بخشی از مقاله
چکیده:
شناسایی روند پیشرفت سکونت در مجتمعهای کشور میتواند به بهبود کیفیت زندگی از طریق طراحیهای متناسب با نیازمندیهای کاربران منجر شود. استفاده از مسکن به صورت اجتماعی راهکاری است که در کشور از گذشته مورد توجه قرار دارد. این راهکار با ورود معماری مدرن از غرب با چالش مواجه شده است. کشور ایران به همراه ژاپن دو کشوری هستند که تا حدودی با معماری مدرن و فشارهای آن مقابله کرده و از اصول معماری سنتی و بومی تبعیت کردند. این تبعیت به حدی است که با اندکی توجه امکان بازسازی این رویکرد در زندگی امروز نیز وجود دارد. هر چند فراموشی آن دوران طلایی در آثار بیشتر معماران مشاهده میگردد و در شهرها هویت و اصالت فرهنگی دستخوش تغییرات فراوانی است. در این تحقیق با استفاده از رویکرد تحلیل منطقی و جمع آوری مطالب از طریق مشاهده و مطالعات میدانی، اقدام به ورود به موضوع نمودیم. در ادامه راهکارهای مناسب برای اصلاح وضعیت کالبدی و متناسب با نیازهای کاربران را مورد توجه قرار دادیم. استفاده از معماری در استقرار اصول پایداری در کشور میتواند منجر به بهبود کارایی ساختمانها گردد و این بهبود کمک فراوانی به اقتصاد خواهد نمود.
واژگان کلیدی: معماری، مجتمعهای مسکونی، همزیستی، معماری پایدار، معماری سنتی.
مقدمه:
تمدن نیازمند یکجا نشینی است و پس از آغاز و تخصص گرایی و یک جا نشینی، تمدن به وجود آمد. در این هنگام مسئله ی تبادل محصولات کشاورزی آغاز گشت و فضایی برای این منظور تعیین شد سپس با شروع کارهای خدماتی - که تولیدی نبود، مانند مسئول نگهبانی محصولات در مکان مبادله ی محصولات کشاورزی - نطفه ی شهر نشینی شکل گرفت.با هم زیستن، اگر چه با کاهش حریم خصوصی همراه است، سبب برخورداری از مشترکات و تسهیلاتی خواهد شد که در حالت زندگی انفرادی استفاده از آن ها غیرمنطقی است. کمبود و افزایش ارزش زمین، افزایش جمعیت، برخورداری از تسهیلات مشترک، تمایل به زندگی گروهی برای فرار از مسئولیت های مالکیت شخصی و دلایل امنیتی از انگیزه های انتخاب زندگی گروهی محسوب می شوند.
در حیطه ی معماری مسکونی بومی، خانه های ایرانی نیز خود نوعی مجتمع مسکونی به شمار می آیند که زندگی چند خانواده ی فامیل - پدر و پسران - در قالب حیاط ها و اتاق های مجزا ولی در یک مجتمع را ممکن می ساختند.به هر حال خانه باید به صورت مستقل و مجزا باشد، اگر چه قسمتی از یک بنای چند طبقه باشد و هرگز به معنای زندگی دسته جمعی به صورت درهم نیست. آن چه امروز به عنوان مسکن مدرن نامیده میشود از سده ی 18 میلادی به وجود آمده و سیر تکاملی آن هنوز پایان نرسیده است. بنابراین نمیتوان در مورد سکونت به صورت دسته جمعی کامل و یا به صورت انفرادی کامل و برتری یکی بر دیگری قضاوت قطبی نمود و گونه ی خانه ی ایده آل را که متناسب زمان حال باشد، انتخاب نمود. - توسلی،1371،ص - 34
بررسی ادبیات موضوع:
به دنبال رشد فزاینده شهرنشینی در دهه های اخیر در ایران و به ویژه در شهر تهران، تأمین مسکن به یکی از مهم ترین مسایل کشور تبدیل شده است. در این راستا، تولید انبوه مسکن، به عنوان الگویی با مزایایی نظیر توجیهات فنی، اقتصادی و زمانی، مورد توجه جدی قرار گرفته و مجتمع های مسکونی را می توان تجلی کالبدی ایده انبوه سازی مسکن در شهرها دانست. نکته ای که در بررسی روند ایجاد مجتمع های مسکونی در ایران و خصوصا شهر تهران مشاهده می گردد اینست که همواره از توجه به اصول و معیارهای شهرسازی در برنامه ریزی و طراحی غالب مجتمع های مسکونی کاسته شده و اینگونه مساکن از ایجاد »محیط مطلوب« مسکونی فاصله گرفته اند.
با توجه به روند رو به رشد جمعیت و بزرگ شدن شهرها و همچنین افزایش مشکلات اقتصادی، اکثر فضاهای مسکونی شهری ما را آپارتمان تشکیل میدهد که در واقع این موضوع تا آن جا جامعیت یافته که میتوان گفت: در چند سال آتی اکثریت مردم به زندگی آپارتمان نشینی روی خواهند آورد. با وجود این که در آینده اکثر فضاهای مسکونی ما را آپارتمان ها تشکیل خواهند داد بنابراین اگر راه حلی برای مشکلات در حال حاضر آپارتمان ها در نظر گرفته نشود جامعه به یک جامعه پر از تنش و استرس تبدیل خواهد شد که در یک چنین فضایی دیگر هیچ کس احساس امنیت و آرامش نخواهد داشت، به واقع سلامت روانی افراد به خطر خواهد افتاد. - توسلی, ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران, ,1381 ص. - 32
نیاز به مسکن دارای دو بعد کمی و کیفی است. در بعد کمی؛ نیاز به مسکن، شناخت پدیده ها و اموری را شامل میشود که مسئله فقدان سرپناه و میزان دسترسی به آن را مطرح می کند، در بررسی بعد کمی مسکن، در واقع درجه پاسخگویی به نیاز مسکن بدون در نظر گرفتن کیفیت آن موردنظر است. در بعد کیفی؛ مسائل و پدیده هایی مطرح میشود که به بی مسکنی، بد مسکنی و تنگ مسکنی معروف هستند و آنچه مطرح است، نوع و شکل نیاز است.با توجه به تمایل انسان برای زندگی اجتماعی، سکونتگاه های جمعی شکل گرفتند. فضاهای شهری، صحنه ملاقات و دیدار است، جایی است که انسان ها در آن مصنوعات، اندیشه ها و احساسات خود را با یکدیگر مبادله می کنند. بدین صورت؛ سکونت مجتمع شکل گرفت. پس از شکل گیری سکونتگاه های مجتمع، چارچوب های توافق بین انسان ها به وجودآمدند.
با توجه به نیاز بشر به حفظ امنیت و توانایی بیشتر برقراری امنیت توسط نیروهای جمعی به نسبت نیروهای فردی، انسان ها زندگی به صورت گروهی را تا آنجا که به حریم خصوصی شان لطمه وارد نکند دوست دارند.وجود مجتمع های مسکونی این امکان را به مخاطبان میدهد تا از امکانات بیشتر و بهتری بهره گیرند. - مثل فضاهای خدماتی و تفریحی و... - کمتر شدن هزینه ها با توجه به تقسیم آنها بین تعداد خانوار بیشتر.امکان لذت بردن از زندگی جمعی در کنار حریم خصوصی خانه به عنوان یکی از عرصههای مهم فضای شخصی تا جمعی در هر جا و مکان در هر شکل و اندازه ای که باشد بایدبتواند با شیوه زندگی مطابقت پیدا کند و تمام ویژگیهای کالبدی و عملکردی و معنایی را برآورده سازد و خانه به مفهوم گستردهی آن هستی ما را منوط به خود ساخته است. به همین خاطر در هنگام معرفی خود از مکان به عنوان شاخص استفاده می کنیم - پاکزاد , مقالاتی در باب مفاهیم معماری و طراحی شهری, ,1386 ص. - 63
بیدالف : گونه شناسی مجتمع های مسکونی بلند مرتبه متشکل از چندین بلوک متفاوت را، علاوه بر دسته بندیمبتنی بر نوع دسترسی و روابط فضاهای داخلی، در نحوه قرار گیری و همنشینی فضای باز و بسته نیز می داند. گونه غالب این مجتمع ها، شامل چیدمان محیطی، بلوک های منفرد، بلوک های ردیفی و ترکیب مختلفی از سایر بلوک ها می باشد - عینی فر و قاضی زاده , - 1389گونه منفرد منطبق با خانه های حیاط مرکزی سنتی ایران است، که در آن نمای اصلی بلوک ها رو به معبری عمومی و فضای خصوصی در پشت بلوک ها قرار می گیرد. چیدمان بلوک ها به دور هسته مرکزی، باعث شکل گیری فضای باز خصوصی می-گردد، که می تواند به صورت مشترک برای تمام بلوک ها مورد استفاده باشد و یا به قطعات کوچک خصوصی تقسیم گردد.
روش تحقیق:
استفاده از رویکرد توصیفی تحلیلی به منظور ایجاد ساختار اولیه تحقیق در این پروژه استفاده گردید. مطالعات کتابخانه ای و نیز بررسی سایتهای معتبر علمی و بهره گیری از نظر کارشناسان رویکرد اولیه برای تعریف راهبرد تحقیق است. در مرحله بعد با استفاده از دانش گرد آوری شده اقدام به انتخاب و بررسی نمونه های مناسب و قابل استفاده در کشور گردید و با نمونه داخلی مورد قیاس قرار گرفت.
فضاهای مسکونی:
فضای باز مسکونی به نوعی متعلق به تک تک ساکنین مجموعه بوده و به این لحاظ خصوصی تلقی می شود. از آنجایی که می توان این فضا را مورد استفاده تمامی ساکنین قرار داد، حالتی جمعی و عمومی نیز پیدا می کند. در واقع فضاهای باز مجموعه های مسکونی نوعی فضاهای نیمه عمومی هستند، که به عنوان گره های فعالیتی، نقش مهمی را در رفت و آمد، تعامل و سایر فعالیت-های ساکنین مجموعه بر عهده دارند. این فضا پلی است بین دنیای بیرون و درون یک مجتمع مسکونی و فضایی قابل دفاع می-باشد. - , - 67, p. 1972New manفضای باز مسکونی به عنوان حائل بین دو فضای خصوصی - خانه - و عمومی - فضای باز شهری - است و به عنوان یک فضای انتقالی و بینابینی - نیمه عمومی، نیمه خصوصی - مرز بین این دو ناحیه را تشکیل می دهد و حرکت بین فضاهای عمومی و خصوصی را هم از نظر کالبدی و هم از نظر روانی، آسان و میسر می سازد.
اجزاء آن عبارتند از مسیرهای پیاده، مسیرهای سواره، فضای سبز، فضای بازی کودکان، محل های نشستن. - حیدری , ,1387 ص. - 48 فضایی که در میان مجتمع های مسکونی دوران معاصر ایجاد شده به شرط طراحی مناسب و بهینه می تواند بهترین مکان برای تعامل اجتماعی با همسایگان و نیز ارتباط با طبیعت باشد. این فضاها نوعی فضای نیمه عمومی را در اختیار ساکنین آن مجموعه قرار می دهند و نوعی حس تعلق و مالکیت را در بین ساکنین ایجاد می کنند . از نظر لنگ فضای باز خصوصی روابط همسایگی را رشد می دهد و روابط اجتماعی محلی موقعیت مناسبی را برای اجتماعی شدن کودکان فراهم می آورد. - جان , ,1386 ص. - 143
