بخشی از مقاله
چکیده
کتابی شدن یکی از عوارضی است که تا کنون روی گیاهان مختلف دیده شده است. علت این عارضه در بسیاری از موارد هنوز نا شناخته است و نیاز به بررسی بیشتر دارد. کتابی شدن روی درختان عرعر برای اولین بار در خمینی شهر دیده شده است و تا به حال گزارش دیگری از آن دیده نشده است، این عارضه باعث تغییر شکل شاخه ها، پهن شدن و پیچیدگی تنه و شاخه عرعر می گردد که این شاخه ها سریعتر خشک شده و از بین می روند.کتابی شدن شمشاد نیز چندین بار در خمینیشهر دیده شده است که برای اولین بار گزارش می شود و باعث پهن شدن شاخه های شمشاد و ریز برگی برگهای شمشاد و کم شدن رشد آنها می گردد و به راحتی به وسیله قلمه های آلوده منتقل می گردد. بررسی ها در مورد نحوه انتقال عامل بیماری توسط حشرات، پیوند و سایر روش ها و نوع عامل بیماری ادامه دارد. برای مدیریت و جلوگیری از انتشار و توسعه کتابی شدن، روش هایی مانند جمعآوری گیاهان آلوده، حذف شاخه های کتابی شده و ضدعفونی ابزار هرس، رعایت مسائل بهداشتی از جمله عدم قلمه گیری از گیاهان آلوده و تهیه پیوندک از گیاهان آلوده و جلوگیری از انتقال اندام های آلوده از نقاط آلوده به نقاط سالم، مبارزه با ناقل (در صورت وجود ناقل)، حذف علف های هرز و تقویت گیاهان، توصیه می شود.
واژه های کلیدی: کتابی شدن، عرعر، شمشاد، خمینی شهر
-1 مقدمه
بیماری کتابی شدن تنه و ساقه که با نام های Flat limb یا Twisted limb نامیده می شود یکی از عوارضی است که روی گیاهان مختلف دیده شده است. علت این عارضه در بسیاری از موارد هنوز نا شناخته است و نیاز به بررسی بیشتر دارد. این بیماری در حدود 100 سال پیش از روی تنه درختان سیب رقم Gravenstein در آمریکا مشاهده و گزارش شده است .(5) کتابی شدن درخت سیب یکی از معروف ترین عوارض کتابی شدن می باشد که یک بیماری ویروسی است که در نقاط مختلف کشور از جمله تهران، کرج، شیراز، اصفهان مازندران، کلاردشت، چالوس و رامسر مشاهده گردید و احتمالا در مناطق دیگر هم وجود دارد (2) انتقال این بیماری اکثراً از طریق مکانیکی مانند پیوند و قلمه صورت می گیرد. علاوه بر سیب، این بیماری روی درختان گلابی و به مشاهده گردیده است .(1) اهمیت اقتصادی این بیماری در روی درختان میوه زیاد و خسارت ناشی از آن را تا %53 تعیین نموده اند .(6)
کتابی شدن اولین بار روی درختان سیب تحت عنوان بیماری ویروسی کتابی شدن تنه و شاخه های سیب مطرح شده است. اولین علامت آن وجود مختصر فرورفتگی طولی یا پهن شدن خفیف تنه یا شاخه های اصلی است این فرورفتگیها بعدا عمیقتر شده و شاخه ها ممکن است به حالت کتابی درآمد وپیچ خوردگی پیدا کنند و این علائم اول روی شاخه های مسن تر بوجود میآید . معمولا درختان یک سال بعد از مبتلا شدن علائم را نشان میدهند. کتابی شدن اغلب موجب شکاف خوردن تنه گردیده و عوامل بیماری زا مانند قارچ، باکتری و سرما به درخت نفوذ کرده وصدمات بیشتری را وارد میکنند. نشانه های بیماری فقط روی قسمتهای چوبی تنه وشاخه بوجود میاید ودر برگ ومیوه هیچ علامتی دیده نمیشود. عامل بیماری نوعی ویروس است که توسط پیوندک منتقل می گردد. کمترین دوره کمون بعد از انتقال آن توسط پیوندک آلوده روی نهالهای سالم حدود هشت ماه است. دوره کمون ممکن است به حدود 15 سال هم برسد.
به دلیل عدم بروز علائم در درختان تازه آلوده شده، گرفتن پیوندک از آنها می تواند بیماری را به راحتی در باغات میوه گسترش دهد (1) این بیماری همچنین از طریق قلمه قابل انتقال می باشد و بنابراین وجود درختان آلوده از قلمستان ها و تهیه قلمه از چنین درختانی باعث انتشار آلودگی می گردد. بروز آلودگی درختان سیب ممکن است چندین سال پس از آلوده شدن درخت پدید آیدو بیماری به صورت مخفی در نهالستانها منتشر گردد 1) و . ( 4
برای درمان، درختانی راکه به شدت مبتلا شده اند ویا چندسالی است که مبتلا هستند باید برید و سوزاند، برای پیوند از درختان سالم و قوی استفاده کرد، برای تهیه نهالهای پیوندی سالم از پایه
هایی استفاده کرد که ازکشت بذر بدست آمده باشند، برای کنترل حشرات پوست خوار که ناقل بیماری هستند علفهای هرز را ازبین ببرید.
در فضای سبز خمینی شهر ، عارضه کتابی شدن زرشک زینتی برگ قرمز Berberies tumbergi var acropupurea (که در سال 1385 در اصفهان مشاهده گردید و برای اولین بار از ایران گزارش شد(((3تقریباً همزمان با اصفهان به شدت روی بوته های زرشک دیده شده است و خسارت میزند و باعث پهن شدن شاخه، ازدیاد برگ و ریز برگی (Proliferatino) ، غیر طبیعی شدن رنگ برگ و خشک شدن شاخه می گردد.
وجود کتابی شدن روی درختان عرعر و بوته های شمشاد برای اولین بار در خمینی شهر دیده شده است. درختان آلوده عرعر دارای شاخه های کتابی و بد شکل و دارای جوانه های متعدد بودند و در خیابان شریعتی خمینی شهر و نیز نقاطی از اصفهان توسط نگارنده دیده شده است. به منظور شناسایی عامل بیماری از گروه گیاهپزشکی دانشگاه صنعتی اصفهان نیز کمک گرفته شد و نمونه هایی از شاخه های آلوده در دو فصل زمستان و بهار برای ردیابی عوامل بیماریزا از جمله فیتوپلاسماها به دانشگاه ارسال گردید ولی چیزی ردیابی نشد. متأسفانه به دلیل در دسترس نبودن امکانات کافی برای شهرداری خمنی شهر برای ردیابی عامل بیماری، هنوز علت این بیماری ناشناخته است و تحقیقات صرفاً در مورد نحوهی انتقال آن با پیوندک آلوده و بذر در فضای سبز خمینی شهر ادامه دارد.
