخ بازگشت سرمایه می توان سود را بر حقوق صاحبان سهام طی دوره و متوسط حقوق صاحبان سهام طی دوره تقسیم کرد. ولی از آنجا که سرمایه گذاری های انجام گرفته طی دوره معمولا برای بازدهی مناسب ، بیش از یک سال زمان نیاز دارد.
