دانلود مقاله پیدایش اولین شهر های تاریخ

بخشی از مقاله

پيدايش اولين شهر هاي تاريخ

تاریخ پیدایش شهر
نگاه اجمالی
اگر با این سوال شروع کنیم که شهر چیست؟ بدون شک باید به تاریخ پیدایش شهر نیز توجه کنیم، زیرا تعریف شهر بدون توجه به این که شهر در چه زمان و مکانی پدید آمده است میسر نخواهد بود. موجب جالب توجه این است که شهرها نسبت به تاریخ زندگی بشر عمر کوتاهی درند. اولین شهرهای جهان در5500 سال پیش پدید آمد. این دور زمانی شامل تمام تاریخ نوشته شوده بشر می‌شود، چون ثبت وقایع با پیدایش شهر

توام بوده است. اما در عین حال نسبت به عمر بشر در کره زمین که چیزی در حدود نیم میلیون سال و تاریخ پیدایش هموسپینس (Homosapiens) که حدود 40000 سال است، دوره‌ای نسبتا کوتاه می‌باشد. در هر حال برای یافتن منشا پیدایش شهر ناچار هستیم که به تاریخ آثار باستانی رجوع کنیم. ابزار باقی مانده و ابنیه تاریخی تا حدودی کمک می‌کنند. باد کوشش کنیم تا در این آثار تصویری از فرهنگ انسانهای اولیه و تصویر آنها زمان و مکان پیدا کنیم.

تاریخچه پیدایش زمین
اولین شهرهای جهان برمبنای نظر کوردن چیلد در بین النهرین حدود 300سال قبل از میلاد مسیح پدید آمدند و شهرهایی را بوجود آوردند که بین 12000 تا 24000 نفر سکنه داشتند. بعضی ازجامعه شناسان شهر مانند راسیزمن اظهار می‌دارند که علت پدید آمدن شهر را نمی‌دانند و بعضی دیگر معتقدند که پیدایش شهر بخشی از تکامل اجتماعی بوده است پس از این که انسان از مرحله اقتصاد معیشتی عبور می‌کند و کنترل محیط را بیشتر در اختیار می‌گیرد برای ساختن شهر آمادگی پیدا می‌کنند، یعنی توانایی ساختن محیط اجتماعی پیچیده‌تری را به دست می‌آورد.
در هر صورت برای پیدایش شهر انسان باید از مرحله ابتدایی تنازع بقا عبور کند و وابستگی انسان به طبیعت بطور نسبتی کمتر شده ، وابستگی اجتماعی او بیشتر می‌شود.

همان طور که قبلا ذکر شد اولین شهرهای جهان حدود 3500 قبل از میلاد مسیح در بین النهرین در دره‌های حاصلخیز دجله و فرات بوجود می‌آیند. شهرهایی مانند کیش ، «اور» ، «لاگاش» ، «بابل» ، آشور ، سومر و نینوا. آنگاه در مصر باستان حدود 3100 سال قبل از میلاد مسیح شهرهایی مانند «تبس» و «ممفیس» در کنار رودخانه نیل شکل می‌گیرند و در حدود 2500 سال قبل از میلاد مسیح شهرهایی مانند «موهنجودارو» و «هاراپا» در کنار رودخانه سند بوجود می‌آیند.

در حدود 1500 سال قبل از میلاد مسیح شهرهایی در دره زرد ساخته می‌شوند. شهرهای یونان و روم جدیدتر هستند و به 300 تا 400 سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردند. در نیم کره غربی در قاره آمریکا بین 300 سال قبل از میلاد مسیح تا 300 سال بعد از میلاد در تمدن ما یا شهرهایی بوجود می‌آیند که به دلایل نامعلوم از بین می‌روند.

وجه تمایز سکونت گاه شهری از نظر گوردون چایلد
• پیدایش تمایز متحصصین تمام وقت مانند روسا ، روحانیون ، نویسندگان و کارکنان حمل و نقل. این متخصصین خدمات خود را در مقابل مواد غذایی که کشاورزان تولید می‌کردند ارائه می‌دادند. در شهرهای باستانی جذب بین النهرین روحانیون غذا ، مسکن و پوشش خود را از طریق خراج تامین می‌کردند. این خراج یا نوعی مالیات توسط مدیران معابد از کشاوران و روستائیان تامین می‌شد. شهرهای اولیه جمعیت کمی ‌را در خود جای می‌دادند چون تکنولوژی کشاورزی هنوز نمی‌توانست تولید مازاد زیادی داشته باشد . عده کمی از تولید مواد غذایی رها شده بودند.

• خصلت دیگری که چایلد به آن اشاره می‌کند تراکم بیشتر جمعیت در مناطق شهری است که نسبت به جمعیت دهات نوسنگی به مراتب بیشتر است. چون افراد شهرنشین برای تولید مواد غذایی به زمین‌های وسیع نیاز ندارند. جمعیت شهرهای سومر در حدود 7000 تا 20000 نفر بوده است و اروک جمعیتی در حدود 50000 نفر داشته است و مساحت آن در حدود 1100 ایکر بوده است.
• منوط به شکل جالب توجهی در شهرهای اولیه توسط هنرمندان که تخصصی کار می‌کردند خلق شده است، پیدایش خط و مفهوم اعداد در اولین شهرهای جهان پدید می‌آید. در ابتدا کارکرد اصلی خط و اعداد ثبت میزان مواد غذایی ذخیره شده ، احشام یا نقل و انتقال زمین بوده است. بناها عظیم و با شکوه که نمایشگر تولید مازاد جامعه بودند در شهرها ساخته می‌شوند.
• اشکال ابتدایی ریاضیات و نجوم توسط بخشی از جمعیت که با سواد بوده‌اند بوجود می‌آید. محاسبه زمان با استفاده نجوم شکل می‌گیرد و حتی سومری‌ها از این طریق زمان آبیاری مزارع خود را تعیین می‌کردند. معابد سومری با معماری جالب توجه آن ، بدون دانش ریاضی نمی‌توانسته ساخته شود.
• تجارت خارجی به علت وجود تولید مازاد پدید می‌آید و حتی در شهرهای اولیه هم وجود داشته و با اهمیت بوده است، که نمایشگر وابستگی متقابل جوامع به یکدیگر ، فراتر از روابط محلی می‌باشد. مثلا چوب و سنگ در سومر کمیاب بوده و اغلب از طریق تجارت تامین می‌شده است.
• جامعه‌ای با ساخت طبقاتی در اثر توزیع نا برابر منابع و فعالیت‌های تخصصی پدید می‌آید.

برگزیدگان کارکردهای مهمی‌ را در جامعه عهده‌دار بودند، اغلب دینی ، سیاسی و نظامی. شیوه زندگی آنها تفاوت آشکاری با روستائیان کشاورز داشت. جواهرات ، اشیا خانگی ، آلات موسیقی و دیگر اشیایی که در مقبره‌های سلطنتی اور کشف شده نمایشگر سطح بالای زیباشناسی و تکنیکی این فرهنگ است، و نیز نمایشگر زندگی مرفه برگزیدگان است.

اولین تشکل شهری
اولین شهرهای جهان دیوار نداشتند. بنایی که شاید بتوان آن را دژ یا قلعه گفت محل سکونت حاکم یا پادشاه بود که معمولا نوعی معبد هم در کنار آن دیده می‌شود. این حاکم اولیه مقم روحانی نیز داشته است. در این حاکم اولیه شکلی از قدرت معنوی و مقدس در کنار نیروی بدنی قوی با یکدیگر آمیخته شده بود؛ کسی که می‌توانست بر محدودیت‌های طبیعی غلبه کند

. بنابراین در اولین شهرهای جهان نخستین شکل حکومت و سیاست نیز در غالب یک چنین شخصیتی ظاهر می‌شود. دژ اولیه به تدریج مجلل‌تر می‌شود، بطوری نمایشگر قدرت سمبولیک حاکم است و در اطراف این مجموعه

اولین شهرهای جهان در مناطقی ساخته می‌شوند که نه تنها از حاصلحخیز و پر آب هستند بلکه از نظر جغرافیایی حاصلخیز و پرآب هستند بلکه از نظر تردد و حمل نقل نیز در موقعیت خوبی قرار دارند. شهر برخلاف روستا متشکل از اقوام گوناگون است؛ مکانی است که تبادل فرهنگی گوناگون ممکن می‌گردد و یکپارچگی ذهنی ضعیف می‌شود. و به تدریج شخصیت‌های متفاوت در شهر شکل می‌گیرند. برخورد فرهنگها نقش عمده‌ای در توسعه و پیشرفت تکنولوژی و دانش و توسعه تمدن بشر داشته است.

تبریز : شهر اولین ها
اولین چاپخانه در سال 1227 توسط شاهزاده عباس میرزا در تبریز تاسیس شد و 12 سال بعد دومین چاپخانه در تهران تاسیس گردید.
* برای اولین بار کتب خارجی در تبریز ترجمه گردید که از آن جمله عبارتند از: پطر کبیر،شارل دوازدهم،اسکندر کبیر،... .

* اولین رمان ایران به نام((ستارگان فریب خورده- حکایت یوسف شاه سراج)) توسط میرزا فتحعلی آخوند زاده در تبریز به رشته تحریر در آمد.
* اولین دایرهّ المعارف توسط محمد رضا زنوزی تبریزی نوشته شد.
* اولین کتابخانه عمومی توسط میرزاحسن خان خازن لشگردر سال 1312 در تبریز تاسیس شد.
* اولین سینمای ایران پس از پنج سال از اختراع جهانی آن(توسط برادرن لومیر) ، در تبریزبا نام سولّی(آفتاب) تاسیس گردید.

* اولین نمایشنامه وتئاتر در تبریز به سال 1261 شکل گرفت.
* اولین عکاسخانه توسط قاسم میرزا در تبریز راه اندازی شد.
* اولین فوتبالیست شاغل در اروپا(بلژیک) به نام حسین صدقیانی از اهالی تبریز در سالهای 1309-1311 بهترین گل زن باشگاههای این کشور بود و در فینال جام باشگاههای بلژیک با به ثمر رساندن سه گل باعث قهرمانی تیم رویال شالروا اسپورتینگ کلوپ در مقابل تیم بروکسل گردید.

* در زمینه پزشکی نخستین طبیب محصل فرهنگ نخستین کتابهای پزشکی - نخستین آبله کوبی - نخستین دانشکده پرستاری مامائی - نخستین دندانهای مصنوعی - اولین عمل قلب باز - پیوند قلب برروی سگها و نخستین عمل پیوند کلیه توسط دکتر جواد هیات در سال 1347 در تبریز به انجام رسید.
* اولین هوانورد ایرانی به نام کلنل محمد تقی خان پسیان از اهالی تبریز بود.
* اولین کارخانه اسلحه و مهمات در شهر تبریز بنا نهاده شد .
* اولین کارخانه چینی سازی در شهر تبریز ساخته شد.

* اولین کارخانه تولید برق در این شهر و اولین خیابانی که در آن از چراغهای برقی استفاده شد خیابان چراغ گازی تبریز بود.
* اولین ضرابخانه ماشینی و انتشار اسکناس از فعالیت های این شهر اولین ها بود.
* اولین شهر ایران که صاحب تلفن شد تبریز بود .
* اولین انجمن زنان در تبریز توسط صاحب سلطان خانم تشکیل گردید .
* اولین بلدیه و نظمیه پلیس مردمی و شهرداری ایران متعلق به تبریز است.

* اولین مهمانخانه توسط میرزا اسحق خان معززالدوله در تبریز پذیرای مهمان گردید .
* اولین مدرسه کر و لال ها توسط جبارباغچه بان و اولین مدرسه نابینایان توسط یک میسیون آلمانی و اولین مدارس حرفه ای و بازرگانی توسط محمدعلی تربیت واولین کودکستان توسط ابوالقاسم فیوضات در تبریز بنا گذاشته شد.
* اولین پایگاه لرزه نگاری در تبریز (شهر زلزله خیز) بنا گذاشته شد.

شهر آنچه به اینجا پیوند دارد... آسمان خراش طراحی و محوطه سازی فضای سبز اندیشه های ابن خلدون قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، فصل چهارم، اقتصادی و امور مالی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران فصل هفتم، شوراها امپراتوری های اروپا رده بندی زیستی جامعه شناسی معرفت دورکیم جغرافی آرمانشهر ایرانی شبکه معابر شهر سبکهای شهرسازی در ایران قبل از اسلام سبک شهرسازی پارتی سیر مدیریت شهری در ا یران استان آذربایجان غربی استان اصفهان سیر مقررات شهرسازی در ایران جامعه شناسی قشرها و نابرابریها جامعه شناسی

خانواده جامعه شناسی کار جامعه شناسی شهری عوامل موثر در بازی تاریخ پیدایش شهر شهر و ده از دیدگاه جامعه شناسان شهر صنعتی کلان شهر نظریه زیمل در مورد کلان شهر و حیات ذهنی انگیزه ، آرزو در روستا انواع نظریه‌های جامعه شناسی شهری شهر در کشورهای توسعه نیافته شهر قبل از انقلاب صنعتی شهری شدن در آغاز انقلاب صنعتی شهری شدن بعد از انقلاب صنعتی بوم شناسی مکتب شکاکیون طرح اتاق امن مزایای اتاق امن اوتونیت طراحی و محوطه ساز فضای سبز

طی دهه های اخیر از سوی اندیشمندان علوم جغرافیا، جامعه شناسی،اقتصاد، جمعیت شناسی و برخی علوم دیگر، تعاریف متعددی از شهر ارائه شده است و جامعه‌شناسان از جمله انگلس و مارکس شهر را محل تمرکز جمعیت، ابزار تولید، سرمایه، نیازها و احتیاجات و غیره می دانند که تقسیم کار اجتماعی نیز در آنجا صورت گرفته است. جغرافی دانان ، شهر را منظره‌ای مصنوعی از خیابانها، ساختمانها، دستگاهها و بناهایی می دانند که زندگی شهری را امکان‌پذیر می‌سازد.

مورخان شهر را با توجه به قدمت آن تعریف می کنند و از نظر اقتصاددانان، شهر به جایی اطلاق می شود که معیشت غالب ساکنان آن بر پایه کشاورزی نباشد. جمعیت شناسان نیز تعداد جمعیت یک نقطه را، ملاک شهری بودن آن نقطه می دانند. بر این اساس ملاک تشخیص شهر در کشور فرانسه 2000 نفر ساکن است که مشابه ملاک جمعیتی در آلمان ،جمهوری چک و ترکیه است . در ایالات متحده و مکزیک 500/2 نفر، در هلند و یونان 000/5 نفر و در ایرلند 500/1 نفر مشخص کننده شهری و یا روستایی بودن یک نقطه است.

در کشور ما ، جایی که به طور رسمی شهر شناخته شده است، طی سرشماریهای 1335 الی 1375 متفاوت بوده است. در سرشماری سال 1335 ، شهر به جایی اطلاق شده که جمعیت آن معادل 000/5 نفر بوده است. در سرشماری سالهای 1345 و 1355 شهر به جایی اطلاق شده که 000/5 نفر جمعیت داشته باشد، علاوه بر این کلیه مراکز شهرستانها (بدون در نظر گرفتن جمعیت آنها) شهر محسوب شده اند

.
در سرشماری سال 1365 دارا بودن جمعیت 000/5 نفر از تعریف حذف شده است و شهر به جایی اطلاق شده است که در زمان سرشماری دارای شهرداری باشد (سالنامه آماری 1365). این تغییر با توجه به تعریف شهر در قانون جدید تقسیمات کشوری ایجاد شد که در آن کلیه نقاط دارای شهرداری در زمان تصویب قانون را شهر دانسته و ایجاد شهرداری در نقطه ای دیگر را در آینده موکول به داشتن حداقل 000/10 نفر جمعیت نموده است.
در سرشماری سال 1375 نیز این تعریف، یعنی دارا بودن شهرداری، ملاک تفکیک شهر از روستا شده است.

ساختار شهرها (اجزای اصلی شهرها)
معمولاً شهرها از چهار نوع فضای اصلی پوشیده شده‌اند و در واقع کل سطح زمین موجود در شهرها به این فضاها اختصاص یافته است، که عبارتند از :
فضاهای مسکونی، فضاهای سواره و پیاده، فضاهای سبز و اماکن ورزشی و سایر فضاهای خدماتی که به ترتیب و به طور معمول حدود آنها در تراکمهای متوسط شهری، 50، 25، 15، 10 درصد سطح زمین میباشد.

مسکن
شبکه معابر شهر
فضای سبز شهر
فضاهای خدماتی شهر
آرمانشهر
یکی از آرزوهای دیرینه بشر، دستیابی به آن نوع شیوه زیست بوده است که زندگی او را با بهروزی و کامیابی قرین سازد. اندیشه آرمانشهری آن بخشی از اندیشه است که در طول تاریخ راههای تحقق این آرزو را بررسی کرده است.

در تاریخ اندیشه سیاسی و فلسفه غربی، افلاطون بنیانگذار این اندیشه بود. در دوران رنسانس، سرتامس مور انگلیسی، اندیشه آرمانشهری را در مسیر جدیدی قرار داد و پس از مور نیز اندیشمندان غربی، این اندیشه را پروراندند و از آن به عنوان معیاری برای سنجش نظامهای سیاسی و اجتماعی بهره بردند.
در ایران اندیشه آرمانشهری از روزگاران قدیم به صورت اساطیری آغاز شد و در دوران اسلامی در عرصه‌های دین، حکمت و ادب خودنمایی کرد.
تاریخ بندر انزلی شهر اولین ها4 مرداد 87 - 12:50
( صفر راي ، صفر امتیاز ) امتياز :

بندر اَنزَلی یکی از شهرهای ساحلی دریای خزر و واقع در استان گیلان ایران است. بندرانزلی بزرگترین و اولین بندرشمالی ایران ، درحاشیه دریای خزر قرارداشته وازاین بندربا نام انزلی بارها درتاریخ یادشده وطی قرون متمادی راه مهم ارتباط اقتصادی باتمدن مشرق ومغرب زمین محسوب می شد .

در باره نام بندر انزلی :
در دوران سلطنت خاندان پهلوی اسم آن به «بندر پهلوی» تغییر داده شده بود ولی بعد از انقلاب ۵۷ اسم دیرین خود -«انزلی» - را بازیافت. از میان تعریف های مختلف كه در بارده واژه انزلی شده قابل قبول ترین معنی ( انزل به معنی لنگر )یا لنگرگاه یا انزل برابر انشان میباشد كه كلمه انزلی تحریف شده ،انشان به معنی گذرگاه و دروازه است كه می بینیم از گذشته نیز انزلی را دروازه اروپا و ایران می نامیدند و در بسیاری از نوشته ها هم آمده است موقعیت بندر انزلی :

جمعیت شهری بندرانزلی بر اساس آمار سال ۱۳۸۵ برابر با ۱۱۰٬۶۴۳ نفر بوده است. و مساحت آن بالغ بر ۲۷۵ كیلومتر مربع میباشدكه سهم مساحت شهری آن ۴۹٫۳۱ كیلومتر مربع بوده بطوریكه ملاحظه میشود بندرانزلی ازنظرتمركز جمعیت یكی از متراكم ترین شهرهای ایران است.
بندر انزلی شهر اولین ها :

اداره گمرك باسابقه ای بیش از 300 سال اداره بندرباسابقه ای بیش از 200 سال ایجاد انجمن های محلی وبلدیه قبل از تأسیس بلدیه اولین بلدیه درایران كه اكنون بنام شهرداری مستعاراست دراین شهر تاسیس گردید0 آموزش وپرورش قبل از سال 1271 خورشیدی اكابر شبانه آن هم دروس دبیرستانی قبل از سال 1290 خورشیدی چاپخانه قبل از سال 1286 خورشیدی بهداری قبل از سال 1276 خورشیدی كه بوسیله بلدیه اداره میشد0 شیروخورشیدی سرخ 1304 خورشیدی روشنائی برق قبل از سال1279 خورشیدی بعنوان اولین شهردرایران كه دارای روشنائی

گردید[۲]تلفن قبل از سال 1277 شمسی وپست وتلگراف نیز جلوتر ازبسیاری شهرهای ایران نظمیه ( شهربانی ) قبل از سال 1286 خورشیدی راه آهن حدود سال 1269 خورشیدی دریكی از روستاهای انزلی هواشناسی قبل از سال 1280 خورشیدی اداره شیلات بابیش از 150 سال قدمت وسردخانه اولین باردرانزلی وحسن كیاده هواپیما – اولین خطوط هوایی در بندر انزلی به

وجود آمد در زمین معروف به زمین طیاره . اولین پرواز در ایران از بندر انزلی به تهران و سپس به اصفهان صورت گرفت . اتومبیل برای اولین باردرانزلی مشاهده شده است. سالن سینما بندرانزلی از نظر نمایش فیلم سینمائی وداشتن سالن سینما ، تئاتر وورزشهای مختلف پیشگام بوده است .
انزلی شناسی :
بندرانزلی اززیباترین شهرهای ایران بوده كه مرداب ، دریا ، ساحل و چمنزار بایكدیگر تلاقی میكنند وچشم اندازی بدیع وخیال انگیز می آفریند. بندر انزلی باداشتن جاذبه های دل انگیز وطبیعی سالانه پذیرای میلیونها گردشگر از اقصی نقاط كشور وتوریستهای خارجی میباشد. بندرانزلی بعلت دارابودن شرایط اقلیمی خاص وداشتن وجه تشابه بازیباترین شهرهای جهان توانسته تاكنون باتعدادی ازاین شهرها از کشورهای فرانسه ، ایتالیا ، لهستان و ... توافق نامه خواهرخواندگی امضاء نماید.

یكی دیگرازویژگیهای منحصر بفرد این بندر داشتن پتانسیل های بالقوه درزمینه های علمی ، هنری وورزشی بوده كه دركسب افتخارات داخلی وبین اللملی سهم بسزائی داشته . داشتن نرخ بالای تحصیلات وارتباط وتعام

ل بسیار با گردشگران داخلی وخارجی باعث رشد فرهنگی شهروندان گردیده است.
انزلی در اوج افتخار :
انزلی در اوج افتخار
اهالی بندرانزلی به علت مسافرت به روسیـه خصوصاً آذربایجان ( روسیه سابق ) و همچنین عبور مسافرین ایرانی و خارجی از این بندر به اروپا و بالعكس ، زودتر از بسیاری شهرهای ایران با تمدن غرب آشنا شده و از لحاظ رشد فكری در سطح بالائی قرارداشتند ، از این رو ضمن حركت های سیاسی خصوصاً فعالیت در نهضت مشروطیت وجنبش جنگل ، دوش به دوش مردم رشت قرارداشته و در وقایع جنگهای بلشویكی با قزاقان ایران ، و مبارزه با بیگانگان اشغالگر درطول 350 سال سپر بلای ایران بوده اند . از نظر اجتماعی نیز در تأسیس مدارس نوین - بلدیه - بیمارستان و موٌسسات عام المنفعه و خیریه از جمله دارالایتام از بسیاری شهرهای بزرگ ایران پیشگامی

داشتند و از زمان دور به امر سواد آموزی و تأسیس كلاسهای شبانه علاقه وافر نشان میدادند . به طوریكه در اوایل مشروطیت ، تیراژ روزانه مطبوعات 525 شماره بوده است كه با توجه به نسبت جمعیت آن روز انزلی ، در ایران سابقه نداشت . هم اكنون فرزندان انزلی با سطح معلومات عالی ودر بزرگترین مراكز علمی و دانشگاهی جهان ، اروپا - امریكا - كانادا و استرالیا به تدریس اشتغال دارند و یا دارای مقام علمی بالائی میباشند . درسال 1371 شهرستان انزلی دارای 151 باب دبستان و دبیرستان ومدرسه راهنمائی و هنرستان و یك دانشكده پرستاری و بالغ بر36500

نفردراین مراكز مشغول تحصیل بوده اند میزان با سوادان در انزلی درسال 1365 شمسی 7/77 در گیلان اول بوده و در سال 1370 با بالای 85 درصد باسواد بعد از تهران اولین شهر ایران محسوب و با توجه به اینكه همه ساله ده ها هزار نفر با سواد از شهرهای ایران جذب تهران میگردد . احتمالاً انزلی را میتوان اولین شهر باسواد درآن سال دانست

.
ساختمانهای قدیمی بندر انزلی با :
بندر انزلی ساختمانهای قدیمی 200 تا 250 ساله وجودداشته كه دراثر حوادث طبیعی ویران شده واثری از آنها وجود ندارد اماساختمانهای جدیدی كه ازسال 1304 شمسی دربندرانزلی بناشده كه باتوجه به زیبائی وقدمت آنها میتوان یادكرد :
ساختمان چهارطبقه معروف به ساختمان حاجی علی عباس رمضانی ودرجنب میدان امام خمینی (ره ) واقع شده كه درسال 1319 شمسی بمبلغ 40000 تومان ازطرف دولت خریداری ومحل استقراردادگستری وثبت واسناد انزلی قرارگرفته كه اكنون جزء آثار حفاظت شده ودرلیست آثارمیراث فرهنگی ثبت گردیده است 0

ساختمان داوود زاده با پنج طبقه وبانمای آجر كه امروزه بعنوان مهمانپذیر ودرمیدان امام خمینی ( ره ) به نام هتل گلسنگ معروف است. سه – ساختمان دوطبقه ای كه درجنب شیلات انزلی قرارگرفته ودارای كنده كاری سیمان میباشد وهمچنین درست روبروی همین ساختمان بنای دوطبقه ای بانمای زیبا وجود دارد كه به گراند هتل معروف است.

شغل مردم بندر انزلی :
مشاغل اهالی انزلی از گذشته هایدور كرجی بانی - ماهی گیری و شكار پرندگان بود ، كمااینكه در فصل ماهی تعداد زیادی از اهالی خلخال جهت كار در صیدگاه های پره كشی ، شركت فعال داشتند و صید ماهی در مرداب و ساحل دریا ودام در در دریا - و لاكش وماشك در رودخانه ها انجام میگیرد وحالیه حدود 6000 نفر ماهی گگیر در تعاونی ها مشغول به كار صید میباشند .

كرجی بانان كه از نظر تعداد ، رقم بزرگی را تشكیل میدادند ، دارای تشكیلات منظم نیز بودند درانزلی بیش از 500 كرجی بزرگ نوشته اند كه اگر برای هر كرجی 6 تا 12 نفر خدمه درنظر بگیریم رقم بزرگی را نشان میدهد . كه با احداث جاده ها این كرجی ها نیز برچیده شدند . ضمناً در سالهای اخیر صید ، ماهی كیلكا نیز رونق روز افزونی پیدا كرده و غروب هر روز شناورهای صید كیلكا پشت سرهم به سوی دریا حركت و صبح فردای آن روز با كولی باری از ماهی كیلكا ، به اسكله های خود باز میگردند .

حصیر بافی نیز از مشاغل پردرآمد اهالی بود و حصیر غازیان از معروفیت خاصی برخوردار بوده است و سالیانه هزاران حصیر به شهرهای داخلی و خارجی صادر میگردد . این حصیرها جای فرش امروزی را داشتند و ناگفته نماند حصیر آبكنار نیز معروف بوده است . در هر صورت با آمدن موكت و فرش های ماشینی صدها نفر زن هنرمند حصیر باف بیكار شدند . هرچند بندرانزلی به علت كمبود زمین در سطح شهرستان از لحاظ كشاورزی در مقام پائینی از تولید قرار دارد . ولی در روستاهای انزلی انواع برنج - سبزیجات - هندوانه - خریزه - بادام زمینی كشت میشود و همچنین تعدادی از روستائیان خصوصاً در آبكنار بهنوغان داری اشتغال دارند كه آبكنار ازاین لحاظ دارای سابقه طولانی است .
اقلیتهای مذهبی در انزلی :

حدود 45 خانوار ارمنی با جمعیتی150 نفر در انزلی زندگی می نمایند كه دارای كلیسائی قدیمی باسابقه ای بیش از 250 سال در میدان شهر مقابل ساختمان دادگستری و یك گورستان مقابل گورستان مسلمانان میباشند كه در مواقع لزوم كشیش از تهران می آید .این بندر پیرو دین زردتشی ندارد و فقطیك نفر كلیمی در انزلی زندگی مینماید .
غذای محلی :
درگذشته تنها خوراك مردم انزلی ، برنج بوده است ، ناهار و شام و حتی صبحانه ، معروف است اگر خانه ای ناهار آبگوشت داشت و پدر خانواده از نانوائی ، نان خریداری میكرد ناچار آن را مخفیانه به منزل می رسانید كه مبادا ببینند و بگویند فلانی وضعش خراب است به ناچار نان می خورد . ولی امروزه اكثریت اهالی فقط ناهار برنج می خورند واكثراً درشهر به جای كته پلو ، پلو را آبكش می

نمایند و شب ها نیز نان صرف میكنند . سابقاً قبل از ظهر و نزدیك عصر خصوصاً در روستاها دورهم می نشستند پلوی سرد (( سرد پلا )) را با مغز گردو ، پیاز ، سیر و اشپل ماهی شور می خوردند و در سر سفره هر خانوار در تمام فصول ماهی وجود داشت ( ماهی شور - ماهی دودی ) ودر فصل پائیز و زمستان هم ماهی سرخ كرده -ماهی فی ویچ ، ماهی تنوری و انواع ماهی با پخت های مختلف ، افسوس كه این برنامه غذائی به فراموشی سپرده شد و بسیاری ازخانواده ها

دستشان از ماهی كوتاه است . معروفترین ماهی های بندرانزلی ((ماهی سفید - سوف - كپور - كنال - اردك ماهی - كولی - كولمه )) و لذیذترین آنها ماهی سفید وكباب ماهی اوزون برون میباشد . از خورشت های محلی كه معروف است : باقلی قاتق - فسنجان - ترشه ترهمیرزا قاسمی - سبزی قورمه - آلو مسما - قیمه - مرغ ترش - سیر قلیه و 0000
از چاشنی های معروف : سیر ترشی - هفت بیجار - بادمجان ترشی - شلغم - ترشی - خیارشور كه معمولاً در خانه ها نیز میگذارند .
شاید در کمتر جای ایران و برای توصیف زادگاه قومی از پسوند (( چی )) استفاده شود . اما ساکنین شهر بندر انزلی را اصطلاحا انزلی چی معرفی میکنند .
بسیاری از واژه های زبان بار معنایی و عاطفی و احساسی ویژه ای دارند . بار ویژه ی عناصر و واژه ها و عبارات ممکن است در طول زمان دگرگون شود . پسوند«چی» یکی از این موارد است. این پسوند با افزوده شدن به اسم اشیا و اسم معنی واژه ای می سازد كه از نظر دستوری اسم است و معنی شغلی و فاعلی

دارد. « چی » با اسم خاص نیز به كار می رود مانند تهرانچی و كاشانچی .
اماکن دیدنی بندر انزلی ( اینجا بهشت روی زمین است ) :
• مرداب انزلی
• ساحل انزلی
• مناره انزلی
• موج شکن انزلی
• موج شکن غازیان
• پل انزلی
• پل غازیان
• کاخ میان پشته
• بلوار بندر انزلی
• تالاب انزلی

• آرامگاه بی‌بی حوریه
از شما بازدید کننده گرامی دعوت میشود به البوم تصاویر بندر انزلی نیز مراجعه کنید ...
بخش اول تاریخ علم برنامه ریزی شهری
پيشگفتار
بدون شناخته گذشته و درك موقعيت كنوني ، ترسيم آينده نه تنها آسان نيست كه در
مواردي غير ممكن است. به همين دليل گفت هاند: تجرب هي گذشته، چراغ راه حال و آيندهاست. فرانك لويد رايت ، در كتابي تحت عنوان "شهر زنده "، چنين مي نويسد : زمان حال يك سايه هميشه در حركت است كه ديروز را از فردا جدا مي كند . اين بدان معني است كه براي درك عصر حاضر و شناخت و پيش بيني آينده شهرها، باي د به گذشته نگريست و چارچوب اصلي فرايند توسعه آن را كشف و مسائل را در مسير تحولشان

( Wright, 1985, p. دنبال كرد. حركت اين سايه بايد با هوشياري تعقيب شود . ( 222 بنابراين، براي آن كه روند آتي علم برنامه ريزي شهري را در آينده و حال به خوبي
پيگيري نماييم، بايد شرايط ظهور و استمرار آن را در گذشته بررسي كنيم
برنام هريزي شهري، قدمتي به انداز ه ي خود شهر دارد . ممكن است شكل

و
ساختار داخلي يك شهر حاصل يك پيشامد و تصادف يا طرحي از قبل انديشيده شده،
باشد. در اغلب موارد ، شهرها تركيبي از اين دو شيوه را با خود دارند . با اين وجود، از
زمان انقلاب صنعتي، ديدگاه ها و نقطه نظرهاي متفاوتي در ارتباط با شهر و برنام هريزي
شهري، مطرح شد . به طوري كه در حال حاضر، برنامه ريزان و طر ح هاي ارائه شده

توسط آنها، در معرض قضاوت مردم قرار مي گيرند و در مواردي نوع رفتار مردم ، الهام
گرفته از طر ح هاي شهري است . اين در حالي است كه رفتار مردم نيز در شك ل دهي
به همين .(Hill, 2005, p. طر حهاي شهري و تفكر برنامه ريزان، تأثيرگذار است ( 23
دليل، علم برنام ه ريزي شهري و شهرسازي ، به اعتلاي فرهنگي و اجتماعي انسا ن ها
كمك كرده و يا حركت در اين مسير را براي و ي تسهيل خواهد كرد. بنابراين، پيگيري
تحولات اين علم در طول تاريخ، ضرورتي غير قابل انكار خواهد بود.
. مقدمه
به عقيده بسياري از دانشمندان از جمله بارده 1، برنام هريزي شهري يا شهرسازي ،
نخستين بار توسط كلرژه 2 در سال 1910 مورد استفاده قرار گرفت . متعاقب اين واقعه ،
-1923) جامعه فرانسوي معماران - شهرسازان در سال 1914 به رياست اوژن هنارد 3
1849 ) بنيا نگزاري شد . بعدها، در سال 1924 ، انستيتوي شهرسازي دانشگاه پاريس به
وجود آمد . ورود اين علم به طور رس مي در عناوين دانشگاهي به حدود سي سال بعد

،
يعني به سال 1953 زماني كه گوتن 4 آن را به عنوان بخشي از معماري در عناوين درسي

خود گنجاند، بر م يگردد.
بر طبق تحقيقات به عمل آمده ، اولين فردي كه به طور اصولي در زمينه
برنامه ريزي شهر ي يا شهرسازي دست به فعال يت زد ، فردي از اهالي ميلتوس 5 به نام
هيپوداموس 6 بود. وي در حدود سال 480 قبل از ميلاد م يزيست. 7

واتسلاف ا وستروفسكي 8 ك ه يكي از كارهاي بزرگ مربوط به برنام ه ريزي شهر ي
يا شهرسازي را به رشته تحرير درآورده است ، عنوان م يدارد كه شايد بتوان ادعا نمود
كه او لين فردي كه اقدام به چاپ و انتشار كتابي در رابطه با پيشگام ان برنام ه ريز ي
شهري نمود، پوس نر 9 باشد . وي در سال 1936 كتابي در باره پيشگامان معماري مدرن
منتشر كرد . لوكوربوزيه آغاز شهرسازي معاصر را در پايان قرن هفدهم م يداند و لوئي

چهاردهم را نخستين شهرساز دنياي غرب ، بعد از تمدن روم معرفي م يكند . اما
زيگفريد گيديون 10 ، آغاز شهر سازي مدرن را ب هيك قرن پيش از آن ، يعني دوره پاپي
سيكستوس پنجم مربوط م يداند . چرا كه اين اولين شهرسازي بود كه شهر را
ارگانيسم ي زنده و چند بعدي تلقي م يكرد.
1. G.Bardet
23.. PE.. CHleenragred
4. Gotten
5. Miletus
6. Hippodamus

2081 ق . م.) را به دليل اين كه اولين قوانين شهرسازي را تدوين و به مرحله - 7. البته گروهي حمورابي ( 2123
اجرا گذاشته است، نخستين شهرساز و برنامه ريز شهري معرفي م يكنند. ولي از زندگي و آثار اين دانشمند،
اطلاعات دقيقي در دست نيست.
8.W. Ostrowski
91.0 N. .Z P. eGvisdneeorn
دول تشهرها؛ برنامه ريزي شهري در عهد باستان 3
برونو زوي 1، معماري از اهالي فرا 2 به نام بياجو روزتي را در پايان قرن پانزدهم،
به عنوان مبدع شهرسازي مدرن معرفي نمود.

بعدها پاتريك گدس 3 نشان داد كه شهر انگليسي ساليسبوري 4، تقريبا تمامي
خصوصيات و ويژگ يهايي را كه هوارد 5 براي با غشهر خود برشمرده است، داراست.
حال آن كه اين شهر در قرون وسطي بنا شده بود. بنابراين م يتوانيم سازندگان چنين
شهرهايي را به عنوان شهرسازان مدرن معرفي نماييم. اما روستوتسف عنوان داشت كه
شهرهاي دوره امپراطوري روم را بايد سرآغاز عصرشهرسازي مدرن معرفي كرد. به

عقيده اين دانشمند، اين گونه شهرها، جاي مهمي در شهرسازي غرب دارند. زيرا كه از
بسياري از شهرهاي جديد اروپايي در زمينه آسايش، زيبايي و بهداشت نه تنها عق ب
ماند هتر نيستند، بلكه گاهاً امتيازات و شاخص ههاي ارزند هتري دارند.
در نهايت، زيدلر 6 اعلام كرد كه غارنشينان، اولين مبتكران جداي ي گزيني هستند و
ساخت شهر ك هاي خوابگاهي و اقماري ، تقليدي از حركت انسان هاي غارنشين است
(اوستروفسكي، 1378 ، ص. 4). بنابراين بايد تاريخ علم برنام هريزي شهري و شهرسازي
را از بدو حضور انسان بر كره خاكي پيگ يري نمود. گرچه هر دوره زماني با توجه به
مقتضيات مكاني و امكانات، شكل ويژ ه اي از شهرها و ساختار شهري را نشان م يدهد .
اما آنچه در ا ين بين اهميت دارد آن كه برنام هريزي نوعي بهر همندي و تامين اهداف و
مقاصد خاص را دنبال كرده است

.
2-1 . برنام هريزي شهري و شهرهاي اوليه
آثار و بقاياي ب ه جاي مانده از شهرهاي اوليه و باستاني خاور نزديك ، از جمله اور و
بابل (هر دو در عراق كنوني )، نشان ه ها يي از برنام ه ريزي علمي و نظا م مند را ارائه
م يدهند. گرو هبندي 7 ساختمان هاي مهم و خيابان ها ي مخصوص اجراي مراسم و
1234.... SFBPae.. lrGZias eebvduidr eys

56.. ZHieodwlearr d
7. گروه بندي را مي توان نوعي منطقه بندي ساده شهر تلقي نمود كه بعدها با پيشرفت دانش بشر، ابعاد وخصايص متعددي پيدا كرد و هم اكنون به عنوان تنها راه استفاده منطقي و نظام پذير از زمين هاي شهري در آينده
.( بلندمدت تلقي م يشود (براي اطلاع بيشتر نگاه كنيد به شكوئي، 1377 ، ص 241تاريخ علم برنام هريزي شهريجشن ها، از جمله نشانه ها ي وجود برنامه ريزي در اين گونه شهرها م ي باشد
اين شرايط تقريباً در تمام نقاط دنيا حاكم بوده و در حال حاضر .(Hill,2005, p.24)
تصور شهرهايي بدون برنامه و طرح قبلي در جهان (در هر زمان و مكان ) غير ممكن

است. حتي برخي چون زيدلر اعتقاد دارند كه : نظام جديد خان هسازي در حوم ه ها كه
امكان جدايي يك نفر را از همسايه اش ميسر م ي سازد، ا ز بسياري جهات نوعي ترجمان
تجملي از خانه هاي بشر اوليه است كه در غار ها يا جنگل ها م يزيست. با اين حساب ،
به نظر م ي رسد كه شجره نسب انواع خانه سازي را كه در سالهاي اخير در دنيا متداول
.( شده است، م يتوان در عصر حجر جستجو كرد ( اوستروفسكي، 1378 ، ص 4
با اين وجود، همانطور كه بيان شد، اولين طرح و برنامه تهيه شده براي شهر كه
تاكنون شناخته شده است و تاريخ آن را به ياد دارد ، مربوط به فردي از اهالي ميلتوس
به نام هيپوداموس است كه در حدود نيم قرن ( 480 ) قبل از ميلاد م يزيست. طر حها و
ايده هاي اين شهرساز چندين قرن الهام بخش و راهنماي طراحان شهري بود. بر همين
اساس، شهرهاي زيادي در منطقه مديترانه با توجه به ايده ها ي هيپوداموس به شيوه
شطرنجي احداث شدند . برخي از سازه ها ي ايجاد شده از اين طريق عبارتند از
مكان هاي تاريخي و باستاني سلينوت در سيسيل 1، پرگاموم 2 در آسياي صغير (تركيه
امروزي) و جراش در اردن.

اما با توجه به اين كه ساختار برنامه ريزي و شهرسازي هر منطقه از نظام سياسي،
اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي آن پيروي م يكرد، در هر بخش عوامل فوق، شكل و
شمايلي ويژه به جلوه هاي فضايي اين طرح ها داد كه براي تشريح كام ل تر آن، عوامل
عمده تأثيرگذار بر اين روند را به طور اختصار در بخ شهاي بعدي معرفي م يكنيم.

3-1 . برنام هريزي شهري و استحكامات دفاعي
برنامه ريزي شهري از ظهور اولين اجتماعات انساني تا كنون ، در درجه ي اول مبتني بر
دفاع و محافظت ساكنان شهر بوده است . ليكن اين دفاع و ت أسيسات تدافعي صرفاً به
خاطر جلوگيري
2. Pergamum
دول تشهرها؛ برنامه ريزي شهري در عهد باستان 5
برنامه ريزي عل مي و مدون، آنچه ساختا ر هاي اصلي و استخوا نبندي آن را شكل م يداد،
نشانه هاي مذهبي بود . در واقع طبق ه ي حاكمه، بهر ه گيري از نمادهاي مذهبي و
نشان ههاي دنيوي را در برنامه ريز يهاي خود، بيش از ديگر عوامل مورد توجه قرار
م يداد. بر اين اساس، ساختما ن ها و شهرها در اغلب موارد اين نشان هها و نمادها را به
اشكال مختلف عرضه م يكردند. هدف از كاربرد اين نمادها، آن بود تا به مردم القا

نمايند كه حق حاكميت طبق ه ي برگزيده، از طرف خداوند به آن ها اعطا شده است . با
ترويج اين تفكر، خطر حمله و تعرض عامه ي مردم به آ ن ها، كاهش م ي يافت . بدين
ترتيب، گروه حاكم قدرت اعمال هر نوع فشار و ظلمي را نسبت به جامع هي شهري در
اختيار داشت.
تفكرات فوق باعث م يشد تا طراحي و ساخت شهرهاي اوليه، هميشه همراه با
الزامات دفاعي - امنيتي باشد و به اين منظور، ديوارهايي براي محافظت شهر در مقابل
1). البته در راستاي تفكرات قبلي، - مهاجمان خارجي احداث م يشد (تصوير شماره 1
اين استحكامات نيز به شكلي طراحي و ساخته م ي شد كه بتواند اعتقادات ديني و
پذيرش حاكميت برگزيده را تقويت نمايد . نمود بيشتر اين شيوه عمل را در جوامع
برد هداري مشاهده م يكنيم. در اين جوامع، برنامه ريزي شهري عمدتاً به سوي ايجاد

فضاهاي ايد ه آل و منحصر به فرد براي طبق هي برگزيده و تفكيك آنها از ساير ساكن ان
شهر، توجه داشت. اين گونه اقدام ات در امپراتوري روم، يكي از ابزارهاي اصلي براي
حفظ حاكميت در سرزمين هاي مديتران ه اي بود . بنا بر نظر روستوتسف، شهرهاي دوره
امپراتوري روم، جاي مه مي در شهرسازي غرب دارند . زيرا كه فرزندان خلف شهرهاي
هلني 1 هست ند و از بسياري شهرهاي جديد اروپايي در زمينه آسايش و زيبا يي و

.(Rostovtzeff, 1957, p. بهداشت به هيچ وجه عقب ماند هتر نبود هاند ( 143
ب، گوديا 2 كه در ضمن يك Ĥ در سال 2130 قبل از ميلاد، پادشاه روحاني
1. شهرهاي هلني شهرهايي بودند كه در فرهنگ يونايي شكل گرفتند . اين شهرها نه تنها شهر فرهنگ، بلكه شهرتجارت، قدرت و شهر ثروت به حساب مي آمدند. اساساً واژه هلني يا هلنيسم اولين بار توسط يك مورخ آلمانيو در سال 1836 مورد استفاده قرار گرفت. دوره تاريخي اين عصر بين سا لهاي 330 تا 27 قبل از ميلاد را شامل

مي شود . محدوده جغرافيايي اين شهرها را از شمال، كشور روسيه، از جنوب، شمال آفريقا، از غرب، كشوراسپانيا و از شرق، شبه قاره هند اعلام كرد هاند.
2. Gudea
دول تشهرها؛ برنامه ريزي شهري در عهد باستان 5
برنامه ريزي عل مي و مدون، آنچه ساختا ر هاي اصلي و استخوا نبندي آن را شكل م يداد،
نشانه هاي مذهبي بود . در واقع طبق ه ي حاكمه، بهر ه گيري از نمادهاي مذهبي و
نشان ههاي دنيوي را در برنامه ريز يهاي خود، بيش از ديگر عوامل مورد توجه قرار

م يداد. بر اين اساس، ساختما ن ها و شهرها در اغلب موارد اين نشان هها و نمادها را به
اشكال مختلف عرضه م يكردند. هدف از كاربرد اين نمادها، آن بود تا به مردم القا
نمايند كه حق حاكميت طبق ه ي برگزيده، از طرف خداوند به آن ها اعطا شده است . با
ترويج اين تفكر، خطر حمله و تعرض عامه ي مردم به آ ن ها، كاهش م ي يافت . بدين
ترتيب، گروه حاكم قدرت اعمال هر نوع فشار و ظلمي را نسبت به جامع هي شهري در
اختيار داشت.

تفكرات فوق باعث م يشد تا طراحي و ساخت شهرهاي اوليه، هميشه همراه با
الزامات دفاعي - امنيتي باشد و به اين منظور، ديوارهايي براي محافظت شهر در مقابل
1). البته در راستاي تفكرات قبلي، - مهاجمان خارجي احداث م يشد (تصوير شماره 1
اين استحكامات نيز به شكلي طراحي و ساخته م ي شد كه بتواند اعتقادات ديني و
پذيرش حاكميت برگزيده را تقويت نمايد . نمود بيشتر اين شيوه عمل را در جوامع

برد هداري مشاهده م يكنيم. در اين جوامع، برنامه ريزي شهري عمدتاً به سوي ايجاد
فضاهاي ايد ه آل و منحصر به فرد براي طبق هي برگزيده و تفكيك آنها از ساير ساكن ان
شهر، توجه داشت. اين گونه اقدام ات در امپراتوري روم، يكي از ابزارهاي اصلي براي
حفظ حاكميت در سرزمين هاي مديتران ه اي بود . بنا بر نظر روستوتسف، شهرهاي دوره
امپراتوري روم، جاي مه مي در شهرسازي غرب دارند . زيرا كه فرزندان خلف شهرهاي

هلني 1 هست ند و از بسياري شهرهاي جديد اروپايي در زمينه آسايش و زيبا يي و
.(Rostovtzeff, 1957, p. بهداشت به هيچ وجه عقب ماند هتر نبود هاند ( 143
ب، گوديا 2 كه در ضمن يك Ĥ در سال 2130 قبل از ميلاد، پادشاه روحاني م
1. شهرهاي هلني شهرهايي بودند كه در فرهنگ يونايي شكل گرفتند . اين شهرها نه تنها شهر فرهنگ، بلكه شهر

تجارت، قدرت و شهر ثروت به حساب مي آمدند. اساساً واژه هلني يا هلنيسم اولين بار توسط يك مورخ آلماني
و در سال 1836 مورد استفاده قرار گرفت. دوره تاريخي اين عصر بين سا لهاي 330 تا 27 قبل از ميلاد را شامل مي شود . محدوده جغرافيايي اين شهرها را از شمال، كشور روسيه، از جنوب، شمال آفريقا، از غرب، كشور
اسپانيا و از شرق، شبه قاره هند اعلام كرد هاند.
2. Gudea
در طرح شهر لاگاش ، به جاي توجه به ديوارها و استحك امات دفاعي كه معمولاً
در پيرامون شهر قرار م يگرفت، توجه اصلي به بخش مركزي شهر بود . به همين دليل،
آنچه در اين حركت بيشتر قابل توجه است، به رخ كشيدن قدرت و سيطره پادشاه
است. چرا كه وي مجسمه اي از خود را با استفاده از سنگ مرمر سياه، آماده و در معبد

شهر به عنو ان نقطه كانوني شهر، جاي داد . اين مجسمه قرن ها دوام آورد و امروزه در
موز هي لوور پاريس، نگ ه داري م يشود كه پادشاه گوديا و برنام هي قدي مي چهار هزار

در واقع، در اين دوره، ترس از .(Eberstad, 1920, p. ساله ي او را نشان م يدهد ( 16
دشمن خارجي و هجوم بيگانگان به هراس دروني از مردم و جامعه خودي تبديل
م يشود و به همين دليل، استحكامات بيروني

ه داخل شهر كشيده شده و ار گ ها و
قلع ههاي حكومتي را به وجود م يآورد.
4-1 . طرح اولين شهرها
با توجه به اسناد و مدارك تاريخي و باستان شناسي، تقريباً تما مي شهرهاي اوليه
(لاگاش، ار يدو 1، كيش 2، اور 3 و نيپور 4)، در منطقه بي نالنهرين احداث ش د هاند . دليل اصلي آن اين است كه سومريان سيست م ها ي آبياري مزارع و رژي م ها ي كشاورزي كارآمدي را ابداع كرده بودند. هدف اين سيست مها و شيو هي كشاورزي، توليد مازاد مواد غذايي بود . با چنين مازادي به طور قطع ، اين امكان براي برخي از اعضاي جامعه به وجود م يآمد تا كار پر مشقت

كشاورزي را رها ساخته و به سمت حرف ه هاي ظري فتر در شهرها روي آور ند. اين افراد به تدريج در اين حرف تخصص به دس ت آورده و در واقع نوعي سرمايه اجتماعي و جمعي را به وجود م ي آوردند . از جمله اين حرف م يتوان به جمع آوري ثروت (طلا) و طر ح ريزي و برنام هريزي براي شهر به منظور

حفاظت آن، اشاره نمود . از آنجا كه جم عآوري ثروت ، موتور محرك شك ل گيري تمدن
م يباشد، برنام ه ريزان شهر ي، مهندساني بودند كه بر حركت موتور محركه توسعه
شهري، نظارت داشته و سرعت آن را كنترل م يكردند. شايد به همين دليل است كه در
برنام هريزي شهرهاي اوليه، از جمله طرح شهر لاگاش، استحكامات و ايجاد حصار يكي

از مه مترين عناصر مورد توجه بوده است.
در شهر لاگاش ديوار مستحكم محافظ شهر به وسيله ي شش برج دو قلو تقويت
شده بود تا بتواند زندگي و ماي ملك شهر را به خوبي حفظ نمايد . بر اساس اطلاعاتي
كه به دست آمده است، شهر لاگاش به هشت بخش تقسيم شده بود و وسعت آن به
160 هكتار م يرسيد. دليل اين بخش بندي (منطق هبندي ) نيز آن كه، طرح بر اساس
زانوهاي مجسم ه ي گوديا شكل گرفته بود . اين طرح كه عقرب ه ي شاخصي را نيز در
تاريخ علم برنام هريزي شهري

خود داشت، بر روي يك لوح گلي و با مقياس دقيق ترسيم شده بود تا ابعاد آن به
خوبي قابل اجرا باشد.
با توجه به اكتشافات باستان شناسي، مشخص شده است كه سومريان از دانش
نقش هبرداري، پيمايش ، بررسي و تجزيه و تحليل برنامه ريزي شهر ي هدفمند و ابزارهاي لازم برخوردار بودند . به همين دليل، م يتوانستند طرح گوديا را اجرا نموده و اثر بخشي آن را به حداكثر برسانند . اجراي طرح فوق در نهايت شهر لاگاش را به شكلي بنا نمود
كه بيانگر نوعي جدايي بين مفاهيم شهري و روستايي بود. به طوري كه ساكنين شهر در
جوامع مجزايي زندگي م يكردند و به وسيل هي استحكامات و موانعي از روستائيان جدا
م يشدند. اين در حالي بود كه خود شهر نيز تقسيمات فرعي متعددي را شامل م يشد و
نوعي از محل هبندي شهرهاي كنوني را به ذهن متبادر م يساخت. با اين وجود و با توجه

به طرح حصارها و موانع، برنامه ريزان شهري اين دور ه توجه خاصي به طرح فضاهاي
مذهبي، عبادتگا هها و آماده سازي مسيرها و خيابا نها و ارتباط ساختما نها داشتند. اولين
نمونه از اين شهرها، الكاهان 1 در نيل سفلي است . بررس يها ي باستا ن شناسي، تاريخ
ساخت اين شهر را 1900 قبل از ميلاد نشان م يدهد. در واقع هدف از ساخت اي ن

شهر، اسكان كارگران، معماران و مهندساني بود كه به كار ساخت هرم سساستريس
دوم 2 مشغول بودند. در اين طرح (منظور شهر الكاهان است كه براي سكونت سازندگان
هرم ساخته شده بود ) جنبه هاي مختلف مربوط به روحانيان، مكا ن هاي رسم ي و مقدس مربوط به كارهاي تدفين و تشييع و محافظ تهاي بعدي مكان، مدنظر قرار گرفته بود. مجموع هي شهري (الكاهان) با ديوار عريضي محافظت م يشد. در مركز اين شهر،

ميداني در مقابل قصر پادشاه قرار داشت كه بر روي تپ ه اي طبيعي مستقر بود و بر كل
شهر نظارت د اشت. خانه هاي بزرگ مقامات رس مي در امتداد خيابا ني به وجود آمد ه
بود كه از ميدان مركزي منشعب و به سمت درواز هي شرقي ادامه داشت. اين در حالي
بود كه ناحي هي جنوب شرقي شهر، محل احداث ادارات و مؤسسات اجرايي بوده است.
در سمت غرب، محدود ه ي بسته اي كه ب ا ديوار مشخص شده بود، به مساكن محقر

خلاصه فصل اول

برنامه ريزي شهري از قديم الايام تا كنون در درجه ي اول مبتني بر دفاع و محافظت ساكنان شهر بوده است. ليكن اين دفاع و محافظ تأسيسات تدافعي صرفاً به خاطر جلوگيري از هجوم افراد خارج از شهر ايجاد نمي شد. در عهد قديم، در مواردي طبقه ي حاكمه، بهره گيري از نمادهاي مذهبي و نشانه هاي دنيوي را در برنامه ريزي هاي خود مورد توجه قرار مي داد. در كنار آن آموزه هاي مذهبي و ديني در داخل اين ديوارها براي حفاظت طبقه ي برگزيده از عامه ي مردم استفاده مي شده است.

برنامه ريزي شهري در جوامع مبتني بر برده داري عمدتاً به سوي ايجاد فضاهاي ايده آل و منحصر به فرد جهت طبقه ي برگزيده و تفكيك آنها از بقيه مردم ساكن در شهر قرار داشت. چنين انگيزه هايي در امپراتوري هاي جاه طلب اوليه ي رومي، يكي از عناصر اصلي به حساب مي آمد تا رژيم هاي مديترانه اي را تحت انقياد درآورند.

با وجود تاثيرات فراوان نمادها و تفكرات مذهبي در طراحي و ساخت شهرهاي قديمي، تاثير و حضور ملاحظات نظامي چندان زياد نيست. تنها در بخش هاي خاصي از دنياي قديم و آنهم نه به گستردگي عناصر مذهبي، به اين موارد توجه شده است. در مواردي چنين استحكاماتي صرفا براي القاي قدرت و حاكميت يك مذهب و يا پايداري قدرت سياسي حاكمان بود.

آرمان گرايان يوناني، تساوي و عدالت در شهر را به معناي اندازه يكسان محلات مي دانستند. به عقيده آنان زماني كه محله ها، اندازه ي يكساني داشته باشند، گروهي را بر گروه ديگر برتري نيست. طراحي چنين شهرهايي بدون شك نيازمند متخصص و طراح شهري بود. اولين متفكر و متخصص در علم برنامه ريزي شهري، هيپوداموس بود.

رومي ها، برنامه ريزي شهري را يك گام به جلو بردند و در شهر ها خود از نوع پيشرفته و دقيقي از شبكه شطرنجي استفاده كردند. رشد و توسعه ي امپراتوري روم به نوعي به رشد كمّي برنامه ريزي شهري كمك نمود.