بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش پیش رو در راستای شناسایی و ارزیابی ریسکهای پروژههای دریایی با استفاده از تکنیک چند شاخصه دیمتل میباشد. روش تحقیق در این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری داده ها توصیفی می باشد. بدین منظور ابتدا با استفاده از مرور ادبیات و نظرات خبرگان و کارشناسان 4 ریسک اصلی و 57 ریسک فرعی شناسایی شدند سپس با استفاده از تکنیک دیمتل - برای اولین بار در این حوزه - روابط علت و معلول بین این ریسک ها تعیین گردید . در این تحقیق یک نرم افزار مدیریت ریسک برای پیمایش و ارزیابی ریسکها نیز ارائه گردید که گام های اجرای آن - در مرحله شناسایی و تحلیل کیفی - به صورت مختصر در این مقاله ذکر شده است.
در نتیجه این پژوهش نرم افزار جامع مدیریت ریسک طراحی و ساخته شد که قابلیت ارزیابی و تحلیل کلیه مراحل مدیریت ریسک با استفاده از تکنیک های ارزیابی ریسک، تکنیک دیمتل و همچنین قدرت اشتراک گذاری بین خبرگان در هر پروژه را داراست که در این مقاله فقط به بخش شناسایی و ارزیابی کیفی ریسکها میپردازیم که بخش کوچکی از امکانات این نرم افزار است.
مقدمه
ارزیابی بهینه ریسک های پروژه های دریایی یک گام بسیار مهم و کلیدی در مدیریت یکپارچه این ریسکها می باشد که عدم ارزیابی دقیق این ریسکها باعث به وجود آمدن مشکلات زیاد و از جمله عدم دستیابی به اهداف پروژه های دریایی میشود.
این اهداف میتوانند با گسترهای از فعالیتهای سازمان مرتبط باشند، بطور مثال از ابتکارهای راهبردی گرفته تا عملیات و فرآیندها و همچنین پروژههای سازمان میتوانند با پیامدهای اجتماعی، محیطی، تکنولوژیکی، ایمنی، امنیتی، اقدامات تجاری، مالی و اقتصادی و همچنین تاثیرات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اعتباری آنها مرتبط هستند.
مدیریت ریسک پروژه های دریایی یک ضرورت اجتناب ناپذیر است که مسئله اصلی این پژوهش را به خود اختصاص داده است. اما ریسکهای پروژه های دریایی و شاخصهای تشکیل دهنده آنها از لحاظ اهمیت، میزان تاثیر گذاری، میزان تعامل با سایر ریسکها و عواملی از این قبیل یکسان نیستند و تفاوتهای بعضا چشمگیری با هم دارند. همچنین روابط متقابل بین ریسکها و شاخصهای تشکیل دهنده آنها نیز دارای اهمیت است و این روابط بین ریسک های مختلف متفاوت می باشد. لذا این پژوهش در صدد پرداختن به بحث روابط متقابل و پنهان بین ریسکهای مختلف در پروژههای دریایی میباشد.
در این پژوهش با استفاده از تکنیک دیمتل روابط بین ریسکهای پروژههای دریایی ارزیابی میشود و همچنین ریسکها به دو دسته تاثیر گذار و تاثیر پذیر تقسیم بندی میشوند و درجه تاثیر گذاری و تاثیر پذیری و میزان تعامل هر ریسک با ریسکهای دیگر نیز با استفاده از تکنیک دیمتل بدست خواهد آمد.
همچنین با توجه به اینکه روابط علت و معلولی ما بین ریسکهای پروژه های دریایی در هر پروژه متفاوت میباشد، در این مقاله نرم افزاری ارائه گردیده است که به صورت پویا و داینامیک میتواند روابط متقابل بیم ریسکهای پروژههای مختلف را که با هم بعضا متفاوت هستند را نیز ارزیابی کند.
مبانی نظری
واژه ریسک عبارت است از امکان وقوع رخداد نامطلوب در آینده، موقعیتی که ممکن است خطرناک باشد و یا عواقب و پیشامدهای نامطلوبی به همراه داشته باشد. ریسک زمانی به وجود می آید که احتمال وقوع انتظارات از 100 درصد کمتر باشد. رفتار مصرف کنندگان شامل ریسک میگردد، از آن جهت که هر گونه اقدام آنان پیامدهایی را به دنبال دارد که آنها قادر به پیش بینی آن نیستند و برخی از این پیامدها نا مطلوب از کار در میآیند. از این رو ریسک نشانگر وجود عدم قطعیت درباره نتیجه اقدامی است که احتمال وقوع آسیب فیزیکی یا خسارات دیگر را به دنبال دارد
همچنین میتوان گفت ریسک عبارت است از هر چیزی که مانع از رسیدن سازمان به اهدافش باشد و یا توان سازمان را در این راه بکاهد که ممکن است به یکی از صور زیر باشد:
1 رخداد یک فاجعه یا اتفاق بد
2 عدم وقوع مسائل آنطور که مورد انتظار است.
3 عدم وقوع اتفاقات و مسائل خوب
انواع ریسک
سه نوع کلی از ریسک موجود در ایجاد و مدیریت یک سیستم عبارتند از: ریسک ذاتی، ریسک باقیمانده و ریسک قابل قبول.
ریسک ذاتی: سطحی از ریسک است که در پیاده سازی سیستم مورد نظر به صورت بالقوه وجود دارد و باید برای کاهش آن چارهای اندیشید. ریسک باقیمانده: سطحی از ریسک است که علی رغم ایجاد عوامل کنترلی و سعی در کاهش ریسک هنوز وجود دارد.
ریسک قابل قبول: سطحی از ریسک باقیمانده است که اگر چه وجود دارد، اما مانعی جدی بر سر راه رسیدن به اهداف و یا ماموریت های سازمان ایجاد نمیکند.
در طبقه بندی دیگری ریسک به سه سطح پائین، متوسط و بالا تقسیم شده است. و همچنین در برخی از منابع، ریسک در دو نوع اصلی ارائه شده است:
-1 ریسک واقعی: ریسکی است که در آن احتمال زیان وجود دارد ولی احتمال سود وجود ندارد. مانند احتمال تصادف با اتومبیل. این نوع ریسک همیشه ناخوشایند است.
-2 ریسک سوداگرانه: در این نوع ریسک علاوه بر شانس خسارت - زیان - ، شانس سود هم وجود دارد. مانند توسعه کارخانه. این نوع ریسک دارای جنبه هائی از جذابیت نیز هست
در دسته بندی دیگر ریسک به سه نوع تقسیم می شود:
.1ریسک کسب و کار: هزینه یا کاهش در آمد و سرمایه ایست که در اثرخرابی و ضعف عملیات معمول کسب و کار به وجود می آید.مثل از کار افتادگی یک دستگاه.
2. ریسک سازمانی: خسارت مستقیم و یا غیر مستقیم ناشی از یک یا چند مورد زیر: فرایندهای داخلی ناقص و یا مردود - افراد - سیستم ها - وقایع خارجی
3. ریسک فناوری اطلاعات: عبارت است از عدم وجود سیستم های خود کار، شبکه یا منابع اصلی دیگر فناوری اطلاعات که روی فرآیندهای کسب و کار تاثیر منفی میگذارد
مدیریت ریسک
برای مدیریت ریسک نیز مانند واژه ریسک، تعاریفی ارائه شده است که البته همه در بر گیرنده مفهومی یکسان هستند و تمرکز روی فرایند مدیریت ریسک دارند و ما گذری بر مهمترین آنها خواهیم داشت:
مدیریت ریسک فرآیند شناسائی ریسک، کاهش آن تا سطحی قابل قبول و در نهایت ارزیابی نتایج روی سیستم است
فواید و اهمیت مدیریت ریسک
مدیریت ریسک به مدیران کمک میکند تا بتوانند هزینه های عملیاتی و اقتصادی خود را تعدیل کرده و آنها را در اتخاذ بهترین تصمیمات یاری می دهد.
یک شیوه مناسب مدیریت ریسک، چنانچه به خوبی پیاده سازی شود؛ می تواند به مدیران در شناسایی عوامل کنترلی مناسب کمک کند تا بتوانند امنیت لازم را در تحقق ماموریت سازمان پیاده کنند و در نتیجه میتواند بقای سازمان را تضمین کرده و سازمان را از خطر ریسکهای کوچک و بزرگ موجود مصون بدارد.
می توان به طور خلاصه فواید مدیریت ریسک را به شرح زیر برشمرد:
افزایش کارایی و اثربخشی، تسهیلات و روان سازی، کاهش هزینه، سرعت عمل و کاهش زمان انجام عملیات، بهبود ارتباطات، اطمینان از کنترل روی سیستم، شناسایی تهدیدات مربوط به پروژه یا سیستم و کمک در تحقق به موقع اهداف
روش تحقیق
تحقیق حاضر در دسته تحقیقات توصیفی و از بین انواع تحقیقات توصیفی از شاخه پیمایشی قرار میگیرد. همچنین بکارگیری نتایج حاصله از آن میتواند بسیار مفید واقع گردد، بنابراین این تحقیق از نظر هدف در زمره تحقیقات کاربردی واقع میگردد.
روش تجزیه و تحلیل داده ها
تکنیک دیمتل توسط فوتنلا و گابوس1 به سال 1971 ارائه شد. تکنیک دیمتل که از انواع روشهای تصمیمگیری بر اساس مقایسههای زوجی است، با بهرهمندی از قضاوت خبرگان در استخراج عوامل یک سیستم و ساختاردهی نظاممند به آنها با بکارگیری اصول نظریهگرافها، ساختاری سلسلهمراتبی از عوامل موجود در سیستم همراه با روابط تاثیر و تاثر متقابل ارائه میدهد، بگونهای که شدت اثر روابط مذکور را به صورت امتیاز عددی معین میکند. روش دیمتل جهت شناسایی و بررسی رابطه متقابل بین معیارها و ساختن نگاشت روابط شبکه به کار گرفته میشود. از آنجا که گرافهای جهت دار روابط عناصر یک سیستم را بهتر می توانند نشان دهند، بنابراین تکنیک دیمتل مبتنی بر نمودارهایی است که می تواند عوامل درگیر را به دو گروه علت و معلول تقسیم نماید و رابطه میان آنها را به صورت یک مدل ساختاری قابل درک درآورد.
تکنیک دیمتل عموماً برای بررسی مسائل بسیار پیچیده جهانی بهوجود آمد. دیمتل نیز برای ساختاردهی به یک دنباله از اطلاعات مفروض کاربرد دارد. بهطوریکه شدت ارتباطات را بهصورت امتیازدهی مورد بررسی قرار داده، بازخورها توأم با اهمیت آنها را تجسس نموده و روابط انتقال ناپذیر را میپذیرد.
دو مزیت این تکنیک به شرح زیر است:
1. در نظرگرفتن ارتباطات متقابل: مزیت این روش نسبت به تکنیک تحلیل شبکهای، روشنی و شفافیت آن در انعکاس ارتباطات متقابل میان مجموعهای وسیعی از اجزاء می باشد. به طوری که متخصصان قادرند با تسلط بیشتری به بیان نظرات خود در رابطه با اثرات - جهت و شدت اثرات - میان عوامل بپردازند. لازم به ذکر است که ماتریس حاصله از تکنیک دیمتل - ماتریس ارتباطات داخلی - ، در واقع تشکیل دهنده ی بخشی از سوپرماتریس است به عبارتی، تکنیک دیمتل به طور مستقل عمل نمی کند بلکه به عنوان زیر سیستمی از سیستم بزرگتری چون ANP است.
2. ساختاردهی به عوامل پیچیده در قالب گروههای علت و معلولی: این مورد یکی از مهمترین کارکردها و یکی از مهم ترین دلایل کاربرد فراوان آن در فرایندهای حل مساله است. بدین صورت که با تقسیم بندی مجموعه ی وسیعی از عوامل پیچیده در قالب گروههای علت معلولی، تصمیمگیرنده را در شرایط مناسبتری از درک روابط قرار می دهد. این موضوع سبب شناخت بیشتری از جایگاه عوامل و نقشی که در جریان تاثیرگذاری متقابل دارند، میشود.
