بخشی از مقاله
چکیده
موضوع و مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتها در چند سال اخیر با توجه به رشد سازمانهاي غیردولتی، جنبشهاي اعتراضـی علیه قدرت شرکتها، افزایش آگاهی اجتماعی، توسعه بازارهاي سرمایه، گسترش شرکتهاي سهامی عام و رسواییهاي مالی و اخلاقی شرکتهاي بزرگ، تبدیل به پاردایم مسلط و غالب در فضاي اداره شرکتها شده اسـت . افکـار عمـومی، بـه ویـژه در جوامعی که دیدگاههاي برنده– برنده جا نیفتاده، بنگاههاي اقتصادي و سرمایهداران را کسانی میپندارند که براي سود بیشـتر به ضرر جامعه و مصرفکنندگان عمل میکنند .بدین شکل هرروزه بر تعداد کسانی که بر نظارت و کنترل شرکتهاي بزرگ بر زندگی بشري اعتراض دارند، اضافه میشود. در این تحقیق بـه بررسـی رابطـه بـین مسـئولیت اجتمـاعی و هزینـه سـرمایه در شرکتهاي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته شده است.جامعه آماري در این تحقیق شرکتهاي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در بازه زمانی سال 1386 الی 1392 میباشد. براي تجزیه و تحلیل از مدل پنل دیتا استفاده شـده است. سه فرضیه در تحقیق مورد بررسی قرار گرفتهاند. فرضیه اول به بررسی رابطه بین مسئولیت اجتمـاعی و هزینـه سـرمایه شرکت با توجه به عامل اندازه پرداخته است که فرضیه اول مبنی بر وجود رابطه تایید گردیـده اسـت. فرضـیه دوم بـه بررسـی رابطه بین مسئولیت اجتماعی و هزینه سرمایه شرکت با توجه به عامل فرصت رشد پرداخته اسـت کـه فرضـیه دوم مبنـی بـر وجود رابطه تایید گردیده است. فرضیه سوم به بررسی رابطه بین مسئولیت اجتماعی و هزینه سرمایه شرکت با توجه به عامـل اهرم مالی پرداخته است که فرضیه سوم مبنی بر وجود رابطه تایید گردیده است.
مقدمه
تقریباً درباره این امر که شرکتها باید از نظر اجتماعی مسئول باشند، اتفاق نظر وجود دارد. البته امکان دارد عنـوان شـود کـه این ایدهصرفاً شکل پذیرفتهشدهي بینشی جهانی است که افراد و گروهها باید تاثیر اعمال خود بر سایرین را در نظر گیرند. بـه طور کلی سه رویکرد در ارتباط با مفهوم مسـئولیت اجتمـاعی شـرکتهـا وجـود دارد کـه بـه شـرح زیـر قابـلبیـان هسـتند
(خوشطینت، :(1373
نظریهي اول از تئوري اقتصادي کلاسیک نشات میگیرد. طبق این نظریه، شرکت تنها یک هدف دارد که حداکثر کردن سود و
متعاقب آن حداکثر کردن ثروت سهامداران است.
نظریهي دوم در دهه 1970 میلادي مطرح شد و بر اساس آن اهداف اجتماعی در کنار بیشینه کـردن سـود مـورد توجـه قـرار میگیرند.
طبق نظریهي سوم، سود پایان فعالیتهاي موسسه نیست و پـس از بـرآورده شـدن ایـن هـدف، مـدیران بـا مـواردي از قبیـل خواستههاي کارکنان براي افزایش حقوق، اجراي طرحهاي توسعه، درخواست قیمتهاي پایینتـر از طـرف مشـتریان، افـزایش کیفیت محصولات و ... مواجه میشوند.
در اواخر دههي 1960، مفهوممسئولیت اجتماعی وارد ادبیات حسابداري شد. هرمانز(1989) 1 و دان(1993) 2 اعتقاددارند که براي اولین بار لینوس3 بود که نقش حسابداري را در حوزهمسئولیت اجتماعی مطرح کـرد. لینـوس (1968) دربـارهي کـاربرد حسابداري در حوزه اقتصاد، اجتماع، و علوم سیاسی مطالبی را تقریر کرد. وي از نقـش فعـالتـر حسـابداران در تبیـین مـوارد اجتماعی و حل و فصل آنها دفاع کرد و نیز خواستار گسترش نقش حسابرسی و دخالت بیشتر حسابداران در مسائل اجتماعی شد (عربصالحی و دیگران، .(1392
اگرچه شرکتهاي بزرگ به صورت اختیاري اطلاعاتی را دربارهي مسئولیت اجتماعی خود گزارش میکننـد امـا یـک نظریـهي جامع در مورد فلسفهي انجام این کار وجود ندارد و برخی معتقدند که سرمایهگذاران براي این اطلاعات ارزش قائلانـد (بلـوم و دیگران4، (1987، اما پارکر(1986) 5 معتقد است براي تایید یا رد مفید بودن چنین افشائیاتی، باید تحقیقـات بیشـتري انجـام شود. در هر صورت، عامه مردم انتظار دارند که شرکتها به عنوان یک شهروند خوب عمل کننـد. تصـمیمگیـري و قضـاوت در مناسبترین شیوه سرمایهگذاري باهدف بیشینه سازي ثروت سهامداران از جمله موضوعات بسیار مهم در حوزه مـدیریت مـالی است. براي دستیابی به هدف فوق افزایش عایدات حاصل از سرمایهگذاريها و کمینه نمودن سرمایه دو راهکـار مناسـب تلقـی میگردد. بر همین اساس اطلاع از هزینه سرمایه همواره در تصمیمات شرکتی نقش اساسـی داشـته اسـت. دسـتیابی بـه نـرخ هزینه مناسب در تعیین ترکیب بهینه ساختار مالی شرکتها و به ویژه در کسب بهتـرین نتـایج حاصـل از عملیـات بـه شـکل سودآوري و افزایش قیمت سهام از اهمیت خاصی برخوردار میباشد (رحیمیان و دیگران، .(1391 در دهههاي گذشـته، توجـه مردم به موضوعات مرتبط بـا رفتـار اجتمـاعی شـرکت، افـزایش یافتـه اسـت. شـرکتهـا، بـه خصـوص در ارتبـاط بـا سـوابق زیستمحیطی خود بیشتر زیر ذرهبین قرار گرفتند. این حساسیت اجتماعی بحث شده است تا شرکتهـا بـراي حفـظ شـهرت خود هم که شده است به گزارشگري آثار فعالیت خود در اجتماع توجه بیشتري کنند. شرکتهاي بزرگ در خـارج از مرزهـاي ایران مدتی است که گزارشهایی با عنوان گزارشهاي پایداري تهیه میکنند که نه تنها اطلاعـات حسـابداري، بلکـه اطلاعـات وسیعتري دربارهي آثار فعالیت شرکت بر محیطزیست، اشتغال و اقدامات انجامشده براي حفظ محیطزیست به خصوص کاهش
1 Hermanze 2 Dan 3 Linuse
4 Bloum and et al 5 Parker
آلودگیهایی مانند گاز دياکسید کربن در آن ارائه میشود. این مساله در ایران علیرغم وجود صـنایع مختلـف آلاینـده ماننـد شرکتهاي سیمانی و پتروشیمی وارد عرصهي گزارشگري نشده است (حسـاس یگانـه و برزگـر، .(1391 در حـال حاضـر و در شرایط کنونی، مدیریت شرکتها نه تنها باید مسئولیت کارایی عملیات شرکت تحت کنترل خود را تقبل کننـد، بلکـه در ازاي هر اقدامی که انجام میدهند و به مشکلات بیشمار اجتماعی دامن میزنند، نیز مسئولاند. واحدهاي اقتصادي ناگزیر هستند تا مسئولیتهاي اجتماعی خود را پذیرا باشند؛ هم چنان که در مقابل مسئولیتهاي اقتصـادي نیـز ایـنچنـین اسـت. بنـابراین، ضرورت دارد با توجه به اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکتها و بررسی رابطه آن با هزینه سرمایه شرکتها پژوهشهایی انجام شود.
پیشینه تحقیق
پژوهشهاي داخلی
معینالدین و حسینی (1392)، در تحقیقی به بررسی رابطه بین مسئولیت اجتماعی وعدم تقارن اطلاعاتی در بورس اواق بهادار تهران پرداختهاند. هدف این پژوهش، بررسی رابطه بین مسئولیت اجتماعی با عدمتقارن اطلاعاتی در بورس اوراق بهادار تهران میباشد. در این پژوهش عدمتقارن اطلاعاتی با استفاده از معیار اختلاف قیمت پیشنهادي خرید و فروش اندازهگیري شده است و براي جمعآوري دادههاي مربوط به مسئولیت اجتماعی، از پرسشنامه استاندارد سینگاپکدي و همکاران و پرسشنامه محمد حسین و همکاران به دلیل پایایی و روایی بالاي آن استفاده شده است. در این پژوهش تعداد 49 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مورد آزمون قرار گرفتهاند. به منظور آزمون فرضیهها با هدف سنجش روابط همزمان میان متغیرها از رگرسیون چند متغیره و براي طبقه بندي و تجزیه و تحلیل دادهها از نرم افزارهاي Excel و18 Spssاستفاده شده است.
نتایج بدستآمده از این پژوهش نشان میدهد که بین ابعاد مسئولیت اجتماعی شرکت شامل ابعاد اخلاقی، بشر دوستانه و اقتصادي با عدمتقارن اطلاعاتی رابطه معناداري وجود ندارد ولی بین بعد حقوقی مسئولیت اجتماعی با عدمتقارن اطلاعاتی رابطه معنادار منفی وجود دارد (عربصالحی و دیگران، .(1392
یحییزاده فرد و دیگران (1392)، در تحقیقی به بررسی تأثیر مسئولیت اجتماعی شرکتها بر قیمت سهام در شرکتهاي برتر پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختهاند. ادبیات سنتی مدیریت، وظایفی چون برنامه ریزي، سازماندهی و نظارت براي مدیران موفق از الزامات اولیه بود و بعدها نیز نقشهاي دیگري چون نقش تصمیم گیري، نقش ارتباطی و اطلاعاتی براي مدیران مطرح گردید. اما جدایی سازمان از محیط اجتماعی و مشغول شدن مدیران به اهداف سازمان و بی توجهی آنان به مسائل اجتماعی موجب گشوده شدن باب جدیدي در مدیریت شده که آنرا مدیریت مسائل اجتماعی یا مسئولیت اجتماعی نام نهادهاند. مدیران امروز باید ابعاد اجتماعی و عمومی حرفه¬ي خود را شناخته و از آثار سازمان خود بر محیط اجتماعی خویش آگاه باشند. بسیاري از مطالعات نشان داده است که فعالیتهاي مربوط به مسئولیت اجتماعی شرکتها میتواند به عنوان ابزاري براي بهبود عملکرد شرکت استفاده شود. هدف اصلی این پژوهش رسیدن به درکی جامع از وضعیت مسئولیت اجتماعی شرکتها و تأثیر آن بر قیمت سهام و نیز ارایه راهکارهایی به مدیران جهت بهبود عملکرد سازمانی خویش در این حوزه میباشد.
حجازي و عبدالهی (1392)، در تحقیقی به بررسی رابطه افشاي مسئولیت پذیري اجتماعی شرکتهاي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادارتهران با فعالیتهاي جسورانه مالیاتی(فرارمالیاتی) پرداختهاند. هدف این پژوهش بررسی تأثیر ویژگیهاي مسئولیت پذیري اجتماعی شرکت ها بر فعالیت هاي جسورانه مالیاتی (فرار مالیاتی) در شرکتهاي پذیرفته شده در بـورس اوراق بهـادار تهران است. بدین منظور تعداد 109 شرکت در سال 1388و تعداد 129 شرکت در سال 1389 به عنوان نمونه انتخاب شـدند.
نتایج حاصل از برآورد مدل لاجیت نشان می دهدکه در بورس اوراق بهادار تهـران بـین شـاخص مسـئولیت پـذیري اجتمـاعی شرکتها و فعالیتهاي متهورانه مالیاتی (فرار مالیاتی) آنها رابطه معنـی داري وجـود نـدارد. از طـرف دیگـر بـین متغیرهـاي کنترلی بررسی شده، در سال 1388، بین تعداد سالهایی که سهام شرکت در بورس معامله مـی شـود و فـرار مالیـاتی رابطـه منفی و بین نسبت داراییهاي ثابت به کل داراییها و فرار مالیاتی شرکتها رابطه مثبت معنی داري وجـود دارد. همچنـین در سال 1389 بین نسبت مالکیت مدیران در هییت مدیره و نسبت موجودي کالابرکل دارایی هـا بـر فرارمالیـاتی شـرکت رابطـه مثبت معنی داري وجود دارد (مهرآذین و دیگران، .(1392
کوهن و دیگران (2010) در تحقیقی به بررسی ادراك سرمایهگذاران خردهپا از مفید بودن اطلاعات افشا شده دربـاره عملکـرد اقتصادي، حاکمیت و مسئولیت اجتماعی شرکتی پرداختند. آنهـا دریافتنـد کـه سـرمایهگـذارانی کـه در حـال حاضـر سـهام
شرکتهاي داراي مسئولیتهاي اجتماعی را در پورتفوي خود نگهـداري مـیکننـد بـیش از افـرادي کـه چنـین سـهامی را در پورتفوي خود ندارند، از اطلاعات غیر مالی بهره میبرند.
استیون و دیگران (2012) در پژوهشی به بررسی طبقهبندي مسئولیت اجتماعی پرداختهاند. در این بررسی روش هـاي طبقـه بندي موجود مربوط مسئولیت اجتماعی، را که به تعیین اینکه آیا فرصت هایی براي کاربرد عملی خود را در این بخـش وجـود داشته باشد مورد بررسی قرار دادهاند. ادغام و توسعه مسئولیت اجتماعی در یک سازمان و سیستم هـاي مـدیریت کیفیـت بـه عنوان فرصت هاي بالقوه براي طبقه بندي بررسی شدهاند. نتایج نشان دهنده عدم امکان طبقهبندي وجود ندارد.
ادواردز و اسمیت (2013) به بررسی سیستم هاي مسئولیت اجتماعی و بخش سوم در انگلستان پرداختهاند. به طور فزاینده اي در نظر گرفتن مسئولیت اجتماعی به صورت برجسته در سراسر بخش سوم در انگلستان تبدیل شده است. این حـال در حـالی است که حسابرسی در رابطه با نشان دادن ماموریت هاي اجتماعی از سازمان هاي بخش سوم وجود دارد.
ریچاردسون و دیگران (2013) در پژوهشی به بررسی تاثیر مسئولیت اجتماعی بر عملکرد شرکت پرداخته است. نتـایج حاصـل از تحقیق حاکی از آن است که مسئولیت اجتماعی تاثیر مستقیم بر عملکرد شرکت دارد.
تانگ و دیگران (2014) در پژوهشی به بررسی قسمتهاي سازمان و اثربخشی مسئولیت اجتماعی پرداختهانـد. ایـن مقالـه بـه بررسی ارتباط بین عوامل سازمانی (پشتیبانی مدیریت ارشد، آموزش، مشارکت کارکنـان، کـار تیمـی و ارتبـاط از عملکـرد بـه پاداش) با اثربخشی مسئولیت اجتماعی پرداخته است. داده ها با استفاده از پرسشنامه الکترونیکی از یک نمونه تصادفی از 899
مدیر ارشد مالی در سازمانهاي تولیدي استرالیا جمع آوري شد. این یافته ها اهمیت اثربخشی فرآیندهاي مسـئولیت اجتمـاعی به عنوان یک سابقه از عملکرد شرکت و یک میانجی ارتباط بین عوامل سازمانی و عملکرد زیست محیطـی برجسـته شـدهانـد.
یافتههاي تحقیق مشخص کرده که کدام قسمت سازمان تاثیري بیشتري بر روي اثر بخشی مسئولیت اجتماعی دارد.
روش تحقیق
این تحقیق یک تحقیق توصیفی همبستگی بوده که به توصیف رابطه بین هزینه سرمایه و مسئولیت اجتماعی شرکتها می-
پردازد. از نظر هدف نیز پژوهش حاضر کاربردي تلقی میشود. براي این منظور یکی از مناسبترین مدلهاي رگرسیونی که تا حدود زیادي دستیابی به اهداف مطالعه را محقق میسازد انتخاب گردیده است. در مطالعه حاضر از مدل رگرسیون خطی چند متغیره جهت بررسی روابط میان متغیرها استفاده شده است. محاسبات مورد نیاز با استفاده از نرمافزار Eviews ویرایش
7 انجام میشود.
سؤالات تحقیق
ازآنجایی که هر تحقیق علمی به دنبال پاسخ به سوالاتی میباشد و پاسخ به سوالات هدف اصلی تحقیق مـیباشـد. در تحقیـق حاضر سوالات زیر مطرح میگردد:
-1 آیا بین رابطه بین مسئولیت اجتماعی شرکتها و هزینه سرمایه با توجه به انـدازه شـرکت رابطـه معنـیداري وجـود دارد؟
-2 آیا بین رابطه بین مسئولیت اجتماعی شرکتها و هزینه سرمایه با توجه به رشدي یـا ارزشـی بـودن شـرکت رابطـه معنیداري وجود دارد؟
-3 آیا بین رابطه بین مسئولیت اجتماعی شرکتها و هزینه سرمایه با توجه به اهرم مالی شرکت رابطه معنیداري وجود دارد؟
