بخشی از مقاله
تکنولوژی آبیاری
دیباچه: کلیه اموری که منجر به استفاده بهینه از منابع آب کشاورزی می‌گردد، در این رشته مورد توجه قرار می‌گیرد. در رشته تکنولوژی آبیاری افرادی تربیت می‌شوند که بتوانند برنامه‌های انتقال و توزیع آب را در مزارع به اجرا درآورده و در اجرای پروژه‌های تحقیقاتی، زیر نظر متخصصان انجام وظیفه نمایند.فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در امور مربوط به بهره‌برداری صحیح از سیستمهای آبیاری ، اجرای پروژه‌های تحقیقات آب و خاک و ترویج اصول صحیح استفاده از منابع آب و خاک شرکت داشته باشند. مراکز جذب فارغ‌التحصیلان این رشته وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو است
پروژه های گلخانه
تکنولوژی آبیاری :مؤثر تا آخرین قطره
وقتی ما راجع به تکنولوژی آبیاری صحبت میکنیم، راجع به کیفیت آب و مصرف اقتصادی و مؤثر از آب نیز صحبت میکنیم و همچنین راجع به اندازه گیری دقیق املاح مغزی. این موارد نه تنها در محصول شما که در سود دهی شما تاثیر گزارند.
اگر میخواهید بهترین نتیجه را در رعایت موارد مذکور بدست آورید، نشانی را درست آمده اید. به کمک هم بدنبال سیستم آبیاری مطلوب میگردیم . ممکن است راه کاری را به شما پیشنهاد دهیم که هیچ وقت دیده نشده بود. متخصصین فنی ما در زمینه آبیاری در کارشان مهارت دارند.
چه ما راجع به سیستم جزر و مد، نصب زیر لایه و یا نصب آب افشان صحبت کنیم یا راجع به تانک آب انبار، آبگیر یا ترکیبی از اینها، افراد دالسم با کمال میل آنها را طراحی میکنند.
شاید بخصوص اگر چیز غیر معمولی مورد نیاز باشد.
آب و آبیاری در گلخانه‌ها
آب به‌عنوان یکی از نعمت‌های خدادادی و به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین نهاده‌ها در بخش کشاورزی مهمترین جایگاه را داشته و علاوه بر تلاش در جهت شناسائی پتانسیل‌های بهره‌برداری و استحصال منابع آبی جدید باید در حداکثر استفاده از منابع آب، هرگونه تمهیدات مناسب را به‌کار گرفت.
افزایش تولیدات کشاورزی به‌منظور خودکفا شدن در تأمین غذای مورد نیاز جمعیت کشورمان یکی از مهمترین اهداف توسعه اقتصادی کشور می‌باشد.
با توجه به محوریت بخش کشاورزی در توسعه اقتصادی کشور، دستیابی به حداکثر تولید با صرف حداقل انرژی و منابع ملی برای استفاده بهینه از توانائی‌های آب و خاک امری اجتناب‌ناپذیر است. بررسی توانائی‌های ذکر شده حاکی از این است که با توجه به میزان آب در دسترس، محدودیت زمین وجود نداشته و با توسعه منابع آب موجود و یا صرفه‌جوئی در آب مصرفی، می‌توان سطح اراضی زیر کشت آبی و نهایتاً میزان تولیدات کشاورزی را افزایش داد. در این ارتباط تأمین نهاده‌های مورد نیاز و استفاده بهینه از آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
آب به‌عنوان یکی از نعمت‌های خدادادی و به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین نهاده‌ها در بخش کشاورزی مهمترین جایگاه را داشته و علاوه بر تلاش در جهت شناسائی پتانسیل‌های بهره‌برداری و استحصال منابع آبی جدید باید در حداکثر استفاده از منابع آب، هرگونه تمهیدات مناسب را به‌کار گرفت.
در این راستا احداث شبکه‌های آبیاری، پوشش انهار سنتی، استفاده از لوله و سایر راه‌حل‌های معمولی منجر به کاهش تلفات آب در سیستم انتقال و توزیع خواهد شد. ولی در خصوص میزان آب مصرفی در سطح مزرعه چاره‌ای جز مدرن کردن سیستم آبیاری و حتی‌الامکان کنترل آب گیاهان کشت شده در واحد زراعی نمی‌باشد.
در این راستا تجهیز و نوسازی محیط‌های کشت گیاهان اعم از مزارع و گلخانه‌ها و تلاش در راستای افزایش راندمان سیستمهای آبیاری ثقلی از یک سو و استفاده از سیستمهای آبیاری تحت‌فشار متناسب با شرایط موجود از سوی دیگر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
در این ارتباط توسعه سیستمهای آبیاری تحت فشار مورد توجه مسئولین قرار گرفته و امکانات و پتانسیل‌های مختلف کشور در جهت اولویت دادن به توسعه سیستمهای مذکور به‌کار گرفته شده است. همچنین تلاش‌های کارشناسی گسترده‌ای در رابطه با ابعاد فنی، اقتصادی و اجتماعی امر صورت پذیرفته است.
● سیستمهای کشت گلخانه‌ای
با توجه به میزان سرمایه‌گذاری اولیه، اهداف موردنظر از احداث گلخانه و نوع محصول انواع سیستمهای کشت گلخانه‌ای توسط متخصصین پیشنهاد، طراحی و اجراء می‌گردند که این سیستمها از نظر نوع بستر کشت به دو گروه عمده کشت خاکی و کشت بدون خاک تقسیم می‌شوند.
در کشت خاکی، معمولی یا سنتی، از خاک به‌عنوان بستر گیاه و از سیستمهای آبیاری ثقلی (کرتی و شیاری) یا تحت فشار (بارانی و قطره‌ای) برای برطرف کردن نیاز آبی گیاه استفاده می‌شود.
روش کشت بدون خاک نیز به دو گروه عمده هیدروپونیک و ایروپونیک تقسیم می‌شود.
در روشهای هیدروپونیک از مواد مصنوعی (شن، قلوه‌سنگ، ورمیکولیت، پرلیت، خرده‌های پوست و میوه کاج، فرم‌های پلاستیکی) به‌عنوان بستر کشت و دربرگیرنده ریشه گیاهان استفاده می‌شود و محلول غذائی، مواد ضدعفونی‌‌کننده و گاهاً هورمون‌های گیاهی مورد نیاز توسط نازل‌های تعبیه شده روی لوله‌های توزیع در اختیار گیاه قرار می‌گیرد. در روش ایروپونیک نیز آب و محلول غذائی تحت فشار زیاد و به‌صورت پودر شده در محیط ریشه و برگ اسپری می‌شود.
با توجه به اینکه طراحی و اجراء سیستمهای هیدروپونیک و ایروپونیک نیاز به نیروی متخصص و هزینه اولیه بالائی دارند. در ایران اکثر سرمایه‌گذاران و کشاورزان سیستمهای کشت معمولی را ترجیح داده و با توجه به اینکه مساحت زیر کشت سنتی بسیار بیشتر از سیستمهای بدون خاک بوده و میانگین راندمان کاربرد آب در این سیستمها پائین است. همچنین با توجه به لزوم افزایش راندمان کاربرد آب در مزارع و گلخانه‌ها (با توجه به روند رو به رشد قیمت واحد آب آبیاری) معرفی سیستمهای نوین آبیاری (در روش کشت خاکی) به کشاورزان و سرمایه‌گذاران این بخش امری ضروری می‌باشد.
● آبیاری در کشت گلخانه‌ای معمولی
(خاک کشت)
در این روش کشت، با توجه به ارزش محصول، مشخصات فیزیولوژیکی گیاه، میزان سرمایه‌گذاری اولیه و نوع خاک، انواع سیستمهای آبیاری و سطحی یا تحت فشار توصیه، طراحی و اجراء می‌گردند.
● آبیاری سطحی (ثقلی)
سیستمهای آبیاری سطحی عموماً به‌دلیل طراحی غیرکارشناسانه و مدیریت ضعیف، راندمان پائینی داشته و باعث اتلاف مقادیر قابل توجهی آب به شکل نفوذ یا رواناب می‌گردند. در عین حال شستشوی خاک از املاح مفید، افزایش رشد علف‌های هرز، ماندابی شدن خاک و بروز انواع عفونت‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها، همچنین پوسیدگی ساقه و ریشه گیاه از مضرات کاربرد غیراصولی سیستمهای آبیاری سطحی می‌باشد. این سیستمها در گلخانه‌ها به دو صورت آبیاری کرتی و نواری اجراء می‌گردند و در صورتی‌که نفوذپذیری خاک کم باشد و گیاه کاشته شده نیز تست به محیط اشباع از آب حساسیت شدید نداشته باشد، کارشناس آبیاری می‌تواند راندمان کاربرد آب را تا حد معقولی افزایش دهد که در این‌صورت اگر مقدار آب در دسترس برای آبیاری گلخانه کافی باشد با توجه به پائین بودن هزینه اولیه سیستم آبیاری سطحی، استفاده از این روش آبیاری قابل توجیه می‌باشد.
● آبیاری تحت فشار
با توجه به محدودیت‌های سیستمهای آبیاری سطحی از نظر نیل به راندمان مطلوب و همچنین مضراتی که از استفاده نادرست آنها متوجه گیاه می‌شود، انواع سیستمهای آبیاری تحت فشار در گلخانه‌ها توسعه یافته‌اند که این سیستمها با توجه به اهداف سرمایه‌گذار برای اجراء سیستم و راندمان موردنظر طراحی و اجراء می‌گردند. این سیستمها در دو گروه بارانی و قطره‌ای معرفی می‌شوند.
● آبیاری بارانی
سیستمهای آبیاری بارانی در گلخانه‌هائی اجراء می‌شوند که هدف از آبیاری در آنها نه تنها تأمین نیاز آبی گیاه بلکه کاهش دمای محیط و یا افزایش درصد رطوبت گلخانه نیز می‌باشد.
سیستمهای آبیاری بارانی با توجه به مساحت و ارتفاع کم گلخانه‌ها عموماً توسط لوله‌های روزنه‌دار که با فشار پائین کار میکنند و قطر پراکنش کمتری ایجاد می‌نمایند، اجراء می‌گردند.
افزایش راندمان کاربرد آب به بیش از ۷۵ درصد، امکان افزایش درصد رطوبت گلخانه و در نتیجه کاهش تبخیر و تعوق از سطوح گیاه (که این قابلیت در مورد پرورش گیاهان زینتی موجب افزایش طراوت گیاه می‌گردد) و امکان کاهش دمای گلخانه متناسب با نیاز حرارتی گیاه با توجه به دوره رویش آن از مزایای اجراء سیستم آبیاری بارانی در گلخانه‌ها می‌باشد.
البته از میان پارامترهائی که برای طراحی این سیستم مورد نیاز است، دقت در مورد کیفیت آب آبیاری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد، چرا که با توجه به پاشش مستقیم آب به سطح سبزینه گیاه، در صورت بالا بودن EC با سایر عناصر محلول در آب، احتمال سوختگی و مسمومیت گیاه وجود خواهد داشت. همچنین عدم توانائی در کنترل علف‌های هرز و عدم امکان رفت‌وآمد در داخل گلخانه هنگام کارکرد سیستم از دیگر محدودیت‌ها و معایب این سیستم به‌شمار می‌روند.
● آبیاری قطره‌ای
با توجه به محدودیت‌های سیستم آبیاری بارانی و قابلیت‌های سیستم آبیاری قطره‌ای، این سیستم با اقبال بیشتری از جانب سرمایه‌گذاران این بخش روبه‌رو است و اکنون در اکثر گلخانه‌های معمولی اجراء می‌گردد.
در این روش آب، کودهای شیمیائی و سایر مواد مورد نیاز گیاه به‌صورت محلول توسط قطره‌چکان‌های نصب شده روی لوله‌های جانبی در اختیار گیاه قرار می‌گیرد.
با دقت در طراحی و اجراء این سیستم می‌توان دقیقاً مقدار آب مورد نیاز گیاه را در اختیار آن قرار داده و راندمان کاربر آب را به بیش از ۹۰ درصد افزایش داد و نظر به اینکه قطره‌چکان‌ها در کنار بوته یا ساقه گیاه قرار می‌گیرند، امکان رشد و توسعه علف‌های هرز از بین می‌رود. همچنین با توجه به اینکه آبیاری با این روش مزاحمتی برای انجام سایر فعالیت‌ها در داخل گلخانه ایجاد نمی‌کند، طراح می‌تواند با افزایش ساعات آبیاری و کاهش قطر لوله‌ها و قدرت پمپ، هزینه اولیه سیستم را کاهش دهد. در این سیستم با توجه به درصد رطوبت بالای محیط ریشه می‌توان (برخلاف سیستم آبیاری بارانی) از آب لب‌شور نیز برای آبیاری گیاه استفاده کرد و در صورت کاشت گیاهان گران‌قیمت و احتمال انتقال و سرایت بیماری‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها از محیط خارج گلخانه و خطر صدمه دیدن محصولات با نصب سنسور یا برنامه‌ریزی کامپیوتری، سیستم را کاملاً اتوماتیک کرده و از رفت و آمد بی‌مورد به داخل گلخانه جلوگیری کرد.
● نتیجه‌گیری و پیشنهادات
نظر به اینکه با برآورد دقیق نیاز آبی گیاه و تلفیق این اطلاعات با طراحی و محاسبات هیدرولیکی، نیل به راندمان مطلوب با حداقل سرمایه‌گذاری امکان‌پذیر است و با توجه به اینکه تنها کارشناسان آبیاری قادر هستند ارتباطی منطقی و صحیح بین پارامترهای گیاهی خاک و روابط فنی و هیدرولیکی برقرار کنند، مشاوره و راهنمائی جهت برنامه‌ریزی آبیاری، خالی از فایده نبوده و در بسیاری از موارد راهگشا خواد بود.
در پایان به همه اشخاصی که در زمینه تولید محصولات کشاورزی به‌صورت گلخانه‌ای فعالیت میکنند (جهت حفظ منابع ملی و افزایش منافع مالی خود در درازمدت) پیشنهاد می‌شود نسبت به تغییر سیستمهای آبیاری سطحی به تحت فشار که تنها یکی از مزیت‌های آن امکان کاشت گیاه در دو تا سه برابر مساحت قبل از تغییر سیستم به آبیاری بارانی و یا قطره‌ای است، اقدام کنند.
امید است که با توسعه این سیستمها، ارتقاء تکنولوژی گلخانه‌ای با کاهش مصرف آب و نهایتاً کاهش هزینه‌های تولید، بتوانیم در آینده‌ای نزدیک حضوری چشمگیر و موفق در عرصه بین‌المللی داشته باشیم.
حسن مهدی‌زاده - بهروز مصطفی‌زاده
ماهنامه سرزمین سبز
تماس با ما
تقویم
دانشنامه
