بخشی از مقاله
استان سمنان
دريچه اي رو به روشنايي
استان سمنان در دوران باستان بخشي از 14 ايالت مهم تاريخي بوده و بشدت مورد توجه حکومت مرکزي ايران قرار داشته است ، مهمترين جاده ارتباطي بين شرق و غرب (جاده ابريشم) از اين استان عبور مي کرده و به واسطه اين جاده محل برخورد تمدنها و انديشه هاي گوناگون بوده است ، اين خطه از ايران محل پيدايش و ظهور مکاتب تصوف و عرفان است.
در اين گذر به شهرستان شاهرود برمي خوريم. احداث مسجد جامع قديم ميان باغها و بستان هاي منطقه ، باعث دگرگون شدن وضعيت شاهرود در بين روستاهاي همجوار شد، زيرا مسجد جامع در دوران اسلامي به عنوان شاخص تمايز شهر از روستا به شمار مي رفت.
بعدها قلعه هايي جديد به نام ولووا و قلعه سنگ براي دفاع از شهر ايجاد شد. فرم معماري اين قلعه و همانندي هاي ساختاري آن با اجزا و عناصر مسجدهاي دوره ايلخاني ، روشنگر اين نظريه است که احداث قلعه ولووا اندکي پس از مسجد جامع شهر براي حفاظت از ساکنان در مواقع ضروري صورت گرفته است.
شاهرود به عنوان دژي محکم مقابل مهاجمان بويژه در دوره شبيخون افغان ها و ستيزه هاي داخلي در دوره نادر شاه ( 1148 - 1160 هجري قمري ) و پس از آن تا ساليان دراز مامن ساکنان و قافله ها بود. يکي از نقاط تاريخي و باستاني شهرستان شاهرود بسطام است.
اين منطقه زمانهاي گذشته يکي از بلاد مهم ايالت قومس يا کومش (سمنان) بود و در قرنهاي متمادي ، راه ارتباطي شرق و غرب از اين شهر مي گذشت. اين شهر از موقعيت و اهميت سوق الجيشي بسياري برخوردار بود.
بسطام با فاصله اندکي در شمال شاهرود در دشت حاصلخيزي قرار دارند که اطراف آن را کوههاي کم ارتفاع فراگرفته اند. آب و هواي اين ناحيه معتدل و خشک است.
مردم بسطام به زبان درسي سخن مي گويند و پيرو مذهب شيعه اثني عشري هستند. قدمت بسطام به بيش از 700سال مي رسد. يکي از مهمترين آثار تاريخي اين شهر برج کاشانه بسطام در جنوب شرقي مسجد جامع است. (برجي بلند و زيبا که به نام کاشانه معروف است ). از تاريخ بناي اين برج اطلاع صحيحي در دست نيست.
برخي خاورشناسان بر اين عقيده اند که اين بنا از آثار غازان خان مغول است و اسم اصلي آن غازانه بوده و به مرور زمان و بدون توجه به اصل آن به کاشانه تبديل شده است. گويا در دوره هاي بعد از اسلام ، از اين برج براي ديده باني بسطام استفاده شده است. از ديگر آثار موجود در شهر بسطام ، آرامگاه بايزيد بسطامي است.
ابويزيد طيفوربن عيسي بن سروشان مشهور به بايزيد بسطامي از مشاهير و مشايخ بزرگ صوفيه و از مشهورترين عرفاي ايران است. او از شاگردان مهم و تراز اول امام جعفر صادق بوده که به حق او را بادي سلطان العارفين گفت ، چراکه يکي از پيشتازان مکتب تصوف و عرفان است.
او در حالي که از توحيد سخن مي گويد با مطرح کردن عشق الهي ، مردم را به محبت به ديگران و دوست داشتن همه آفريدگان خدا تشويق مي کند. بايزيد مکتب انسانيت را تحت لواي عرفان در زماني شروع کرد که فرهنگ بيگانه خاطر ايرانيان را نگران کرده بود. او با سخنان بديع خود فرهنگ ايراني را از دستبرد اجانب دور نگاه داشت.
آرامگاه بايزيد بسطامي مجموعه زيبا و وسيعي است که آثاري از دوران سلجوقي و ايلخاني به بعد را شامل مي شود. اين مجموعه کنار مرقد و خانقاه متعلق به او واقع است.
خود مرقد چيزي از يک قبر ساده در گوشه جنوبي صحن باز مجموعه و در مجاورت گنبد ايوان غازان خان نيست ؛ يک سنگ قبر و يک ضريح آهني مشبک با سقفي شيرواني شکل بر فراز آن که سال 1335 هجري شمسي نصب شده است. گفته شده که پس از دفن بايزيد در اين محل در قرن سوم هجري ، هيچ گاه بنايي بر فراز مرقد برپا نشده تا اين که در قرن هشتم هجري که به دستور غازان خان ، همزمان با بناي بقعه اي بر فراز مرقد امامزاده محمد، بقعه اي نيز براي آرامگاه بايزيد ساخته مي شود تا بازمانده جسد وي بدانجا منتقل شود که به عللي اين انتقال صورت نمي گيرد. سنگ قبر بايزيد، مرمر زردرنگي متشکل از 4 قطعه است.
مناجات مشهور علي ابن ابيطالب ع بر آن حک شده است. به طوري که از مفاد اين سنگ نوشته برمي آيد، اين سنگ به شخصي به نام قاضي ملک از حکام ايالت قومس (سمنان) تعلق دارد، ولي معلوم نيست به چه علت آن را روي آرامگاه بايزيد نصب کرده اند.
در فاصله چندمتري در سمت غربي مرقد، خانقاه بايزيد قرار دارد که 3اتاق کوچک متصل به هم با سقفهاي کوتاه مشاهده مي شود. در يکي از اين اتاقها، محراب گچبري بسيار زيبايي وجود دارد که آيات قرآن بر روي آن با مهارت اجرا شده است.
رو به روي محراب ، دريچه کوچکي قراردارد که براي روشنايي باز کرده اند. در جنب آرامگاه بايزيد بسطامي ، بقعه بسيار معروف امامزاده محمد (بنا بر روايتي ، محل دفن فرزند امام صادق ع يا نوه او) واقع شده است. اين بقعه شبيه گنبدي است که در فاصله 15کيلومتري سمت شمال آن ساخته شده و تقريبا قرينه يکديگرند.
گنبد سمت شمال آن به نام گنبد غازان خان معروف است که بناي آن را به غازان خان مغول (670-703)نسبت مي دهند. غازان خان دو گنبد را بر سر قبر امامزاده محمدع و آرامگاه بايزيد بنا کرده است.
جمله اي معروف از او نقل شده که مي گويند؛چون در نماز درآمدي گفتي : «خدايا به پوشش خود ما را پوشانيده اي. اگر پرده خود را از ما برداري رسوا خواهيم شد.»
