دانلود مقاله زلزله و شهر تهران

بخشی از مقاله

مقدمه:
ايران جزء ده كشور بلاخيز دنيا بوده است در ميان كشورهاي آسيايي پس از هند، چين و بنگلادش بيشترين آمار را به خود اختصاص داده است. 40 نوع بلاي طبيعي در جهان وجود دارد 30 نوع آن متعلق به ايران است 60% تلفات ناشي از حوادث جهان نيز متعلق به كشور ما است.
از 678 شهر كشور 660 شهر روي خط زلزله و 24 شهر در منطقة پرخطر قرار دارد و تنها 2% شهرها را خطر كمتري تهديد مي كند. ميلياردها تن از ساكنان 100 كشور جهان حداقل با يكي از حوادث طبيعي از قبيل زلزله، طوفان، سيل و خشكسالي مواجه هستند. اگر كشورها به خصوص كشورهاي در حال توسعه، اقدامات پيش گيرانه براي كاهش خطرات ناشي از حوادث شركت كنند مي توان براي ميليون ها امنيت جاني تههي كرد.

زلزله پديده اي است كه در طول تاريخ بشري بارها انسان را به وحشت انداخته و باعث تخريب شهرها و روستاهاي زيادي همراه با تلفات انساني شديد و داغ‌دار نمودن انسان بوده است با گونه اي كه انسان جان خود را در مقابل آن عاجز و درمانده ديده آن را به پديده هاي ماوراء الطبيعت و خشم خدايات دانسته است.
در هر صورت اين خطر با توجه به سابقة تاريخي تهران و مناطق اطراف و دوره هاي بازگشت لرزه هاي بزرگ تهران را تهديد مي كند.

تعريف زلزله:
براي شناخت هر پديده اي در جهان واقع لازم است ابتدا از آن تعريف مناسب و نسبتاً جامعي داشته باشيم چرا كه بدون دانستن تعريفي مناسب از آن نمي توان به كنه پديده پي برد و آن را به خوبي درك نمود.

مردم عادي در كلامي ساده زلزله را حركت ناگهاني زمين ناشي از خشم نيروهاي ماوراءالطبيعه و خدايان مي دانند كه بر بندگان عاصي و عصيانگر خود كه نافرماني خداي خود را نموده و مرتكب گناهان زيادي شده اند مي دانند.
اگرچه امروزه با گسترش دانش تجربي اين تعريف در زمره اباطيل و خرافات قرار گرفته است ولي هنوز در جوامع و مردم كم دانش و جاهل مورد قبول است.
در فرهنگ تك جلدي عميد زلزله را با فتح حروف «ز» و «ل»، يعني زلزله بر خلاف آنچه در زبان عامه مردم رايج است آورد، و مي نويسد «زمين لرزه، لرزش و جنبش شديد و يا خفيف قشر كره زمين كه به نقصان درجه حرارت مواد مركزي و احداث چين خوردگي و فشار و يا در اثر انفجارهاي آتش‌فشاني بوقوع مي رسد»

در فرهنگ جغرافيا تأليف پريدخت فشاركي و همچنين جغرافيايي تأليف مهدي مؤمني تعريفي مشابه هم به گونه زير ارائه شده است:
«جنبش يا تكان پوسته زمين كه به صورت طبيعي ناشي از زير پوسته زمين است گاهي اوقات زلزله باعث تغييراتي در سطح زمين مي شود اما اغلب زيان بوجود آمده ناشي از تكان ها فقط محسوس است و ممكن است زلزله بوسيله يك انفجار آتشفشاني بوجود آيد. زلزله در حقيقت در بيشتر نواحي امري عادي است و اغلب قبل و يا همزمان با انفجار اتفاق مي افتد. اصل زلزله تكتونيكي است و احتمالاً وجود يك شكست لازمه آن است. موجهاي زلزله دست كم در سه جهت اتفاق مي افتد و در يك مسافت قابل ملاحظه از مكان اصلي بطور جداگانه حس مي شوند. هنگامي كه زلزله از مكاني مي گذرد زمين و ساختمانها مي لرزد و به جلو و عقب مي روند. بالاترين زيان ناشي از زلزله هميشه در مركز زلزله يعني جائي كه حركت

بالا و پائين است نيست اما در مكانهايي كه موجهايي به صورت مايل به سطح مي رسد نزديك مركز زلزله باشند داراي بالاترين زيان مي باشند يك زلزله شديد معمولاً بوسيله يكسري ديگر از تكانها همراه مي شود. زلزله اي كه در نزديك يا زير دريا اتفاق مي افتد سبب حركات شديد آنها شده و بعضي وقتها امواج بزرگي از آن ناشي مي شود و در مسافت زياد اين امواج ادامه پيدا مي كنند و گاهگاهي باعث تلفات جبران ناپذير و مرگ و مير مي شوند. طغيان نواحي ساحلي بيشتر از خود زلزله باعث خسارت مي شوند در نواحي آتشفشاني زلزله عملاً هر روز اتفاق مي افتد به عنوان مثال در هاوائي هر ساله صدها تكان كوچك ثبت مي شوند.
در فرهنگ آكسفورد آمده است:

«حركات ناگهاني و شديد سطح زمين»
از تعاريف ذكر شده در فوق و منابع ديگر مي توان برداشت زير را نمود
زلزله عبارت از حركات و ارتعاشات ناگهاني سطح زمين ناشي از شكسته شدن سنگهاي پوسته زمين و رها شدن انرژي ذخيره شده در آنها است كه در صورت شدت زياد در مركز انساني موجب خسارتها و زيانهاي فراواني مي‌شود».

زلزله از يك طرف موجب شكسته شدن و جابجايي بين توده هاي سنگي پوسته زمين مي شود و از طرف ديگر همين جابجائي و شكسته شدن منجر به ايجاد امواج و انتشار در درون زمين مي شود. مانند انداختن قطعه سنگي در حوض يا درياچه كه منجر به ايجاد امواجي مي شود.
زلزله مانند شكسته شدن قطعه چوب خشك شده اي مي ماند كه از يكطرف موجب گسيخته شدن چوب و از طرف ديگر موجب انتشار امواج در اطراف خود مي شود.

توزيع جغرافيايي زلزله ها
1-كمبربند چين خورده آلپ هيماليا: جايي كه پوسته آسيا – اروپا به صفحه آفريقا – هند برخورد مي كند در كشورهاي ايتاليا، يونان، تركيه، ايران شمال هند و ...
2- كمربند اطراف اقيانوس آرام: جايي كه صفحه اقيانوس آرام به صفحه آسيا اروپا – آمريكاي جنوبي – استراليا و امريكاي شمالي برخودر مي كند. در اين ناحيه از كامچاتكا تا هكايدو شديدترين زلزله ها اتفاق مي افتد. عمق كانون زلزله در اين منطقه به حدود 60 كيلومتر مي رسد و امواج تسونامي در اثر زلزله در اين مناطق ايجاد مي شود.

3-كمربند مياني اقيانوس اطلس: جائي كه صفحه اقيانوس اطلس در حال گسترش است و اين زلزله ي نسبتاً ملايم و آرامش مردم را چندادن بهم نمي‌زند. به استثناي گودالهاي اقيانوسي كانون. زمين لرزه ها در عمق 50 كيلومتري پوسته زمين است . در گودالهاي اقيانوسي كانون زلزله در عمق 300 تا 700 كيلومتر مشاهده شده است جائي كه به صفجه اي موربي بنام «سطح بنيوف» وجود دارد البته زلزله ها در طول گسل ها تغير شكل دهنده (جائي كه صفحه ها در امتداد هم مي لغزند، نيز وجود دارد مثل زلزله اي كه در طول گسل سن آندرياس اتفاق افتاد (سان فرانسيسكو 1906)

علل وقوع زلزله
بزرگي يك زلزله بستگي مستقيم به مقدار انرژي دارد كه زمان گسيختگي و شكستگي سنگها آزاد مي شود. هرچه نيروي ذخيره شده در سنگ در زمان ايجاد گسل بيشتر باشد مقداري انرژي آزاد شده و به همراه آن بزرگي زلزله افزايش خواهد يافت بزرگي زلزله رابطه مستقيمي با مقاومت سنگها نيز دارد هرچه سنگ مقاومتر باشد استرس زيادتري لازم است تا آن را بشكندذ و درنتيجه پس از شكستن انرژي بيشتري آزاد مي شود. علت وقوع زلزله تهران وجود گسلهاي متعدد است.

شدت مطلق يا بزرگي زلزله:
شدت مطلق يا بزرگي زلزله عبارت است لگاريتم ماكزيمم دامه نوسان زلزله (برحسب ميكرون) كه بوسيله لرزه سنجي كه در فاصله صد كيلومتري مركز زلزله نصب شده است در روي لرزه نگاشت رسم مي شود (M=LOH10a) در اين فرمول M بزرگي زلزله و a دامنه امواج است. مقياس ريشتر لگاريتمي است به اين معني كه افزايش يك واحد، ده برابر بر دامنة امواج مي افزايد مثلاً دامنه امواج زمين لرزه اي به مقياس 7 (10×10×10) هزاربار بزرگتر از دامنه موجي با بزرگي 4 است.

بنابه نظر ريشتر و گوتنبرگ انرژي (E) آزاد شده در كانون زلزله را مي توان با توجه به بزرگي زلزله از فرمول زير محاسبه نمود. GE=11/8+1.5ms10
در اين فرمول E برحسب ارگ (يك ارگ = 70 ژول) است بر اساس رابطه فوق انرژي آزاد شده با افزايش يك درجه به مقياس ريشتر تقرباً 6 و 31 برابر است لذا قدرت زلزله اي با دامنه موج 7 تقريباً سي هزار بار (31×31×31) از زلزله اي با دامنه موج 4 ريشتر است. انفجارات هسته اي بزرگ داراي بزرگي 7 ريشتر هستند انرژي زلزله ي با بزرگي 32/6 برابر انفجار بمب هسته اي هيروپيما است بزرگي زلزله ها از 1 تا 9 ريشتر است. بزرگي زلزله تا كنون 6/8 ريشتر است. زلزله ها با بزرگي 7/8 تا 9/8 با توجه به مقاومت سنگهاي زمين محتمل به نظر مي رسد و مي تواند موجب نابودي زمين شود. بزرگي زلزله رودبار3/7 بوده است هرچه زلزله ها بزرگتر باشند، امكان وقوع كمتري دارند.

نوع زلزله درجه شدت مطلق تعداد متوسط در سال انرژي (ارگ)

فاجعه A 7
1 2510
خيلي خطرناك I 9/7-7 10 2310
خطرناك B 9/6-/6 100 1021
مخرب C 9/5-5 1000 1019
متوسط D 9/4-4 10000 1710
آرام E 9/3-3 100000 1510

پيش بيني مي شود در صورت وقوع زلزله در شهر تهران با شدت 7 ريشتر در دقايق اوليه يك و نيم ميليون نفر كشت و سه و نيم ميليون نفر مجروح مي شوند بلاياي طبيعي در طول تاريخ بشر در تمام جهان رخ داده است اما قاره آسيا نسبت به ساير قاره ها بيشترين بلا را تجربه كرده است تهران نيز يكي از شهرهايي است كه همواره در معرض اين گونه مخاطرات بوده است.

شدت زمين لرزه
قدرت تخريب همة زلزله ها يكسان نيست. هر سال بيش از 000/150 زلزله اتفاق مي افتد اين زلزله ها آنقدر كوچك اند كه توسط مردم حس نمي شود و فقط توسط لرزه نگارهاي حساس ثبت مي شوند در عين حال بعضي از لرزه ها وقتي اتفاق مي افتد آثار تخريبي فراواني در يك منطقه وسيع برجاي مي گذارند براي تشخيص و مقايسه زلزله ها با هم از مقياسهاي شدت بزرگي استفاده مي شود.

«شدت»: به تأثير زمين لرزه در يك محل بروي ساختمانها و سطح زمين گفته مي شود و درجة تخريب و خسارت زمين لرزه ها را نشان مي دهد لذا شدت زلزله بستگي به انرژي آزاد شدة زلزله وضعيت زمين شناسي محل و فاصل محل تا مركز زلزله دارد هرچه از مركز زلزله دورتر شويم شدت آن كمتر است. در گذشته براي اندازه گيري شدت زلزله از مقياس هاي احساسي استفاده مي شد.

امروزه رايج ترين مقياس از مقياس اصلاح شده مركائي است كه استفاده مي‌شود زلزله ها از نظر شدت به 12 درجه تقسيم مي شده است.

مقياس مركالي
شدت شرح تأثير
مطابقت با ريشتر
I ثبت با وسايل حساس فقط به وسيله لرزه نگار ثبت مي شود 2/4<
II احساس مي‌شود بعضي از مردم آن را حس مي كند 2/4<

III خفيف افراد در حال استراحت آن را حس مي كنند شبيه لرزش ناشي از حركت كاميون
IV ملايم بوسيله افرادي كه در حال قدم زدن هستند احساس مي شود اشياي غيرثابت يه هم مي خورند
V نسبتاً قوي افراد از خواب بيدار مي شوند زنگهاي كليسا به صدا درمي آيد 8/4<

VI قوي درختان حركت موجي پيدا مي كنند اشياي آويزان مانند لامپ و لوستر مي چرخن 4/5<
VII خيلي قوي ديوارها شكاف برمي دارند گچ ديوارها مي ريزد 1/6<
VIII ويران كننده ماشينهاي در حال حركت غيرقابل كنترل مي شوند دودكشها مي افتند ساختمانهاي ضعيف ويران مي شوند 1/6>
IX خانمان برانداز بعضي از خانه ها فرو مي ريزند زمين شكاف برمي دارد و لوله ها مي تركد 9/6>

X فجيع زمين شكافهاي فراوان پيدا مي كند تعدادي از ساهتمانها ويران مي شوند لغزش گسترش پيدا مي كند. 3/7<
XI بسيار فجيع بيشتر ساختمانها و پلها فرو مي ريزند جاده ها و خط آهن ها، لوله ها و كابل ها ويران مي شوند 1/8<
XII بنيان كن ويراني كامل درختان از زمين مانند موج به حركت درمي آيد 1/8>

از مقايسه شدت زلزله امروزه كارهاي معماري و ساختمان سازي بيشتر استفاده مي شود ولي در هر حال تقسيم بندي فوق مبناي دقيقي براي طبقه بندي نيست لذا تقسيم بندي ديگري نيز مورد استفاده واقع مي شود و آن به شدت مطلق يا بزرگي انرژي ناشي از زلزله است.

منطقه تأثير زلزله:

منطقه تأثير سطحي از زمين حول مركز زلزله است كه در آن شدت زلزله 4 و بيشتر است اين شدت و بالاتر از آن توسط انسان حس مي شود به عبارتي منطقه تأثير جايي است كه زلزله در آن حس مي شود.
منطقه تأثير در زلزله هاي مختلف متفاوت است و عواملي مثل بزرگي زلزله، عمق زلزله و محيطي كه امواج از آن عبور مي كند بستگي دارد. در بعضي موارد و وسعت منطقه تأثير ناچيز و بين 2000 تا 3000 كيلومتر مربع است و در مواردي بين 000/10 تا 000/100 كيلومتر مربع و در زلزله هاي بسيار شديد به ميليونها كيلومتر مربع ممكن است برسد.

مدت زمان لرزش
زمين لرزه هاي خفيف يا متوسط اغلب بر اثر يك تكان ايجاد مي شود و معمولاً بيش از چند ثانيه يا حتي چند كسري از ثانيه دوام ندارد در زمين لرزه ها ارتعاشات حاصل از چند مرحله است معمولاً بر اثر يك يا چند تكان خيلي خفيف آغاز مي شود و در دنبال آنها كه بوسيله دستگاههاي زلزله سنج ثبت مي شود كه به اولي پيش لرزه و به دومي لرزه اصلي و به سومي پس لرزه مي گويند. البته همه زلزله ها پيش لرزه همراه نيستند و همه پيش لرزه ها رات نمي توان دال ببه وقوع زلزله است چرا كه زلزله هاي حفيفي رخ داده اند ولي حركات شديد بوقوع نپيوست در بعضي مواقع يك زلزله مخرب پيش لرزه زلزله مخرب ديگري بوده است.

گاهي در همه نواحي زمين لرزش ها با نيروهاي مختلف در مدت چندين روز، چندين هفته يا ماه رخ مي دهد. لرزش هايي را كه مدت آنها طولاني است «دوره هاي زمين لرزه» ناميده مي شود. حركات لرزه اي زمين در يك منطقه خاص تحت تأثير عوامل متعددي قرار دارد مهمترين عوامل از قرار زيرند.
الف) فاصله از محل كانون زلزله: در شرايطي معمولي هرچه مسافت افزايش يابد شدت لرزش ها كاهش مي يابد اما از سوي ديگر مدت زمان لرزش زلزله همراه با افزايش فاصله زياد يم شود براي هر 10 افزايش از كانون زلزله يك يا يك و نيم ثانيه افزايش مي يابد.
ب) مشخصات خاك منطقه: مدت زمان لرزش در خاك بيشتر از مدت آن در بستر سنگ است (تقريباً 2 برابر) همچنين حداكثر سرعت زلزله در روي بستر خاك بيشتر از بستر سنگي است.

ج) بزرگي زلزله هرچه مقدار انرژي آزاد شده يك زلزله بيشتر باشد مدت زمان لرزش بيشتر است.
بزرگي زلزله مدت زمان لرزش (ثانيه)
5 4 8
5/5 6 12
6 8 16
5/6 11 23
7 16 32
5/7 22 45
8 31 62
5/8 43

جدول مدت زمان لرزش در محيطهاي خاك و سنگ

مدت زمان يك زمين لرزه از چند ثانيه تا يكي دو دقيقه است و در همين فاصله زماني كوتاه آثار مخربي را ايجاد مي كند.

آثار زلزله:
هنگامي كه زلزله اتفاق مي افتد از خود اثاري به جاي مي گذارد اين اثار به شرح زير است
1-لرزش زمين و تخريب ساختمانها: در اثر زلزله زمين به ارتعاش درمي آيد و هنگامي كه ارتشعاشات شددي باشد باعث تخريب ساختمانها مي گردد.
مزيان تخريب ساختمانها تابع كيفيت كارهاي ساختماني، تركيب خاك، خصوصيات تكانهاي زمين لرزه، نيرو و جهت تكان مي باشد تكانهاي قائمي كه در مركز بيروني در نزديكيهاي آن مشاهده يم شود كمتر از قطار امواجي كه از مشخصات نواحي مجاور است موجب خسارت مي گردد امواج توليد شده به شدت به ساختمانها بويژه ديوارهايي كه به موازات آن است آسيب مي رساند.
اين امواح ديوارها را بالا برده و به آنها پيچ و تاب مي دهد. امواجي كه تحت زاويه 45 تا 55 درجه به زمين مي رسند خرابيهاي شديدي معمولاً به بار مي آورد.
سرعت امواج در سنگهاي سخت خيلي بيشتر از سنگهاي سست و نرم است امواج در طبقات ضخيم سنگهاي سست و نرم مانند آبرفتهاي دره ها ضعيف مي گردند و حتي ممكن است از بين بروند اما طبقه نازكي از سنگهاي سست در روي سنگهاي سخت نمي تواند لرزه ها و امواج را مستهلك كند لذا طبقه مزبور از روي سنگي كه برروي آن قرار گرفته بطور ناگهاني جستن مي كند در اين صورت ميزان تخريب بيشتر از ساختماني است كه روي طبقه سخت است ساختمان سنگ نيز برروي موج مي تواند بدين گونه تأثير داشته باشد كه امواج

در جهت چين ها و طبقات سريعتر از جهت عمود بر آن انتشار مي يابد معمولاً خطرناكتر از همه كهريزك هاي سنگ طبقات نازك آبرفتها در ته دره ها، باتلاقها، توربزارها و درياچه هايي كه گياهان آن را فرا گرفته اند مي باشد خطر زمين هاي خشك از زمين هاي اشباع شده از آب كمتر است جنس مصالح ساختمان نيز مؤثر است ساختمانهاي خنثي در مقابل ساختمانهايي كه از آجر و مصالح خوب ساخته شده باشند مقاومت كمتري دارند اسكلت بندي نوع مصالح ساختماني طراحي ساختمان نيز از عوامل مؤثر در ميزان تخريب ساختمان هستند.

معمولاً تخريب ساختمان ها به صورت هاي مختلفي صورت ميگيرد مثل فروافتادن كتيبه ها، دودكش ها، بالكن ها، تيغه ها، تغيير شكل و فرو افتادن بام پوش ها حابه جايي تيرهاي اصلي بام... ستون ها، جدا شدن اتصالات، ترك خوردن ديوارها به صورت عمودي، قطري، افقي و فرو ريختن ره پله ها و بالكن ها و غيره.
تخريب ساختمان ها ممكن است همراه با ايجاد حريق و آتش سوزي بر اثر انفجار لوله هاي گاز، اتصالات برقي باشد.

بنابراين آثار تخريبي ساختمانها در هنگام زلزله و نتيجه از ارتعاشات سطح زمين و مربوط به نتايج غيرمستقيم آن است چرا كه اگر مركز زلزله در مكانهاي بسيار دور از مكانهاي جمعيتي اتفاق افتد هيچ تخريب و خسارتي نخواهد داشت همه تلفات و خسارات نتيجه آثار ثانوي زلزله است يا نتيجه تخريب ساختمانها و زيرآوارمانده ها است با حرقهاي بعد از زلزله است.
2-صداهاي زلزله

در اغلب موارد زلزله ها با صداهاي خاصي همراه است كه ايجاد وحشت مي‌كند البته اين صداها بغير از صداي ناشي از زلزله است توليد صداهاي زلزله به خاطر ايجاد امواج ارتعاشي است كه در اثر زلزله به وجود مي آيد. صداهاي زلزله در بعضي موارد شبيه رعد، صدا صفير باد يا خمپاره، غلغل آب جوش. انفجار گلوله هاي بزرگ توپ، چرخهاي قطار مي باشد. صداهاي زلزله گاهي جلوتر از موجهاي زلزله است ولي ممكن است نسبت به آن تأخير داشته باشد ممكن است صداي شديد زير زمين هيچ زلزله اي دا در پي نداشته باشد يا همراه زلزله اي خفيف باشد.

3-نورهاي زلزله
در هنگام وقوع زلزله بعضي زلزله ها آثار نوراني مختلفي از خود مثل نورافشاني آسمان. برق، جرقه هاي نور و امثال آن ديده يم شود. اگرچه پاسخ مناسبي براي آن داده نشده و يا نيافته اند همانند نورهايي كه در مناطق كوهشتاني و يا سطح درياها كه جمعيت نيست مشاهده شده است ولي به عقيده دانشمندان اين نورها اثرات ثانوي زلزله ايت به خصوص در مراكز مسكوني و شهرها

4-لرزش هاي دريا يا تسونامي
زماني كه قانون زلزله در كف دريا يا نزديك آن باشد امواج متعددي را در آب توليد مي كند كه نام تسونامي معروف است اين امواج به بدنه كشتي ها برخورد و موجب ارتعاش آنها مي گردد اگر تكانها قائم باشد كشتي ناگهان بالا آمده و بعد پايين مي رود و تحدي در آب مشاهده مي شود. اگر مركز بيروني نزديك كرانه بادش كرانه باشد در هنگام نخستين تكان آب دريا عقب مي رود و سپس با موجي قوي به ساحل مي ريزد و موجب تخريب و زيانهاي شديدي مي شود.
5-تغيير مشخصات آب چشمه ها

به علت وقوع زلزله ها معمولاً در وضع چشمه ها و چاهها تغييراتي به وجود مي ايد چرا كه در اثر ارتعاش مجاري زيرزميني آب تنگ يا كشاد و يا مسدود مي گردد چرا كه هنگام زلزله طبقات زمين جابجا مي گردد. ممكن است چشمه هاي جديد ايجاد گردد يا به علت لغزش هاي زمين ممكن است مجاري قديمي آب بسته شود و در جايي ديگر جاري شود يا طبقات نفوذناپذيري كه طبقات آبدار روي آنها قرار دارد شكاف بردارد و آب به اعماق زمين رفته و موجب خشيكدن چشمه ها گردد.
دماي آب چشمه ها ممكن است بر اثر مخلوط شدن با چشمه هاي معدني ديگر تغيير نمايد چنانكه در سوئيس اتفاق افتاد
6-ايجاد گسل

هر نوع زلزله اي هر اندازه كم اهميت باشد باز شكافهايي در زمين ايجاد مي كند و در ناحيه مركز زلزله بيشتر مشاهده مي شود شكافها گاهي بصورت شعاعي از يك مركز مي باشد اما بيشتر بي نظم بود و در جهات مختلف پراكنده است شكاف در دامنه كوهها در جهت دامنه و در كرانه و در طول آن ايجاد مي شود پهناي شكافها از 20 سانتيمنتر تا 10 تا 15 متر هم مشاهده شده است و طول چند كيلومتر اين شكافها با نخستين تكانها بوجود مي آيد و ممكن است در تكانهاي بعدي بيشتر شود گاهي گسل هايي هم ايجاد شده است نمونه گسل سن اندرياس 1906 اگر شكافها از آبرفتهاي كف دره يا دشت عبور كند در عمقي از اين آبرفت آب وجود داشته باشد با خود گل و گاهي گازهايي را كه در هوا مشتعل مي گردد خارج مي شود.

7-زمين لغزش
اين پديده عمدتاً توسط زلزله ها ايجاد مي شود و در اثر آن حجم بزرگي از خاك و سنگ در مناطق داريا شيب تند به سمت پايين حركت مي كند البته بعضي از آنها ناشي از شباع منطقه از آب مي باشد اين پديده مي تواند خطرات زيادي مثل مدفون شدن روستا يا شهرها زير خروارها سنگ ايجاد نمايد. «زمين لغزه بورت رويال جامائيكا 1964 در بعضي مناطق زمين لرزه منجر به فرونشستن زمين به عمق 60 متر شده هم شده است در ليسبون در سال 1775 در اسكله اي با جمعيت زياد فرو نشست. سنگ ريزش هم گاهي وقتها ناشي از زلزله است.

8-آب گونگي يا روانگرايي
اگر در عمق كمتر از 8 متري سطح زمين خاك از ماسه هاي يكدست سستي كه از آب اشباع است تشكيل شده باشد، ممكن است در اثر زلزله شديد رفتار خاك مانند يك سيال باشد. يعني بصورت فوران و جوشش گل و ماسه در سطح زمين پديدار مي گردد درنتيجه اگر ساختماني در روي اين زمين واقع باشد فرو مي ريزد.
رويداد زلزله در شهر بزرگي مثل تهران مي تواند يك تراژدي غم انگيز ايجاد نمايد كه خاطره اين تراژدي براي سالها در اذهان باقي بماند زيرا زلزله مي تواند تأسيسات حساتي مهم مانند بيمارستانها مراكز آتشنشاني و غيره را به خطر اندازد و يا منجر به قطع آب و تلفن گاز و يا ويراني ساختمانها، راهها، خيابانها و بسته شدن آنها مي شود كه خود اين عوامل مي تواند خسارات اقتصادي اجتماهي رواني مهلكي ايجاد نمايد.

چند عامل وجود دارد كه شهرها را در مقابل زلزله آسي مي پذير مي نمايد نوع ساختمانها و مصالح و فرم و اسكلت بندي به كار رفته در آنها نوع جنس و ساختمان زير شهر تراكم جمعيت شهر در عوض وجود عوامل مي تواند خطرات و خسارات ناشي از زلزله را كاهش دهد، مثل پاركها، فضاهاي باز وجود مراكز امدادي مناسب بيمارستانها آتشفشانها شبكه هاي حمل و ارتباطي مناسب بين مردم و آموزشهاي لازم قبل از زلزله استفاده مناسب از مراكز امدادي آموزشي افريحي براي استان زلزله زدگان.
دوره بازگشت

در آمار و احتمالات فرمولي خاصي وجود دارد كه از آن به نام دوره بازگشت، ياد مي كنند از اين فرمول مي توان براي محاسبه وقوع دو حادثه مشابه استفاده كرد.
بنابراين تعريف متوسط فاصله زماني بين يك رويداد مشخص و رويدادي بزرگترين يا معادل آن را دوره بازگشت مي نامند.
مطالعه زلزله هايي كه در يك منطقه رخ داده است معمولاً نشان مي دهد كه زلزله هاي اتفاق افتاده در آن منطقه با توجه به شدت آنها فاصله زماني كم و بيش يكساني ديده مي شود مثلاً در شمال غرب اروميه زمين لرزه اي با بزرگي 7 طي سالهاي 115-528-859-1139-1522 رخ داده است. يعني در دوره بازگشت 60 340 سال اتفاق افتاده است در حالي كه زلزله هاي با بزرگي 5 تا 7 ريشتر در دوره بازگشت 5 70 اتفاق افتاده است.

با مطالعه گسل هاي فعال توسط متخصصان زلزله شناسي مشخص شده كه يك گسل فعال باز فعاليت زلزله اي خواهد داشت با توجه به اين امر محتوم و با بررسي زلزله هاي رخ داده در يك منطقه اين متخصصان براي هر منطقه دوره بازگشت هر زلزله را تعيين مي نمايند در حقيقت يك نوع پيش بيني زلزله «در دوره چندين ساله» است چنانكه در مورد تهران پيش بيني مي نمايد.
دوره بازگشت در تهران 15 سال يكبار است كه آخرين زلزله در تهران با قدرت 7 ريشتر در 173 سال پيش رخ داده است احتمال وقوع اين حادثه در آينده نزديك بسيار است.

پيش بيني زلزله
منظور از پيش بيني زلزله يعني اينكه در كجا و چه زماني و يا چه قدرتي ممكن است اتفاق بيافتد اينكه زلزله ها در كجا رخ مي دهند امروزه كم وبيش قابل پيش بيني است اينكه كي و يا چه قدرتي در پرده ابهام است با اينكه انسان در صدد پيش بيني حوادث طبيعي از حمله زلزله با توجه به قرائن است و از آرزوهاي بشر محسوب مي شود اما هنوز دانشمندان نااميدانه در تلاشند تا راهي براي پيش بيني حوادث كنترل نشدني چون زلزله بيابند.

سابقه پيش بيني زلزله برمي گردد به زمان امپراطوريهاي چين كه از منجمين مي خواستند تل زلزله ها را پيش بيني نمايند چرا كه در تصور مردم چين نشانه خشم خداوند بر امپراطور است. امروز كشورهاي پيشرفته دانشمندان خود را موظف نموده اند تا در اين زمينه دست به كاوش بزنند ولي هنوز به نتايج اميدواركننده نرسيده اند. در هر حال پژوهشگران با تحت نظر قرار دادن تغييرات ژئوفيزيكي ژئوشيميايي، زيست شناختي در مناطقي كه احتمال زلزله مي رود سعي كرده اند به شواهد علمي دست يابند اگرچه پاره اي از زلزله ها و با توجه علائم از قبيلف پيش بيني شده و از خطرات آن كاسته شد اما وجود همان علائم در جاي ديگر يا عدم وجود هر يك از علائم فوق نتوانسته موفقيت آميز باشد.

يكي از علائمي كه در پيش بيني مورد استفاده قرار مي گيرد. تجزيه و تحليل پس لرزه ها است چنانكه در شهر اوروپل كاليفرنيا زلزله سنج ها تعداد زيادي از زلزله هاي كوچك و معيني با بزرگي 7 و 4 را سبز كرده بودند و تعداد زلزله‌هاي كوچك در حال افزايش بود و بر همين اساس متخصصان توانستند زلزله را پيش بيني نمايند و در اوت 1975 زلزله اي به بزرگي 7 و 5 اتفاق افتاد.

با وجود اين زلزله هاي مرگباري اتفاق افتاده اند كه از قبل زلزله هاي نداشته اند و يا در مناطقي كه يك دوره آرامش فعال را پشت سر گذاشته اند زلزله اي اتفاق افتاده اند در هر حال براي پيش بيني زلزله وجود علائمي لازم است.

1-كاهش لرزش هاي كوچ زمين
لرزشهاي دائمي زمين توسط دستگاههاي زلزله نگار تثبيت مي شوند علت اين امر افزايش حجم سنگ قبل از گسيختگي است كه منجر به ايجاد درزها و شكافها در داخل سنگ مي شود و اين باعث مي شود تا در سنگ معرض تنش خواص فيزيكي متفاوتي پديد آيد كه كاهش امواج زلزله وتعيير سرعت انتشار از اهم آنها است كه بنا بر فرضيه انبساط است كه سبب كاهش امواج زلزله مي‌شود ولي هدايت الكتريكي و قابليت نفوذ افزايش مي يابد.
2-تغيير شكل پوسته زمين

اكثر زلزله هاي بزرگ در اثر شكستن بخشي از پوسته جامد زمين كه مانع از حركت آزاد و ورقه هاي تشكيل پوسته شده اند ايجاد مي گردد لذا بر اساس نظريه فوق نقاط مشخصي روي زمين نسبت به يكديگر تغيير مكان نسبتي مي دهند و هرچه به زمان شكستن سنگ ها نزديكتر مي شود و در اين وضعيت تغييراتي ايجاد مي شود.
3-تغيير سطح آب چاهها

اين تغيير بر اثر تغيير دما و در اثر كاهش يا افزايش فشار بر حفره هاي خاك بوده كه باعث پايين رفتن سطح آب چاه يا فوران آب يا خشكيدن سطح چاه و چشمه يا تغيير دماي آن مي شود.
4-افزايش فاصله زمين در محل شكستگيها و گسل ها
با اندازه گيري فاصله بين شكستگيها و كنترل شكاف گسل ها با استفاده از دستگاههاي اندازه گيري دقيق يا عكس العمل ماهواره اي و هوايي مي توان به تغييرات درون زمين پي برد.
5-تغيير دماي زمين و خروج گازهايي مثل رانون و آرگون كه سبب خارج شدن حيوانات از سوراخها و لانه هاي خود مي شود تغييرات شيميايي در آب چشمه ها و تغييرات شديد گازهاي طبيعي خروجي از زمين نيز مي تواند از علائم زلزله باشد.

6-تغيير در ويژگيهاي زمين مانند ميدان مغناطيسي و ميدان الكتريكي
7-رفتار حيوانات مارها يه سطح زمين مي آيند خرگوشها و موشها از لانه هاي خود فرار مي كنند حركات عجيب و غريب اسب ها و خوك ها و غيره گرچه اين حركات از نظر علمي مشخص نيست، ارتعاشات و امواج را حس مي كنند.

مناطق زلزله خيز محل تراكم انسان فعاليت هايش
با اينكه مناطق عمده زلزله خيز روي زمين توسط متخصصان مشخص شده اند و يا از دوره هاي باستاني و تاريخي مشخص بوده اند ولي هنوز محل فعاليت و تراكم بشر است؟ شهرهاي زيادي بوده اند كه بارها توسط زلزله هاي ويرانگر كاملاً تخريب شده اند ولي همانند انسان زخمي و مجروح به مداواي خود پرداخته اند و مجدداً جان تازه اي در قالب دميده اند و حيات و فعاليت خود را دوباره از سر گرفته اند به راستي چرا؟ مگر اينان نمي‌تواند آنها را ترك و در جاي ديگر مأوي گيرد؟

تقريباً مي توان گفت 9/99 درصد از زلزله هاي دنيا را مناطق شناتخته شده فعلي رخ مي دهد ولي در هر حال آيا مي توان اين مناطق را تخليه نمود؟ آيا چين و پكن، سانفرانسيسكو، ساحل شيلي، فيليپين، ژاپن را بايد تخليه نمود؟
مناطق مرزي صفحات پرحادثه ترين مناطق پوسته زمين محسوب مي شود اين مناطق در حد بين اقيانوس، دريا يا قاره هستاند و بسياري از درياها اين حات را دارند و آبرفتهاي حاصلخيز و حالت پذيري مناسب برخوردارند و يا به علت پايكوهي بودن و رودخانه هاي مناسب و يا خاكهاي مناسب و حاصلخيز از دلايلي است كه اين مناطق معمولاً براي سكونت و فعاليت

برگزيده شده اند يا ايجاد نقشه هاي خطر مي توان مراكزي كه خطر كمتر يا بيشترين خطر را دارند مشخص نمود و محل گساه هاي فعال و زلزله خيز را مشخص نمود اين تقشه ها ميتواند مردم را وادار كند تا ساختمانهاي خود را مطابق استانداردها و اصول فني و علمي بسازند و احتياط هاي لازم را بنمايد و آموزش هاي لازم را ببينند. ايستگاههاي مناسب را نصب تا در صورت اعلام خطر آمادگي لازم را كسب نمايند اولين مرحله جهت كسب آمادگي شناختن و آموزش زلزله است.