بخشی از مقاله
خلاصه
زمینلرزههاي دوگانه آذربایجان شرقی دو زمینلرزهنسبتاً شدید بودند که در روز شنبه 21 مرداد 1391 مناطقی از استان آذربایجان شرقی را لرزاندند. چند روز پس از وقوع این زمین لرزهها گروه اعزامی از دانشگاه شهید مدنی آذربایجان به اتفاق گروه اعزامی از انجمن مهندسین عمران ژاپن براي بازدید از مناطق زلزله زده و تهیه گزارشی از مشاهدات خود عازم این مناطق از جمله شهر تبریز شدند.
بررسی پرسشنامهاي مطرح شده توسط Ohta در ژاپن از زمان طولانی و به صورت گسترده اي مورد استفاده قرار گرفته است و براي زلزله هاي بزرگ اخیر این کشور به کار برده شده است تا توزیع دقیقی از شدتهاي لرزه اي بدست آورند و نشان داده شده است که علی رغم سبک متفاوت زندگی کشور ایران با ژاپن، این روش پرسشنامهاي در ایران نیز نتایج مناسبی براي تخمین شدت زمین لرزه دارد.
در این مقاله شهر تبریز به 44 جامعه تقسیم شده است که تعداد پرسشنامههاي پخش شده در سرتاسر این شهر براي هر زلزله حدود 335 عدد میباشد. از طریق بررسی آماري اطلاعات جمع آوري شده از پرسشنامهها، نقشههاي هم شدت شهر تبریز بر اساس مقیاس آژانس هواشناسی ژاپن - Japanese Meteorological Agency - JMA ترسیم شدهاند.
1. مقدمه
همواره بلافاصله پس از وقوع زلزلههاي مهم در سرتاسر جهان بحث شدت و گستردگیاین رخدادها مطرح می شود،شدت لرزه اي اطلاعات مفیديدر مورد توزیع منطقهاي اثرات زمین لرزه در اختیار قرار می دهد و به منظور تحلیل خطر لرزهاي و بر آورد خسارات مورد استفاده قرار می گیرد . به همین علت در سرتاسر جهان مقیاسهاي مختلفی به منظور توصیف شدت زمین لرزه حاصل شدهاند که از مهمترین آنها مقیاسهاي شدت لرزهاي - Japan Meteorological Agency - JMA، - Modified Mercalli Intensity - MMI و Medvedev-Sponheuer- - MSK - Karnikمیباشند.
مقیاس هفت درجه اي شدت لرزهاي سازمان هواشناسی ژاپن - JMA - از سال 1949 براي اندازه گیري تاثیرات لرزش زمین ناشی از زلزله در ژاپن بکار برده شده است که بر اساس گزارشهاي احساس شده از قدرت لرزش زمین و میزان آسیب ساختمانها که اکثرشان خانههاي با ساختار چوبی بودهاند، قرار دارد به عنوان مثال، شدت 4 به معناي حرکات زمینی می باشد که اکثر مردم احساس می کنند و شدت 5 باعث خسارت ناچیزي به ساختمانها نظیر تركهاي دیوار، سنگ ها ي قبر و فانوس هاي سنگی می شود. حین شدت 6، اکثر مردم نمی توانند سرپا بمانند و %30 یا کمتر ساختمانهاي با ساختار چوبی ویران می شوند. بیشترین شدت یعنی 7 به معناي ویرانی بیش از %30-50 خانههاي با ساختار چوبی می باشد
این شدت لرزهاي معمولا پس از زلزله بر اساس قضاوت متخصصان JMA تخمین زده می شود. در 1996، مقیاس شدت لرزهاي JMA مورد بازبینی قرار گرفت و تبدیل به مقیاس ده درجه اي شدت لرزهاي ابزاري - IJMA - شد
سازمانهاي مدیریت بحران در ژاپن از شدت JMA به عنوان مهمترین شاخص براي تخمینآسیبسازهاي،شناسایینواحی تحت تاثیر قرارگرفته و همچنین آمادگیبرايمدیریتبحران ناشی از زلزله استفاده میکنند
با توجه به اینکه بررسی میدانی سازههاي آسیب دیده فرآیند وقت گیري می باشد و به قضاوت شخصی مشاهده کننده بستگی دارد، روش بررسی پرسشنامهاي روشی سریعتر می باشد که قابلیت اعتماد خوبی دارد و براي نواحی مورد نظر از متوسط خسارت تجربه شده توسط چندین نفر در ناحیه مربوطه استفاده مینماید.
فلات ایران در قسمت مرکزي یکی از فعالترین کمربندهاي لرزهاي جهان یعنی آلپاید-هیمالیا قرار گرفته که بیش از 95 درصد زلزلههاي جهان در این ناحیه خطی رخ می دهد و همچنین گستردگی ناحیه فعال در ایران نسبت به اکثر قسمتهاي دیگر کمربند آلپاید، خیلی بیشتر می باشد
مطالعات تکتونیک اذعان میدارند که ایران تراکم خیلی زیادي از گسلهاي فعال دارد و اغلب شهرهاي ایران از جمله تبریز در نزدیکی گسلهاي بزرگ قرار دارند .در گذشته این شهر بارها توسط زلزلههايمخربی مورد اصابت قرار گرفته است - به عنوان مثالزلزله سالهاي858، 1042، 1641، 1721، 1780، 1786میلادي - .
اولیننقشه هملرز ایرانتوسط Abdalianبرايزلزله 23بهمن 1331 طرود - جنوب شاهرود - بدست آمد 9]و[10، پیشاز آن هیچنقشه هم-لرز قابل اعتمادي براي زلزلههاي مهم تهیه نشده بود. Peronaci نقشه هملرز 22 آذر 1336 فارسینج - همدان - را ارائه نمود 10]وHagiwara .[11 و Naito سه نقشه هملرز تقریبی براي زلزله 11 تیر 1336 سنگچال - جنوب آمل - ، زلزله 22 آذر فارسینج، و زلزله25 مرداد 1337 نهاوند - فیروز آباد - ارائه نمودند 10]وAbdalin .[12نقشه هملرزيبرايزلزله 5 اردیبهشت 1339 لارستان - فارس - چاپ نمود
در این مطالعه تلاش می شود تا منحنی هم شدت لرزهاي شهر تبریز تحت اثر زمین لرزه هاي دوگانه اهر-ورزقان با استفاده از روش پرسشنامه-اي بوجود آمده در کشور ژاپن ترسیم شود و علت استفاده از این روش براي شهر تبریز این می باشد که قبلا تایید شده علی رغم سبک متفاوت زندگی کشور ایران با ژاپن، روش پرسشنامهاي در ایران نیز نتایج مناسبی براي تخمین شدت زمین لرزه دارد .[14] نهایتا به بررسی شدتهاي توزیع شده در نواحی مختلف با توجه به کیفیت خاك این مناطق پرداخته شده است.
2. مجموعه داده
.1,2 توصیف پرسشنامه مورد استفاده
بررسی پرسشنامهاي براي تخمین شدت زمین لرزه از زمانهاي طولانی در کشورهاي مختلف از جمله آمریکا و ژاپن مورد استفاده قرار گرفته است. براي تخمین شدت پرسشنامهاي بر حسب مقیاس سازمان هواشناسی ژاپن - JMA - در سال1977، Ohta و همکاران [15] روشی را ایجاد نمودند که از زمانی طولانی و به صورت گستردهاي در ژاپن بکار برده شده است و از این روش براي بدست آوردن نقشه هاي ریز و کلان پهنهبندي لرزهاي در ژاپن 16] - و - [17، هند - [18] - ،ایران - 14]و - [19 واندونزي 20] - و - [21 استفاده شده است.
پرسشنامه مورد استفاده در این بررسی اساسا، ترجمه شده از متن اصلی ژاپنی به فارسی پرسشنامه Ohta و همکاران [22]و بدون هیچ تغییري می باشد، البته پرسشنامه فارسی داراي چند سوال اضافی است که مربوط به میزان آمادگی پاسخ دهندگان در رویایی با پدیده زلزله بوده و دخالتی در محاسبه شدت زلزله ندارند اما حاوي اطلاعات مفیدي است که میتوانند جهت آمادهسازي افراد براي زلزلههاي آتی توسط دولت و سازمانهاي مدیریت بحران مورد توجه قرار گیرد. این پرسشنامه شامل 38 سوال میباشد و در کل سوالاتی در مورد موقعیت مکانی افراد حین وقوع زمینلرزه، همچنین ادراکی که از زلزله داشتند و نحوه واکنش اجسام محیط پیرامونشان به زلزله میباشد. تنها 22 مورد از این سوالها در محاسبه شدت زلزله دخالت دارند و بقیه مربوط به اطلاعات اضافی مورد نیاز میباشند.
.2,2 داده پرسشنامه
زمین لرزههاي دوگانه اهر- ورزقان در 21 مرداد سال 1391 دو زلزله نسبتا شدید بودندکه با فاصله زمانی تقریبا 10 دقیقه در حدود 50 کیلومتري شمال شرق تبریز به وقوع پیوستند - شکل . - 1 در جدول 1 خصوصیات این دو زمین لرزه گزارش شده توسط پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی و مهندسی زلزله ایران - IIEES - نشان داده شده است.
چند روز پس از وقوع این زمین لرزهها جمع آوري پرسشنامه در سطح شهر تبریز آغاز شد و جمع آوري دادهها حدود یک ماه طول کشید و شهر تبریز همان طور که در شکل 2 نشان داده شده به 44 جامعه تقسیم بندي شد و در مجموع 335 نفر در مناطق مختلف شهر مورد پرسش قرار گرفتند و از هر نفر یک بار در مورد زلزله اول و بار دیگر در مورد زلزله دوم اطلاعات جمع آوري شد. حداقل تعداد افراد پرسش شونده در هر جامعه 4 نفر می باشد و بازار تبریز - جامعه شماره - 6 با توجه به تراکم بالاي جمعیت و همچنین اهمیت زیاد تاریخی داراي 46 پاسخ نامه میباشد که نسبت به سایر جوامع بیشترمی باشد. تعداد پرشسنامههايگردآوري شده و مساحت هر جامعه در جدول 2 نشان داده شده است.
جدول-1 خصوصیات زلزله دوگانه اهر-ورزقان
شکل-1 موقعیت رومرکز زلزله دوگانه اهر- ورزقان گزارش شده توسط IIEES براي زمین لرزههاي اول و دوم. رومرکز زلزله اول با ستاره آبی و زلزله دوم با ستاره سبز نشان داده شده است.
شکل-2 تقسیم بندي شهر تبریز به 44 جامعه
