دانلود مقاله سازهای ارکستر ( سازهای موسیقی )

بخشی از مقاله

سازهای ارکستر(سازهای موسیقی)

مقدمه
موسیقی سراپا شور و انگیزش است. با واژه و کلام قابل وصف نیست، پس هنر ناب است و هنر را یا باید دید یا باید شنید. اما در این بین واسطه ای که موسیقی، هنر اول را با گوش انسان پیوند می دهد، آلات و ادوات مولد صوت است. لذا یکی از انشعابات اساسی و قابل بحث در مورد موسیقی، سازهای موسیقی است که نقش مهمی را در کیفیت و چگونگی انتقال آن ایفا می کند.

به طور کلی سازهای ارکستر شامل
1- سازهای زهی (آرشه ای، زخمه ای و چکشی)
2- سازهای بادی (چوبی و برنجی)
3- سازهای کوبه ای است.

در اینجا نگاهی اجمالی به انواع سازهای موسیقی غربی از لحاظ ظاهر و چگونگی کارکرد و کاربرد آنها می اندازیم.

سازهای زهی آرشه ای
امروزه هzنگامی که به سازهای زهی (strings) اشاره می شود، خانواده ویلن را در نظر می آوریم که شامل چهار عضو است : ویلن، ویولا (ویولن آلتو) ، ویولن سل و کنترباس یا دابل باس.(شکل 1)

شكل (1)
اینها ویژگیهایی همانند زیادی دارند ولی یکی از تفاوت های اصلی آنها اندازه ی آنهاست. کوچکترین آنها ویلن است که بالاترین نُت ها را می نوازد و بزرگترین آنها دابل باس است که پایین ترین نُت ها را تولید می کند. در تمام این سازها، زه ها با یک آرشه به ارتعاش در می آیند، ولی گاهی زه ها را با انگشت می گیرند و آرشه می کشند. از آنجا که طنین صدای برخاسته از سازهای زهی به پای طنین سازهای بادی نمی رسد، در یک ارکستر تعداد نوازندگان سازهای زهی خیلی بیشتر از تعداد نوازندگان سازهای بادی است. در یک ارکستر سمفونی بزرگ باید تا هجده ویلن اول، شانزده ویلن دوم، دوازده ویلن سل و هشت کنترباس داشته باشیم.

تولید صدا

هنگامی که زه ها به ارتعاش درمی آید امواج صوتی از خرک (bridge) و پل (sound- post) به بدنه تو خالی ساز که نقش مشدد را دارد می رود و در آنجا امواج صوتی تشدید و تقویت می شوند و از راه سوراخ های صوتی (sound holes) بیرون می آیند.(شکل2)

زه ها را با پیچاندن میخکهای چوبی کوک می کنند ــ هر چه کشش زه ها بیشتر باشد پرده (pitch) بلندتر است. هنگامی که هیچ انگشتی روی زه های ویلن نباشد می گویند زه ها "آزاد" (open) هستند. نت های دیگر با قرار دادن انگشتان دست چپ بر روی زه ها و توقف دادن آنها در نقاط مختلف به دست می آیند. هر چه طول زه ها کوتاه تر، pitchها بلندتر. شكل (2)

آرشه (Bow) (شکل 3)

شكل (3)
به کمک آرشه می توان صدای زه های در حال ارتعاش را طولانی و پشتیبانی کرد و در این حال نوازنده چیره دست می تواند شدت صدا را تغییر دهد.
آرشه شامل یک چوب باریک (stick) و مقداری موست. چوب باید محکم و در عین حال انعطاف پذیر باشد. موی آن از دم اسب است، برای ویولن، ویولا و ویولن سل سفید می شود و برای آرشه کنترباس با همان رنگ سیاه خودش به کار می رود. هنگام نوازندگی می توان موی آرشه را به وسیله یک پیچ به حالت کشش درآورد و هنگام عدم استفاده آن را شل کرد تا از فشار بر stick و مو کاسته شود. اگر مو را زیر ذره بین قرار دهیم همانند شاخه گل سرخ "خارهایی" روی آن می بینیم، که با کمک صمغ پودر شده به زه ویلن گیر می کند و هنگامی که آرشه به موازات خرک بر روی زه کشیده می شود زه به ارتعاش درمی آید. آرشه ویلن بیش از یکصد و پنجاه مو دارد.

ویولن . .. violon (شکل 4)
شكل (4)
[از سازهای سیمی کمانی، که در اوایل سده ی 16 م. روی کار آمد و در اواخر سده ی 17م. به طور کامل جای ویول را گرفت. از همان آغاز صدایی درخشان تر از ویول داشت و بدون دستان و پشت آن کمانی بود (به جای پشت تخت) ، "ویولن درخشان ترین و چابک ترین ساز خانواده ی خود است و این استعداد تا اندازه ای به علت سیم های نازک و کوتاه آن است و تا حدی نیز به جثه ی کوچک آن مربوط می شود. این ساز به طور افقی زیر چانه قرار می گیرد و آرشه با دست راست به زاویه 90 درجه بر روی سیم کشیده می شود. در یک ارکستر سمفونیک، معمولأ دو دسته نوازنده ی ویولن تحت عنوان ویولن اول ها و ویولن دوم ها وجود دارند و ارشد دسته ی اول در عین حال سمت سرپرستی دسته را بر عهده می گیرد." (موسیقی سمفونیک – واژه نامه)]

نکته : هنگامی که اصطلاح ویولن اول و ویولن دوم را به کار می بریم منظور قسمت های نواختنی است که با صداهای سوپرانوی اول و دوم در یک گروه همخوان (choir) قابل مقایسه است :خود سازها همسان هستند. در یک ارکستر ویولن اول ها همیشه در سمت چپ رهبر جای دارند، به گونه ای که تُن صدای حاصل از آنها در راستای شنوندگان است. رهبر ویولن اول ها فرد مهمی است، که رهبر ارکستر هم شناخته می شود و گاهی او را برای رهبری ارکستر فرا می خوانند. ویولن دوم ها یا دست راست رهبر ارکستر جای دارند یا در سمت چپ ویولن اول ها.

ویولن آلتو .. .(viola) (شکل 5)
ویولن آلتو همانند ویولن نواخته می شود ولی چون در پرده (pritch) پایین تری می نوازد، باید بزرگتر باشد، زه های آن ضخیم ترند و آرشه آن سنگین تر است. در یک ارکستر نوازندگان ویولن آلتو معمولأ جلوی رهبر می نشینند، و تُن ویولن آلتو را می توان از تُن ویولن ها تشخیص داد، زیرا اغلب ملایمتر است.

ویولن سِل . . . (cello) (شکل 6)

شكل (6)
ویولن سل خیلی بزرگ است و نمی توان آن را زیر چانه قرار داد، لذا آن را در میان زانوان قرار می دهند و به کمک یک پایه میخی(pin) قابل تنظیم حمایت می شود. آرشه ویولن سل کوتاه تر و سنگین تر از آرشه ویولن آلتو است، و زه ها ضخیم تر و درازترند. ضمنأ (pitch) آن نسبت به ویولن آلتو پایین تر است.

کنتر باس . . .(Double – bass) (شکل 7)

شكل (7)
این ساز چیزی است میان ویولن قدیمی و خانواده ویولن. ویژگی های شکلی ویول (viol) را در خود دارد، ولی تنه آن قوی تر است و گاهی سه زه در آن به کار رفته است. ولی اکنون معمولأ چهار زهی آن به کار می رود.

سازهای زهی زخمه ای یا کششی
چنگ . . . (harp) (شکل 8)
یکی از قدیمی ترین سازهای زهی، مشتمل بر یک بدنه،که سیم هایی با اندازه های مختلف در سراسر بدنه کشیده شده است و لذا، پرده های متفاوتی ایجاد می کنند. این ساز زخمه ای است و از دو قسمت ساخته شده، بدنه که به عنوان
کاسه ی ساز به کار می رود و پدال شكل (8)

"این ساز عبارت است از یک قاب مثلث شکل که، با توجه به شکل آن، ضلع عقبی جعبه ی تقویت کننده ی صدای ساز، ضلع بالایی، به خطی منحنی که سیم ها بر روی آن ثابت می شوند و ضلع جلویی، مانند ستونی استوار نگهدارنده دو ضلع دیگر است. سیم ها غالبأ از روده ی گوسفند است و در اصوات بم از جنس فولاد ساخته شده اند. هر سیم یک صوت موسیقی حاصل می کند، تعداد سیم ها حدودأ 50 و همگی به موازات ستون جلویی کشیده شده اند.
در انتهای تحتانی جعبه ی تقویت کننده، جلوی پای راست 4 و جلوی پای چپ سه پدال قرار دارد.

در سال های نخست فرمانروایی ملکه ویکتوریا در انگلستان، یعنی هنگامی که موسیقی "اتاق پذیرایی" مد بود، افراد صاحب ذوق به فلوت نوازی می پرداختند و یا مثلأ با افراد خانواده ی خویش در نواختن چنگ مشارکت می کردند، زیرا چنگ سازی بود خوش اندام و زیبا، چه نوع موزیکی آن چه نوع غیر موزیکی آن، مزایای زیادی داشت. چنگ با آن شکل سه گوشه و گردن قوسی زیبا، سازی خوش ریخت است. زه های آن را با انگشت می کشند و صوت حاصله به کمک مشدد تقویت می شود.

چنگ دائمأ به کوک کردن نیاز دارد و پیش از کنسرت های ارکستری می توان چنگ نواز را قبل از جمع شدن سایر نوازندگان سرگرم کوک کردن ساز خود دید.
به نظر می رسد پیشینه چنگ به زمان های پیش از تاریخ می رسد و ممکن است از کشیده شدن زه یک کمان و صدای ناشی از آن اقتباس شده باشد، زه های دیگر با طول زیر و بمی (pitch) متفاوت اضافه شد. همان گونه که با به هم بستن نی ها یا سوت سوتکها یک سیرنکس (syrinx) یا نوعی ساز دهنی (pan pipes) درست می کردند. قدیمی ترین مدرک در مورد چنگ از مصر به دست آمده که مربوط به سده ی سیزدهم پیش از میلاد مسیح است.