بخشی از مقاله
چکیده
روند پیشرفت بیماری پوسیدگی طوقه و ریشه ناشی از Sclerotium rolfsii در پانزده ژنوتیپ مختلف گوجه فرنگی در طول فصل زراعی سال 1396، در مزرعه ای واقع در دانشگاه گیلان که احتمال آلودگی بالا به قارچ مذکور در آن مزرعه وجود داشت، مورد بررسی قرار گرفت. بررسی مقادیر عددی سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری - AUDPC - نشان داد که بین ارقام مورد بررسی از نظر صفت مورد بررسی اختلاف معنی دار وجود داشت . - P≤0.01 - رقمFalat Y، با مقدار 9/4 AUDPC، کمترین میزان آلودگی به این بیماری را در طول فصل زراعی نشان داد و از بالاترین میزان مقاومت برخوردار بود. پس از رقم Falat Y، رقم Canyon با مقدار 11/4 AUDPC و ارقام Super 2274 و Super chief به ترتیب با مقادیر 12/35 AUDPCو 12/75 نسبت به بقیه ارقام مورد بررسی از شدت بیماری کمتر و مقاومت بیشتری برخوردار بودند. رقم Canyon Y با مقدار 34/1 AUDPC حساسترین رقم نسبت به بیماری بود و رقم Falat CH از نظر حساسیت در رتبه دوم قرار داشت.
واژگان کلیدی: گوجه فرنگی، شدت بیماری، تیپ آلودگی، مقاومت، Athelia rolfsii
-1 مقدمه
گوجه فرنگی با نام علمی Lycopersicon esculentum Miller از تیره بادمجانیان یا سولاناسه، گیاهی علفی و یکساله است. این گیاه بومی ارتفاعات آمریکای جنوبی است . - 2 - گوجه فرنگی یکی از محصولاتی است که از سال 2002 به لیست محصولات مهم غذایی جهان اضافه شده است . - 4 - طبق گزارش آمارنامه کشاورزی، ایران با داشتن 151,946 هکتار سطح زیر کشت به صورت آبی و دیم و تولید 6013142 تن گوجهفرنگی در سال، هفتمین تولیدکننده این محصول در جهان به شمار میرود. میانگین عملکرد گوجه فرنگی در سال 39583/0 کیلوگرم در هکتار در کشت دیم و 19127/0 کیلوگرم در هکتار در کشت آبی، در کل کشور است . - 1 -
یکی از مهمترین تهدیدهای کشت گوجهفرنگی در مزرعه، بیماری پوسیدگی ریشه و طوقه ناشی از قارچ Sclerotium rolfsii Sacc. می باشد . بیماری ناشی از این قارچ اولین بار در سال 1892 روی گوجه فرنگی در فلوریدای آمریکا توسط رلفس گزارش شد. S. rolfsii یک بیمارگر قارچی خاکزاد است که سبب بیماری پوسیدگی ریشه روی دامنه وسیعی از محصولات زراعی، باغی، علفهای هرز و درختان جنگلی می شود. این قارچ حدود 500 گونه گیاهی متفاوت را آلوده می کند. پراکنش آن در نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان است . - 3 - قارچ قادر به ایجاد فرم جنسی است، اما این مرحله به ندرت در طبیعت رخ میدهد و نقش آن در چرخه زندگی قارچ نامعلوم میباشد . - 13 -
علائم بیماری شامل پوسیدگی ریشه و تاج، شانکر ساقه و بوته میری میباشد که بیماری ناشی از آن به پژمردگی یا بلایت جنوبی یا پوسیدگی جنوبی ساقه معروف است . - 3 - میسلیومهای قارچ در اطراف زخمهای موجود روی طوقه در نزدیکی سطح خاک توسعه مییابند. اسکلروتهای کروی نیز روی ساقه در محل پوشش میسلیومی تشکیل میشوند . - 9 - در مزارعی که آلودگی شدید است، میزان خسارت از 10 تا 25 درصد تغییر می کند و گاهی به بیش از 80 درصد میرسد . - 12 - وفور اطلاعات منتشر شده نشان دهندهی اهمیت جهانی این بیمارگر در بسیاری از میزبانهای دولپه و چندین گونه تک لپه میباشد . - 15 - کنترل این قارچ به دلیل دامنه میزبانی وسیع آن و تولید تعداد زیاد سختینه زمستانگذران مقاوم، مشکل است 8 - و. - 14 به منظور توسعه اقدامات پایدار برای کنترل این بیماری، ارزیابی مقاومت ژنوتیپهای گوجهفرنگی نسبت به این قارچ ضروری میباشد، که هدف این پژوهش بررسی مقاومت ارقام گوجهفرنگی از طریق ارزیابی نحوه پیشرفت بیماری در شرایط مزرعه و محاسبه سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری بود.
-2 مواد و روشها
بذور 15 رقم از گوجه فرنگی شامل ارقام تجاری و محلی از مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر تهیه شدند. به منظور جوانه دار کردن بذور و تهیه گیاهچه های گوجه فرنگی، بذور ارقام مورد بررسی ابتدا در لیوان هایی حاوی خاک استریل با ترکیب خاک مناسب قرار گرفتند و آبیاری شدند - شکل -2 الف - . بعد از مرحله دو برگی، گیاهچه ها برای کاشت در زمین اصلی، در خرداد ماه 96 به یکی از مزارع پژوهشی دانشگاه گیلان که سابقه آلودگی شدید بیماری در آن زمین وجود داشت، انتقال پیدا کردند. ژنوتیپ های مختلف گوجه فرنگی به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه کشت شدند - شکل -2 ب - . بعد از ظهور علائم اولیه بیماری، شدت بیماری بر مبنای 0 تا 1 - یا 0 تا - 100 در ژنوتیپ های مختلف گوجه فرنگی طبق مقیاس ارائه شده توسط فری و داکس - 7 - و لی و همکاران - 10 - و بر اساس درصد آلودگی ساقه و میزان توسعه زخم ها، مشاهده یا عدم مشاهده میسلیوم قارچ عامل بیماری در محل زخم یا اطراف ساقه آلوده روی خاک و همچنین وضعیت ظاهری گیاه اعم از شادابی، پژمردگی یا مرگ اندازه گیری شد. ارزیابی شدت بیماری هر 7 روز یکبار تا مرحله بلوغ گیاه و پایان دوره میوه دهی ادامه پیدا نمود - شکل . - 3 سپس بر اساس شدت بیماری در تاریخ های مختلف، نسبت به ترسیم منحنی پیشرفت بیماری و محاسبه سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری از طریق فرمول زیر اقدام گردید:
-3 نتایج و بحث
در شکل 1، مقادیر عددی AUDPC - سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری - برای ارقام مختلف مورد بررسی ارایه گردیده است. بر اساس داده ها، در 15 رقم گوجه فرنگی مورد بررسی، رقم Canyon Y با اختصاص مقدار 34/1 AUDPC پیشرفت چشمگیر بیماری پوسیدگی طوقه و ریشه را در طول فصل نشان داد. بعد از آن، در رقم Falat CH با مقدار 24/55 AUDPC، سرعت پیشرفت بیماری قابل ملاحظه بود. در مقابل، رقم Falat Y با مقدار 9/4 AUDPC کمترین میزان آلودگی و پیشرفت بیماری را نشان داد. همچنین در رقم Canyon با مقدار 11/4 AUDPC نیز، بیماری چندان توسعه و گسترش نیافت. چهار رقم Super 2274، Super chief، Boofalo و Gina VF با مقادیر 12/35 AUDPC تا 14/35، از نظر نحوه پیشرفت بیماریتقریباً مشابه هم بودند. مقادیر AUDPC در مابقی ارقام بین 15/1 تا 17/5 بود . در کل میتوان گفت رقم Canyon Y بیشترین میزان آلودگی را نشان داده و حساسترین رقم به بیماری پوسیدگی طوقه و ساقه ناشی از S. rolfsii بود. رقم Falat Y با کمترین میزان شدت آلودگی در طول دوره، مقاومترین رقم نسبت به این بیماری بود.
مقاومت ارقام مختلف گیاهی نسبت به قارچ S. rolfsii توسط چندین محقق در نقاط مختلف دنیا مورد ارزیابی قرار گرفته است. در ایران، اسلامی و همکاران در سال 2015 مقاومت 20 ژنوتیپ بادام زمینی به بیماریزاترین جدایه قارچ S. rolfsii - از میان 78 ایزوله جدا شده از 10 میزبان گیاهی در گیلان - را تعیین کردند که بیشتر ژنوتیپ ها به بیماریزاترین جدایه انتخاب شده حساس بودند و واکنش مقاومت تنها در تعداد اندکی از ژنوتیپ ها که هیچ علائم آلودگی سیستمیکی از قبیل زردی یا پژمردگی نشان ندادند، مشاهده شد. ژنوتیپ 140 بادام زمینی که از بقیه ژنوتیپ ها از نظر اندازه، ارتفاع گیاه و اندازه سایه انداز بهتر بود؛ مقاوم ترین ژنوتیپ به قارچ مذکور بود . - 5 -
در خارج از کشور نیز مهان و همکاران، 859 ژنوتیپ و لاین بادام زمینی را به منظور ارزیابی مقاومت به پوسیدگی ساقه و غلاف ناشی از S. rolfsii طی سالهای 1985 تا 1988 در شرایط مزرعه در کشور هند مورد بررسی قرار دادند. لاین هایی که حساسیت کمی به پوسیدگی ساقه و طوقه نشان دادند،مجدداً در شرایط مزرعه در طول سال های 1987 تا 1991 در فصل های پرباران و تابستان ارزیابی شدند . از میان 20 ژنوتیپ انتخاب شده، 7 کولتیوار هیبریدی مقاومت پایداری به هر دو پوسیدگی ساقه و غلاف نشان دادند. 9 لاین نیز حساسیت کمی به پوسیدگی ساقه و یا غلاف نشان دادند . - 12 -
یازده ژنوتیپ از چغندرقند در مرکز ملی تحقیقات کشاورزی اسلام آباد پاکستان در طول سال 2009 از نظر مقاومت در مقابل پوسیدگی ریشه ناشی از S. rolfsii ارزیابی شدند. مایه کوبی یازده ژنوتیپ با S. rolfsii تنها پاسخ مقاومت در SD-PAK-09/07 و مقاومت نسبی در SD-PAK-07/071 را نشان داد . - 6 - همچنین 91 ژنوتیپ کنگر فرنگی در تایلند در سال 2013 تحت شرایط گلخانه از نظر مقاومت به قارچ مذکور مورد ارزیابی قرار گرفتند. ژنوتیپ ها در دو گروه مشخص طبقه بندی شدند؛ مقاوم و حساس. ژنوتیپ هایی که سازگارانه مقاومت نسبی به S. rolfsii نشان دادند؛ HEL278، HEL 28، HEL 293 و JA 98 بودند . - 16 -
در بررسی دیگری از میان 42 ژنوتیپ حاصل از گوجه فرنگی وحشی که به طور مصنوعی - از طریق قرار دادن یک اسکلروت قارچی در راستای ساقه - تلقیح شدند و برای تشخیص حساسیت به کار گرفته شدند، تنها ژنوتیپ های های طبقه بندی شده با شماره های 8، 9، 10، 11 و 12 از مکان های مختلف، نسبت به قارچ S. rolfsii مقاومت نشان دادند، در حالی که مابقی توسط بیمارگر فوق، صدمه دیدند . - 11 -
