بخشی از مقاله
تاریخچه
از جنبه کلی بهنظر میرسد که استفاده از مـواد خـارجی بـرای افزایش کارآیی ورزشی، قدمتی معادل عمـر ورزشهـای رقـابتی داشته باشد. بهعنوان نماد ورزشهای رقابتی، نخستین بازیهای المپیک در سال 776 قبل از میلاد در یونـان شـکل گرفـت .(1)
نخستین مورد ثبت شده مصرف مواد در قرن سوم پیش از میلاد در بازیهای المپیک باستانی ذکر شده اسـت 2) و .(3 مـشخص شده که در این دوران، برخی ورزشـکاران از رژیـمهـای ویـژه و معجونهای محرک نظیر قارچهای تـوهمزا و دانـههـای کنجـد برای افزایش کارآیی استفاده نمودهاند .(4-7) مصریان باستان از نوشیدنی خاصی برای بهبود کارآیی خود استفاده مـیکردنـد کـه برای تهیه آن نعلهـای مـستعمل چهارپایـان در نـوعی روغـن گیاهی جوشانده میشد .(8) استفاده از داروهـا در طـی دورانُرم باستان نیز ثبت شده است. ورزشکاران رشته ارابـهرانـی ترکیـب خاصی را به اسبهای خـود مـیخوراندنـد تـا سـریعتـر بدونـد؛ همچنان که بسیاری از گلادیاتورها برای آنکه در مبـارزات خـود پیروز شوند،
از مواد مخصوصی استفاده میکردند .(9) اسـتفاده از محرکها توسط شوالیههای قرون وسطی نیـز ذکـر شـده اسـت
دوچرخهسواران و سایر ورزشکاران استقامتی در قـرن نـوزدهم اغلب از استریکنین، کافئین، کوکائین و الکل استفاده مینمودنـد
.(10) نخستین مورد مرگ ناشـی از سوءمـصرف مـواد در سـال
1886 ثبت شده است؛ زمانی که دوچرخهسواری بهنام لینتون در اثــر مــصرف مفــرط مــاده تــریمتیــل درگذشــت .(9) مــصرف محرکهایی از قبیل آمفتامین، کوکائین و افـدرین بـرای بهبـود کارآیی و تقلیل خستگی در ابتدای قرن بیستم گزارش شده است
.(10) در مسابقات المپیک سنتلوئیس (1904)، توماس هـیکس دونده ماراتن پـس از مـصرف ترکیـب برنـدی و اسـتریکنین در معرض مرگ قرار گرفت .(9)
اگرچه بازیهای المپیک نوین در سال 1896 آغـاز شـد، ولـی توجه علمی و پزشـکی بـه رژیـم غـذایی و تمـرین ورزشـکاران المپیک تا سال 1922 شکل نگرفتـه بـود .(11) در سـال 1928
فدراسیون بینالمللی دو و میدانی بهعنـوان نخـستین فدراسـیون جهانی، دوپینگ (در آن زمان معـادل مـصرف مـواد محـرک) را ممنوع اعلام نمود. بسیاری از فدراسیونهـای دیگـر نیـز از ایـن اقدام تبعیت کردند، ولی محدودیتها بهعلت عدم انجام آزمونها غیرمؤثر بودند .(5)
تستوسترون، هورمون اصـلی مردانـه، نخـست در سـال 1935
ساخته شد و در دهه 1940، ورزشـکاران مـصرف اسـتروئیدهای آنابولیک برای افزایش تـوده عـضلانی را آغـاز کردنـد .(12) در سراسر دهههـای 1950 و 1960، آمفتـامینهـا و اسـتروئیدهای آنابولیک به نحو وسیعی در ورزشها استفاده میشدند .(13)
مرگ ینسن دوچرخهسوار دانمارکی در حین رقابت در بازیهای المپیــک 1960ُرم (در اثــر سوءمــصرف آمفتــامین) فــشار بــر دستاندرکاران ورزش جهان را افزون نمود تا آزمونهای دارویی معرفی شوند .(5) در سال 1967، مشاهده مرگ تامی سیمپـسون دوچرخهسوار تور دور فرانسه از تلویزیون و تبعـات اجتمـاعی آن، کمیته بینالمللی المپیک1 را بر آن داشت تا با تشکیل کمیـسیون پزشکی خود، اولین لیست مواد غیرمجاز را ارایـه دهـد 9) و .(14
آزمونهای دارویی، نخستین بار در بازیهای المپیـک زمـستانی گرنوبل و سپس المپیک مکزیکو در سال 1968 انجام شدند .(5)
در سال 1988، پس از مثبت شدن آزمون بـن جانـسون دونـده سرعت کانادایی از لحاظ وجود یک استروئید آنابولیک خـوراکی، مدال طلای وی بازپس گرفته شد. این نخستین بـاری بـود کـه یک دونده برنده مدال طلای المپیک بهخاطر مـصرف داروهـای غیرقانونی از رتبه خود خلع میشد .(15)
در سال 1998 تعداد زیادی از مواد طبی غیرمجـاز در بازرسـی پلیس به هنگام تور دوچرخهسواری دور فرانسه بهدست آمد. این رســوایی بــزرگ باعــث ارزیــابی مجــدد نقــش ســازمانهــای دستاندرکار در امور ضددوپینگ شد و ضرورت ایجاد یک آژانس بینالمللی مستقل مشخص گردید تا بتواند استانداردهای یکسانی را بــرای فعالیــت ضــددوپینگ تنظــیم نمــوده و تــلاشهــای سازمانهای ورزش و دستاندرکاران امـر را هماهنـگ کنـد. در سال 1999 کمیته بینالمللی المپیک در این امر پیـشگام شـد و کنفرانس جهانی دوپینگ در ورزش را در لوزان سـوئیس برگـزار کـــرد. در پـــی بیانیـــه ایـــن کنفـــرانس، آژانـــس جهـــانی ضددوپینگ2تأسیس شد 1) و .(5
در حقیقت، در تمام طول تاریخ تعـدادی از ورزشـکاران در پـی یک معجون جادویی بودهاند که به آنها توان مضاعف ببخشد، به آنها کمک کند تا سریعتر به کارآیی مناسب برسند یا در شرایطی نظیر وقوع آسیب یا بیماری، انجام رقابت را برای آنها میسر سازد
.(17)
1 International Olympic Committee (IOC ) 2 World Anti-Doping Agency (WADA)
3
تعریف دوپینگ
در مورد واژهشناسی کلمه دوپینگ نقطـهنظـرات جـالبی وجـود دارد. بر اساس یکی از آنها این واژه از dop مشتق گردیده است.
لغت dop به نوعی نوشیدنی الکلی اطلاق میگردید که بهعنوان محرک در آیـینهـای قبیلـهای آفریقـای جنـوبی در طـی قـرن هجدهم بهکار میرفت 18) و .(19 نقطهنظر دیگر آن اسـت کـه این واژه احتمالاً از لغت آلمانی doop (نوعی ُسس غلیظ) گرفتـه شده که در فرهنگ محاورهای آمریکایی برای توصیف چگـونگی بیهوش کردن قربانیان توسط سارقین با استفاده از مخلوط تنباکو و دانههای یک گیاه خاص وارد شد (20) که این ترکیـب باعـث ایجاد حالت خوابآلودگی، گیجی و توهم میگردید .(21)
بهتدریج این واژه استعمال گستردهتری پیدا کرد و در رابطه بـا ورزش تحت عنوان Doping اطلاق گردید. Dop نخـستینبـار در سال 1889 وارد فرهنگ لغات انگلیـسی شـد و جالـب اینجـا است که در آن زمان »یک معجون مخـدر بـرای تـأثیر بـر روی کارآیی اسبهای مسابقه« بهعنوان معادل کلمـه دوپینـگ ذکـر شده بود 18) و 19 و .(22 در عصر حاضر، کاربرد این واژه کاملاً متحول شده است و در تعریـف آن رجحـان غیرشـرافتمندانه در کارآیی لحاظ شده است. با گسترش دوپینگ، این واژه نهتنها بـه سوءمصرف داروها، بلکه به کاربرد سایر روشهای بهبود کـارآیی یا اقدام به تقلب در آزمون دوپینگ اطلاق میشود .(18)
اگرچه در نظر اول ممکن است تعریف دوپینـگ سـاده بـهنظـر برسد، ولی واقعیت آن است که هنـوز در مـورد تعریـف جـامع و کـــاملاً پذیرفتـــهشـــده آن در بـــین مربیـــان، ورزشـــکاران و دستاندرکاران ورزشی اتفاق نظر وجود ندارد. بنابراین دوپینگ از جنبههای مختلف از جمله قانونی، اخلاقـی، اجتمـاعی و فلـسفی تعریف شده است.
یکی از نخستین تعاریف سازمانی در سال 1967 توسط کمیتـه بینالمللی المپیک و به این صورت ارایه شده است: »اسـتفاده از مواد و تکنیکها به هر شکل یا کمیت نـامعمول یـا غیرطبیعـی بــرای بــدن بــا نیــت کلــی رســیدن بــه افــزایش مــصنوعی و غیرشرافتمندانه کارآیی در رقابت.(23) «
تعریف جالب دیگری توسـط خـوان آنتونیـو سـامارانش رئـیس سابق کمیته بینالمللی المپیک ارایه شده است که نـشانگر یـک رویکرد انسانگرایانه به موضوع اسـت: »دوپینـگ تقلـب اسـت.
دوپینگ بهمثابه مرگ است. مرگ فیزیولوژیک، بهخاطر تغییـرات وسـیع و گـاه غیرقابـل برگـشت رونـد طبیعـی بـدن در نتیجـه دستکاریهای غیرقابلتوجیه. مرگ جـسمانی، چنـانچـه مـوارد خاص غمانگیز مرگ در سالیان اخیر نشان دادهاند. مرگ روحی و
بهار 86، دوره دهم، شماره اول
4
فکری، بهخـاطر رضـایت شـخص بـه تقلـب، نادیـده انگاشـتن قابلیتها و ظرفیتهـای شخـصی و بـزرگ کـردن ضـعفهـا و معایب و در نهایت مرگ اخلاقی بهواسطه تعدی فرد از قـوانینی که تمام جامعه بشری پایبند آن هستند.(24) «
امروزه آژانس جهانی ضد دوپینگ، تعریف جامعتری ارایـه داده است و دوپینگ را بهعنوان وقوع یک یا چنـد تخلـف از قـوانین ضددوپینگ به شرح ذیل قلمداد میکند:
وجود یک ماده غیرمجاز یا متابولیتهـا یـا نـشانگرهای آن در نمونه اخذ شده از ورزشکار؛ استفاده یا اقدام بـه اسـتفاده از یـک ماده یا روش غیرمجاز؛ امتناع، غیبت یا طفره رفتن از شـرکت در نمونهگیـری بـدون دلایـل قـانعکننـده، پـس از دریافـت حکـم نمونهگیری بر اساس قوانین اجرایـی نهـاد مجـاز نمونـهگیـر؛ در اختیار قرار ندادن اطلاعـات لازم در مـورد محـل دسترسـی بـه ورزشکار جهت نمونهگیری خارج از مسابقات، نظیر عـدم اعـلام محل حضور یا غیبت از نمونـهگیـری؛ دسـتکاری، یـا اقـدام بـه دستکاری در هریک از مراحل کنترل دوپینگ؛ در اختیار داشـتن مـواد و روشهـای ممنوعـه؛ دادوسـتد هرگونـه مـاده یـا روش ممنوعه؛ تجویز و یا قصد تجویز یک ماده یـا روش ممنوعـه بـه ورزشــکاران. همچنــین معاونــت، تــشویق، حمایــت، همدســتی، سرپوشگذاری یا هرگونه مشارکت برای تخلـف و حتـی تـلاش برای تخلف از قوانین مبارزه با دوپینگ .(25)
اپیدمیولوژی سوءمصرف دارو در ورزش
بهدست آوردن دادههای متقاعدکننده در مورد شیوع سوءمصرف دارو در ورزشهــای حرفــهای کــار دشــواری اســت؛ چــرا کــه ورزشــکاران متخلــف بــهطــور طبیعــی اقــدامات غیرقــانونی و غیرقابلپذیرش توسط جامعه را انکار یا مخفی خواهنـد کـرد. بـا ایـن وجـود، شـواهد موجـود معـرف آن هـستند کـه اسـتفاده از داروهای افزاینده کارآیی در ورزش حرفـهای امـروزه بـهصـورت گستردهای انجام مـیپـذیرد .(26) شـواهد موجـود در حـد آمـار آزمونهای دوپینگ مثبت، نتایج مطالعـات پیمایـشی بـر اسـاس گـزارش خـود ورزشـکاران یـا اسـتنباط مـصرف دارو از طریـق گزارشهای روایی و گمانهزنی مطبوعات و رسـانههـا نـاهمگون هستند. این منابع اکثراً با یکدیگر ناسازگار هـستند و بـه بـرآورد مقادیر شیوع با محدوده تغییرات وسیع منجر میشوند .(17)
در حال حاضر، آمار کنترل دوپینـگ از طریـق آژانـس جهـانی مبارزه با دوپینگ قابلدستیابی است. این آمار بـر اسـاس نتـایج آزمایشگاههای مورد تأیید 33) IOC آزمایشگاه در سـال (2005
حاصل شدهانـد. بـهطـور کلـی، درصـد نتـایج آزمـون مثبـت از آزمایشگاهها، علیرغم افزایش مداوم در تعداد انجام آزمونهـا در
مجله پژوهشی حکیم
دوپینگ در ورزشکاران
سال، تقریباً در حد ثابتی پایین باقی ماندهاند. این ارقـام کـه بـه خودی خود ممکن اسـت بازتـاب صـحیحی از واقعیـت نباشـند، صرفاً به ما نشان میدهند که آزمـون چـه تعـداد از ورزشـکاران مثبت بوده است و طبعاً تعداد افرادی که دارو مصرف میکننـد و آزمون آنها به هر دلیل مثبت نمیشود را در بر نمیگیرند .(17)
