بخشی از مقاله
بیماری MS یا (Multiple Sclerosis)
بیماری MS چیست ؟
بیماری MS یک بیماری دستگاه عصبی مرکزی بوده و در این بیماری پوشش محافظ اعصابی که در داخل و اطراف مغز نخاع قرار دارند تخریب می شود که این خود باعث ایجاد طیف گسترده ای از علائم مثل از دست دادن کنترل عضلات هماهنگی بین آنها تا اختلالات بینائی می شود.
این بیماری در زنان شایعتر از مردان بوده و همچنین در نقاطی از دنیا مثل اروپای شمالی، آمریکا و کانادا نیز از شیوع بالاتری برخوردار است. همچنین افرادی که در خانواده خود بیمار مبتلا به MS را دارند، ریسک بالاتری برای ابتلا به این بیماری را نسبت به سایر افراد جامعه دارند.
علت بروز این بیماری چیست ؟
تاکنون دلیل پیدایش این بیماری مشخص نشده است ولی بنظر می رسد که بروز این بیماری ارتباطی با پاسخهای خود ایمنی داشته باشد. چیزهائی مثل یک ویروس ممکن است باعث تحریک سیستم ایمنی شده و بدن را وادار به تولید پادتنهائی کند که به اشتباه به عناصر خودی بدن حمله میکنند، در بیماری MS این پادتنها به میلین ( Myelin ) که پوشش اعصاب می باشد حمله کرده و آنها را نابود می کنند.
میلین باعث می شود که پیامهای عصبی به سرعت در طول عصب منتقل شود. حال اگر این ماده تخریب شود بر روی عصب نقاطی بدون میلین بنام پلاک بوجود می آید و با گسترش این پلاکها انتقال پیام عصبی در طول عصب کند شده و یا با مشکل مواجه می شود که خود باعث بروز علائم بیماری MS می شود.
البته علاوه بر ویروس ، محققان معتقدند که پاسخهای خود ایمنی ( یعنی عملکرد دستگاه ایمنی علیه میزبان و نه یک عامل خارجی ) می تواند در اثر عوامل محیطی و یا ژنتیکی نیز اتفاق بیفتد.
علائم بیماری MS چیست ؟
بیشتر بیماران در سنین 40-20 سال متوجه علائم بیماری MS می شوند. نوع این علائم و چگونگی پیشرفت آنها نیز بستگی به محل پلاکها در دستگاه عصبی مرکزی بیمار دارد. آسیب میلین مربوط به اعصابی که پیام عصبی را به ماهیچه ها می برند باعث ایجاد علائم حرکتی می شود ولی درگیری اعصابی که باعث انتقال حس می شوند سبب اختلال حواس مربوطه می شود. علائم معمولاً با خستگی غیر قابل توضیح و گنگ شروع می شود و بدنبال آن ضعف کلی بدن ایجاد می شود. البته این ضعف ممکن است فقط در یک پا و یا یک دست رخ دهد. بعضی از بیماران دچار تاری دید و یا دیددوگانه ( دود بینی ) می شوند. همچنین علائمی مثل کرختی و سوزن سوزن شدن صورت، دستها و پاها، بدن، اختلال تعادل ، لرز گیجی، اختلال در بلع و یا اختلال در صحبت کردن، از بین رفتن کنترل مثانه هم در بیماری MS مشاهده می شود.
بیماران زیادی که مبتلا به MS می باشند، دچار درد مزمن هم هستند و گروه کمی از این بیماران دردهای حاد را نیز تجربه می کنند که این دردهای حاد، ناگهانی و شدید بوده و اغلب در صورت و یا ناحیه کمر ایجاد می شوند.
روند بیماری MS کلاً غیر قابل پیش بینی است. این بیماری دارای مرحله علامتدار و فعال و مرحله نهفته می باشد. بعضی از بیماران پس از مرحله علامتدار و فعال بیماری وارد یک مرحله نهفته طولانی می شوند که در آن علائم بسیار خفیف می باشد.
ولی بعضی دیگر با وارد شدن در هر مرحله فعال، طول مدت مرحله نهفته آنها کوتاهتر و کوتاهتر می شود و یا کلاً وارد مرحله نهفته نمی شوند. این بیماران که فاز نهفته کوتاهی دارند به احتمال بیشتری دچار ناتوانی های دائمی مثل فلج می شوند. گرما و استرس هم می توانند باعث بدتر شدن علائم بیماری شوند. بسیاری از بیماران مبتلا به MS، افسرده هم می شوند گرچه محققان مطمئن نیستند که آیا افسردگی از علائم این بیماری است و یا فقط پاسخی به یک بیماری مزمن به شمار می رود. بیماری MS بطور کلی تأثیری بر روی طول عمر بیمار ندارد.
چگونه این بیماری تشخیص داده می شود ؟
پزشکان موقعی به MS مشکوک می شوند که بیمار نسبتاً جوان با علائم حرکتی و یا حسی که مرتباً حالت فعال و سپس خفته بخود می گیرد مواجه شوند. پزشکان مانند هر بیماری دیگری باید یک تاریخچه پزشکی دقیق را در کنار معاینه فیزیکی فرد قرار داده تا بتوانند به تشخیص MS نزدیک شوند. البته برای رسیدن به یک تشخیص قطعی باید مجموعه ای از تستها را برای کنار گذاشتن سایر بیماریهای مشابه انجام داد. بهترین وسیله برای نشان دادن نقاطی از دستگاه عصبی مرکزی ( مغز و نخاع ) که میلین در آنها از بین رفته است و پلاک ایجاد شده MRI می باشد.
پزشک همچنین ممکن است « آزمایشات پتانسیل برانگیخته » را که می توان روی اعصاب و حواس مختلف مثل بینائی، شنوایی ، ... انجام داد، درخواست کنند. در این آزمایشات این اعصاب تحریک شده و سرعت انتقال پیام الکتریکی در آنها اندازه گیری می شود. بیماران مبتلا به MS پاسخ کندتر و آهسته تری نسبت به تحریک اعصاب از خود نشان می دهند.
پزشک همچنین ممکن است آزمایش بررسی مایع مغزی- نخاعی ( که از طریق کمر این مایع گرفته می شود و بر روی آن آزمایشاتی انجام می گیرد ) را درخواست نماید. مایع مغزی – نخاعی در افراد مبتلا به MS حاوی سطوح بالای پروتئین و WBC سفید بالاتر از حد معمول می باشد. این بیماری مسری نبوده اما نقش ژنتیک در ایجاد آن تایید شده است. در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد اما شیوه های درمان موجود در تغییر سرعت روند بیماری مؤثر هستند.
بیماری ام.اس (مولیتپل اسكلروزیس) یكی از شایعترین بیماریهای سیستم اعصاب مركزی (مغز و نخاع) است و در اثر تخریب غلاف میلین ایجاد می شود. میلین غلافی است كه فیبرهای عصبی را احاطه می كند و در انتقال سریع امواج عصبی نقش بسیار مهمی دارد. در حالت طبیعی با وجود این غلاف امواج عصبی به سرعت منتقل شده و موجب توانایی بدن در ایجاد حرکات هماهنگ و موزون میگردند.
در بیماری ام.اس این غلاف عصبی به تدریج تخریب می شود و بدین ترتیب امواج عصبی از مغز به خوبی منتقل نمی شود و علایم مختلف بیماری ام.اس ظاهر می شود. این بیماری مسری نبوده و از دسته بیماریهای ارثی هم محسوب نمیشود، اما نقش ژنتیک در ایجاد آن تایید شده است. در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد اما شیوه های درمان موجود در تغییر سرعت روند بیماری مؤثر هستند.
علایم بیماری ام.اس
علایم بیماری ام.اس، بسته به اینكه چه منطقه ای از سیستم اعصاب مركزی گرفتار شده باشد، بسیار متغیر هستند و الگوی بیماری ام.اس از هر فردی به فرد دیگری متفاوت است. این علایم حتی در یك فرد خاص در طول سیر بیماری تغییر می كند.
علایم شایع این بیماری شامل :
۱- اختلالات بینایی : تاری دید ، دو بینی ، حركات غیر ارادی و سریع چشم و به ندرت از دست دادن كامل بینایی.
۲- اختلالات تعادل : لرزش ، عدم تعادل در راه رفتن ، سرگیجه ، ضعف و كرختی اندامها ، اختلال در انجام حركات موزون.
۳- سفتی عضلات
۴- اختلالات حسی : گزگز و مور مور ، احساس سوزش، بی حسی و درد.
۵- اختلالات تكلم : صحبت كردن آهسته و شمرده ، تغییر حالت تكلم ، كشیدن كلمات و اختلال بلع.
۶- خستگی.
۷- مشكلات مثانه و اختلال در اجابت مزاج
- اختلالات مثانه شامل : تكرر ادرار ، فوریت در ادرار كردن، دفع ناقص مثانه یا دفع غیر ارادی.
- اختلالات اجابت مزاج شامل : یبوست و به ندرت بی اختیاری.
۸- مشكلات جنسی : ناباروری ، كم شدن میل جنسی.
۹- حساسیت به گرما : گرما در بسیاری از موارد باعث تشدید علایم می شود.
۱۰- اختلالات شناختی : اختلال در حافظه كوتاه مدت ، اختلال در تمركز و قدرت تصمیم گیری.
باید توجه داشت که علاوه بر علایم آشکار، نشانه های پنهانی چون خستگی ، اختلالات حافظه و تمركز هم در بیمار ایجاد میشود که چندان مورد توجه اطرافیان قرار نمیگیرد.
درمان بیماری MS چیست ؟
هنوز درمان قطعی برای MS پیدا نشده است. امروزه ترکیب درمان داروئی و درمان فیزیکی برای کاهش علائم و یا حتی به مرحله نهفته بردن بیماری توصیه می شود. درمان بیماری MS توسط یک تیم شامل متخصص مغز و اعصاب و متخصص درمان فیزیکی انجام می گیرد. استفاده از داروهای استروئیدی مثل متیل پردنیزون و پردنیزون برای تخفیف علائم بیماری مفید می باشند البته اگر در یک دوره کوتاه مدت مصرف شوند.
استروئیدها همچنین می توانند به بهبود اشکالات بینائی در این بیماران کمک کنند. سایر داروها مثل « بتا اینترفرون » و « گلاتیامر » هم می توانند تعداد حمله های حاد بیماری را کاهش دهند. داروهای اخیر که تزریقی هستند باعث جلوگیری از حمله سیستم ایمنی به پوشش اعصاب میلین می شوند. سایر داروها هم ممکن است برای رفع علائم همراه بیماری مثل افسردگی، مشکلات ادراری و یا اسپاسم عضلات مورد استفاده قرار گیرند. اسپاسم عضلات بخوبی به تزریق « سم بوتولینوم » پاسخ می دهد
که با رفع اسپاسم، درد ناشی از آن نیز بر طرف می شود. بیماران با مشکلات شدید مثانه ممکن است برای تخلیه ادرار خود به نصب لوله ادارای نیاز پیدا کنند. درمانهای فیزیکی و شغلی نیز به بیمار کمک می کندکه محدوده حرکات خود، قدرت عضلات و انعطاف پذیری آنها را حفظ کنند و همچنین تکنینهائی را برای جبران اختلال هماهنگی بین حرکات در تعادل را بیاموزند تا بتواند علیرغم ناتوانائی هائی که دچار آن شده اند، کارکرد خود را حفظ کرده و به شغل خود ادامه دهند. برای رفع خستگی نیز علاوه بر بعضی از داروها، تنظیم روش زندگی خود برای قرار دادن دوره های مکرری از زمان جهت استراحت و تجدید قوا می تواند مفید باشد.
نکاتی در مورد مراقبت بیمار مبتلا MS از خود
هنوز محققان راهی را که بتوان از ابتلا به MS جلوگیری کرد، پیدا نکرده اند. اگر فردی تشخیص MS روی او گذاشته شد، در قدم اول و مهمترین مورد حمایت خوب خانواده، دوستان و اعضای تیم درمانی از وی می باشد تا او خود را تنها احساس نکند. البته نکاتی را هم خود بیمار مبتلا به MS باید رعایت کند از جمله استفاده از یک روش صحیح و سالم برای زندگی، مصرف منظم داروهای تجویز شده، برنامه منظم برای فعالیت فیزیکی و ورزش، داشتن استراحت به میزان کافی که می تواند فرد را به وضعیت بهتری از سلامت رهنمون شود.
همچنین کاهش سطوح استرس فرد بیمار می تواند در کاهش علائم او مؤثر باشد. همچنین اجتناب از فعالیت زیاد در محیطهای بیرون خصوصاً در هوای زیاد گرم که می تواند باعث تشدید بیماری شود، لازم است. حمام سونا، وان حاوی آب خیلی گرم، دوش با آب گرم گرفتن همگی می توانند باعث بدتر شدن علائم شوند که پرهیز از آنها مفید بنظر می رسد.
بيماري MS بيماري است كه مجموعه اي از عوامل در ابتلا و بروز آن ، دخيل مي باشند.اين بيماري نياز به استعداد ژنتيكي و زمينه ژنتيكي خاص دارد . ژن هاي ايمني و ساير ژن ها در بيماري ، نقش دارند . سيستم ايمني بدن و پيدايش و پيشرفت بيماري ، نقش مهمي دارد.سلول هاي T پادتن ها ، آنتي بادي و ماكروفاژها در بروز بيماري نقش دارند.عوامل محيطي مثل ويروس ها ، باكتري ها ، آلودگي ها و سموم محيطي و يكسري عوامل ناشناخته نظير استرس ، فشار و هيجانات روحي ، زندگي ماشيني ، داروها ، غذاها و … نيز مطرح مي باشند.
در حال حاضر در دنياي پزشكي ،مسايلي نظير ژنتيك ، سرطان ريال ايدز و …مورد توجه خاص قرار گرفته كه بيماري MS نيز در اين رديف مي باشد. بويژه در طول 5-6 سال اخير ، ديدگاه هاي درماني MS تغيير يافته است و قطعاً در آينده نيز مطالب جديدتري افزوده خواهد شد.
محورهاي درمان :
پيشگيري اوليه : يعني جلوگيري از ابتلا به بيماري و مربوط به مراحلي است كه فرد هنوز دچار بيماري نشده و بيماري در او بروز نكرده است كه در هر بيماري ، مهم است . در مورد M S هنوز پيشگيري اوليه مشخص نيست . در اين زمينه ، برروي عوامل ژنتيكي و دستكاري هاي ژنتيكي ، بررسي فراواني شده ولي هنوز موفقيت آميز نبوده است . در حال حاضر ، در مورد واكسن M S هم اقداماتي در دست انجام است ولي هنوز واكسني پيدا نشده است .
سيرباليني و انتخاب درمان :
بيماري MS ، سير خاصي دارد . مي تواند بصورت عود كننده ، دوره اي و حمله اي باشد. الگوي غالب بيماري فرمي است كه در آن ، علائم يك دوره بهتر و يك دوره بدتر مي شود. در فرمي ديگر ممكن است اول پيشرفت كند و بعد بهتر شود. در عودها و دوره هاي حمله بيماري ، دو دارو استفاده مي شود:
• كورتيكو استروئيدها.
• پلاسمافرز كه جايگزين پلاسما مي شود.
محور سوم در درمان ، توجه به جلوگيري از پيشرفت بيماري است . در M S ، قسمت هايي از مغز و نخاع بنام ميلين كه مسئول انتقال صحيح پيام هاي عصبي از سراسر بدن هستند تخريب مي شوند.
مسئله مهم اين است كه جلوي اين تخريب گرفته شود ، جهت جلوگيري از پيشرفت بيماري و يا كند كردن پيشرفت و يا جلوگيري از حملات ، داروهاي زير تجويز مي شوند:
• اينتر فرون ها
• ايمونو گلوبولين داخل ورديدي (IVIg )
• كوپاكسون
و ساير داروها كه روي سيستم ايمني اثر دارند.
محور چهارم اين است كه چگونه اين تخريب را جبران و بازيابي كنيم ؟ زيرا مهم ترين بخشي كه در MS از بين ميرود ، ميلين مغز و نخاع است .
محورپنجم درمان علامتي(Symptomatic Therapy)مي باشد.علائم شايع بيماري خستگي ، افسردگي ، اضطراب ، اختلال حافظه ، مشكلات اداري و جنسي ، لرزش ، عدم تعادل ، سفتي پاها.
محور ششم ، سازگاري در رابطه با بيماري مزمن M S است . در تمام بيماري هاي مزمن بايد روش هايي رابه بيمار ياد دادكه بتواند با بيماري سازگار شود. غير از اين درمان دارويي ، درمان هاي ورزش ، توان بخشي ، تغذيه مناسب ، توكل به خدا و اميد در اين زمينه مفيد است .
وقتي تشخيص MS مسجل شد ، پزشك متخصص بيماري مغز و اعصاب (نورولوژيست ) آن را تائيد مي كند . بدين ترتيب موارد زير توصيه مي شود:
1. درمان را هر چه سريعتر شروع مي كنيم ، e ariy treatment ، حتي اگر تشخيص محتمل باشد.
2. برحسب شرايط ، بايد درباره بيماري به بيمار توضيح دهيم ، لازم است بيمار از بيماريش مطلع باشد و بداند بيماريش مزمن است . ممكن است مداوم باشد و چندين سال طول بكشد . بايد بداند چگونه با بيماري كنار بيايد ، چه كارهايي بكند تا بهتر شود ، چه درمان ها و داروهايي برايش انجام شود .
3. به نوعي از پيشرفت بيماري جلوگيري كنيم .
4. حملات حاد و عودها را كنترل كنيم .
5. سير و روند بيماري را تغيير دهيم . جلوي پيشرفت بيماري را بگيريم .
6. آنچه از دست رفته را بازيابي كنيم .
7. علائم و عوارض باقيمانده را كنترل كنيم .
محورهاي درمان :
پيشگيري اوليه : هنوزموفق نشده اند كه ژن ها را طوري تغيير دهند كه مانع از بروز M S شوند.
يا اينكه بتواند فرد مستعد به MS را از بدو تولد شناسايي كنند و با دستكاري ژن ها ، مانع از بروز بيماري شوند.
سير باليني : بيماري اكثراً حمله اي و دوره اي است . در دوره هايي عود مي كند با ضعف پاها ، عدم تعادل ، سرگيجه ، استفراغ ، دوبيني، گزگز دست ها و صورت . همه علائم بيماري مربوط به عود نيست .
حمله يا عود ، بروز يكسري مشكلات در بيمار است كه براي پزشك قابل شناسايي باشد و حداقل 24 h يا 48 h ادامه پيدا كند . اگر علائم تنها چند دقيقه باشد و بعد رفع شود ، عود نيست و ممكن است بطور طبيعي در هر بيماري رخ دهد. در مورد عود ، دو روش درماني مرسوم است :
يك دوره درماني با كورتن (متيل پردنيزولون)، تزريقي ، 5-3 روز . كورتن فقط در مرحله حاد مصرف مي شود. روي پيشرفت و جلوگيري از عود تأثير ندارد ولي باعث مي شود حمله حاد بيمار زودتر بهبود يابد و التهاب را رفع مي كند.
در عودهاي خيلي شديد و علائم زياد و عدم پاسخ به كورتن ، درمان تعويض و جايگزيني پلاسماي خون است . نكته مهم اين است كه هنوز به هيچ وجه مصرف كورتن در درازمدت توصيه نمي شود.
جلوگيري از پيشرفت : اينترفرون ها از پيشرفت MS جلوگيري مي كنند . اينترفرون ها بطور طبيعي در بدن وجود دارند و مي توانند مفيد يا مضر باشند . در دوران MS ، در سراسر دنيا ، سه نوع اينترفرون (INF ) موجود است :
اينترفرون B
