بخشی از مقاله
مقدمه:
به لطف خدا و با استفاده از تجربيات بدست آمده در دوره كارآموزي در شركت سايپا اطلاعات مفيدي بدست آورده‌ايم كه با استفاده از برخي كتابها اين اطلاعات را تكميل كرده و بصورت مكتوب در آورده‌ام شركت سايپا كه در آن مشغول به كار آموزي
خلاصه: يكي از وسايل بسيار مهم دركارهاي امروزي ما ماشين يا همان خودرو مي‌باشد كه باعث شده بسياري ازمشكلات حمل و نقلي را راحت كند. و اين وسيله تقليه كه باعث بحركت درآمدن آن موتور مي‌باشد مورد بحث ما مي‌باشد.
موتور از اجزاء بسيار زيادي تشكيل شده كه باعث بوجود آوردن توان مفيد ميشود. و حركت اصلي يك خودرو بستگي به موتور آن ماشين دارد.
موتور:
تعريف: موتور يا همان مولد قدرت كه باعث به حركت درآمدن هر نوع وسيله مكانيكي ميشود. به نمونه‌اي از آن وسايل ماشين مي‌باشد كه دربارة آن توضيح مي‌دهيم.
قسمتهاي سوار شده يا mix (ميكس) شده با موتور را به ترتيب مي‌توان نام برد.
1-قطعات ثابت و متحرك
2-سيستم خنك‌كاري
3-سيستم روغن كاري
4-سيستم سوخت رساني
5-سيستم جرقه زني
و همة اين 5 مورد باعث تشكيل موتور يا مولد قدرت ميشود.
موتور پرايد همانند ديگر ماشينها از يك سري سوپاپها و سيلندرها و رينگها و … تشكيل شده است كه تقريباً ظريفتر و جمع و جورتر مي‌باشد.موتور پرايد بر خلاف يكسري ماشينها كه موتور آنها در راستاي محور ماشين يعني محور طولي قرار دارند در محور عرض قرار دارد.
1-قطعات ثابت و متحرك
1- اسپكها
2- گيت
3- سيت
4- سوپاپ
5- سرسيلندر
6- كانال‌هاي آب
7-كانال‌هاي روغن
1-بلوكه سيلندر
2-بوش سيلندر
3-پولكها
4-كانال‌هاي آب
5-كانال‌هاي روغن
6-محفظه لنگ
7-رنگ پيستون
8-شاتون
9-ميلنگ
10-اويل پمپ
11-ميل سوپاپ
پس از تفكيك قسمتهاي مختلف يك موتور در اين قسمت راجع به عملكرد و عيوب احتمالي و برطرف كردن عيبها توضيح خواهيم داد.
معايب قسمت سر سيلندر
1-معمولاً سرسيلندرها در دو نوع 1-چدني 2-آلياژ آلومينيوم وجود دارند.
يكي از ايرادهاي مهم سرسيلندرها تاب برداشتن يا تركيدگي كه معمولاً در نوع چدني بيشتر است مي‌باشد و ايراد ديگر كه معمول است خورندگي فلز در مقابل آب كه داراي رسوبات گچي است و اين رسوبات در دراز مدت روي فلزات اثر گذاشته و مخصوصاً در كانال‌هاي آب سيلندر و سر سيلندر اثر گذار بوده و خورندگي ايجاد مي‌كند و همچنين باعث ايجاد در رسوبات گچي در كانال گشته و در نهايت موجب افت عمل خنك كاري در گرماي معمول موتور مي‌گردد. و همچنين از عمر مفيد موتور كاسته خواهد شد.
سيت و گيت:
معمولاً به جاي نشت پخ سوپاپ سيت و به راهنماي ساق سوپاپ گيت سوپاپ گويند.
كه درتعميرات معمولاً مورد بازرسي تعمير و تعويض قرار مي‌گيرد.
چنانچه سيت معيوب باشد (عدم آب‌بندي و خوردگي پخ) باعث فرار كمپرس در زمان انفجار و تراكم مي‌گردد. و چنانچه مربوط به سوپاپ دود باشد صداي يكنواخت كمپرس در اگروز شنيده ميشود. و چنانچه مربوط به سوپاپ هوا باشد به صورت كمپرس و عطسه در هنگام گازدادن در كاربراتور شنيده ميشود.
لازم به ذكر است چنانچه سوپهاي هم بسوزند (سوپاپ دررو هوا) ممكن است چنين حالتهاي احساس گردد كه در هر دو صورت بايد سرسيلندر باز و تعمير گردد.
تعمير و تعويض سيت وگيت معمولاً در تراشكاري صورت گرفته و با روغن سمباده و سنگهاي مخصوص فرز دستگاه سوپاپ تراش اين قسمتها را تعمير و ترميم مي‌نمايند.
سوپاپ
سوپاپها معمولاً در دو نوع به نامهاي سوپاپ دود وجود دارد كه اين دو تفاوتهايي از نظر شكل ظاهري با يكديگر دارند.
1-سوپاپ دود از هوا مقاومتر است.
2-بشقابك سوپاپ هوا از سوپاپ دود بزرگتر است
3-ساق سوپاپ دود لاغرتر است
همانطور كه قبلاً گفته شده از معايب سوپاپ نيم روز شدن- سوختن- عدم آب بندي و چسبندگي- كج شدن- پيچيدگي و غيره مي‌باشد. و براي تشخيص اين معايب به طريقه زير عمل مي‌نمائيم.
يكي از روشهاي كنترل سوپاپ كمپرس‌گيري از سيلندر موتور مي‌باشد. كه با اين روش مي‌توان حدس زد كه سوپاپ سالم و يا معيوب است به همين منظور به اين طريق عمل مي‌نمائيم و بايد توجه داشت در كمپرس‌گيري اختلاف فشار تا (pis20 يا at3/1) به علت خطاي طراحي سرسيلندر و محفظه احتراق مجاز است.
مقدار تراكم موتورهاي تقريباً به طريق جدول زير مي‌باشد.
نسبت تراكم فشار تراكم Pc
1: 5/6
1: 7
1: 5/7
1: 8
1: 9
1: 10 110
120
130
140
150
160 75/7
45/8
9
86/9
5/10
27/11
نكات قابل توجه در كنترل سلامت سوپاپ:
1-قبل از هر چيز سوپاپها را طبق استاندارد كارخانه سازنده فيلترگيري نماييد.
2-سوپاپ را از لحاظ چسبندگي كنترل نماييد.
3-سوپاپ را از لحاظ كج بودن كنترل نماييد.
4-سوپاپ را از لحاظ لقي جانبي كنترل نماييد.
پس از فيلترگيري و مطمئن شدن از تلرانس مجاز دم سوپاپ دستگاه كمپرس سنج را آماده كرده و شمع سيلندر شماره 1 را باز كرده و كمپرس سنج را در محل مي‌بنديم. و استارت مي‌‌زنيم و مقدار كمپرس تراكم را كنترل كرده و يادداشت مي‌كنيم.
لازم به ذكر است كه در حالت درجا بايد دور موتور را زياد كرده و اين عمل با گاز دادن انجام مي‌گيرد.
مقدار كمپرس تك تك سيلندرها را كنترل و ياداشت مي‌نمائيم و چنانچه اختلاف فشار بيش از حد معمول (مجاز) باشد يكي از دلايل، آب بندي نبودن سوپاپ به دلايل فيلترگيري غلط يا سوختن سوپاپ يا خرابي سيت مي‌باشد.
در ادامه كار با تنظيم نمودن دقيق موتور و زدن روغن به درون سيلندر مذكور در ناحيه محل بستن شمع و گرفتن كمپرس مجدد اگر كمپرس تراكم افزايش پيدا كرد دليل چسبندگي رينگها بتون است. ولي اگر در كمپرس‌گيري مجدد افزايش تراكم نداشتيم سوپاپ سوخته و بايد سرسيلندر را باز و نسبت به ترميم آن اقدام نمود.
لازم به ذكر است اختلاف فشار تراكم سيلندر اگر به حدود 35% تا 7% آتمسفر برسد مربوط به خرابي سوپاپ است.
طريقة ديگر نشت‌يابي (عيب‌يابي) سوپاپهاي به روش كمپرسور بالاست.
در اين روش شمعهاي موتور را تماماً باز كرده و سرشيلنگ بادرا با رابط مخصوص جاشمعي روي قسمت جا شمع بسته و ماشين را متوقف و در دنده يك قرار مي‌دهيم سپس فشار باد را كم كرده و به صداي اضافة فرار باد گوش مي‌دهيم. چنانچه صداي فرار باد از اگزوز شنيده شود دليل نشتي در سوپاپ دود است و اگر در كاربراتور شنيده شود دليل سوختن سوپاپ هوا مي‌باشد. لازم به ذكر است كه سيلندر مورد آزمايش باسد در وضعيت پايان تراكم و اول احتراق قرار گيرد تا سوپاپها كاملاً نشته باشند.
چسبندگي سوپاپ:
منظور از چسبندگي سوپاپ، گيركردن سوپاپ درون گيت است كه به اين عمل چسبندگي سوپاپ گويند.
علائم چسبندگي سوپاپ
1-موتور ريپ مي‌زند.
2-گاهي مواقع شعله آتش در دهانه كاربراتور ديده ميشود.
3-دور موتور دائماً در نوسان است و صداي ضربه‌دار موتور به گوش مي‌رسد.
اينها از دلايل چسبندگي سوپاپ است كه با باز كردن درب سوپاپ و نگاه كردن به دم سوپاپها، و خودرو راروشن مي‌كنيم. معمولاً سوپاپ چسبنده شده با سختي حركت مي‌كند. و خلاص زيادي با اسيك سوپاپ دراد و معمولاً با صدا همراه است. و در بعضي از مواقع باعث گيج شدن سوپاپ يا شكستن اسبك هم مي‌گردد.
دلايل ديگر چسبندگي
-در اثر گرماي زياد
-مناسب نبودن خلاص درون گيت
-ناخالص در روغن موتور
-رسوب داشتن سوپاپ و ساق سوپاپ
طريقه برطرف كردن چسبندگي سوپاپ:
-موتور را روشن مي‌كنيم تا به گرماي مطلوب در حد نرمال برسد.
-روي ساق سوپاپ كمي نفت و يا روغن زده.
-مي‌توانيد با ريختن مايع اسپتس مخصوص كه شركت نفتي در چنين مواقعي توصيه مي‌كند استفاده نماييد. پس از انجام مراحل فوق مي‌توان صحت درستي كار سوپاپ را از لحاظ چسبندگي كنترل كرد. و چنانچه برطرف نگرديد نسبت به بازكردن سرسيلندر اقدام نماييد.
طريقه كنترل سوپاپ در تعميرات:
چنانچه سرسيلندر را باز كرده بايد سوپاپها را كنترل نماييد و چنانچه نياز به تعمير دارند. (آب بندي و سوپاپ تراش). تعمير و در غير اينصورت تعريض نماييد كه در اغلب مواقع سوپاپها را آب بندي و تعمير مي‌نمايند.
طريقه آب‌بندي سوپاپ:
1-روش دستي
2-روش برقي (با دلايل برقي).
روش دستي:
در اين روش همانطور كه در يك شكل زير مشاهده مي‌نماييد ابتدا جاي سوپاپها را تميز نموده (سيت گيت پخ سوپاپ). پس لاستيك آب‌بندي را به بشقابك سوپاپ چسبنانده و با زدن كمي روغن به ساق سوپاپ و ماليدن روغن سمباده به پخ سوپاپ، سوپاپ را در جاي خود قرار داده و به روش چرخش دست به چپ و راست و كمي فشار به سمت پائين عمل آب‌بندي را شروع مي‌كنيم.
پس از چند دقيقه عمل آب‌بندي با پارچه اي تميز پخ سوپاپ و سيت آن را تميز كرده و به دقت نگاه مي‌كنيم. و چنانچه احساس شد كه آب‌بندي كامل و سطوح سيت و پخ كاملاً صاف و صيقلي است عمل آب بندي را متوقف و روي سوپاپ بعدي اين عمل را تكرار مي‌كنيم. لازم به ذكر است كه اين عمل با دو نوع روغن سمباده زبر و نرم صورت مي‌گيرد. پس از انجام عمل آب بندي سوپاپها را توسط آچار مخصوص (فنذ جمع‌كن سوپاپ). جمع كرده و مي‌بنديم.
كنترل لقي جانبي سوپاپ (كنترل گيت)
اين لقي داراي حد مجاز تعيين شده از سري كارخانه سازنده مي‌باشد.
طريقه كنترل اين لقي به سه صورت مي‌باشد.
1-ميكرومتر 2-ساعت اندازه گيري 3-فيلر ميله‌اي.
به همين منظور قبل از اندازه‌گيري بايد سطح داخلي گيت را كاملاً شستشو داده و خشك نماييم. سپس طبق شكل ساعت اندازه‌گيري را نصب نموده و با حركت جانبي تلرانس آن را روي عقربه‌هاي ساعت اندازه‌گيري كنترل نمائيم. ضمناً بايد توجه داشت كه پايه ساعت نسبت به ميله ساعت اندازه‌گيري 900 باشد.
چنانچه لقي از حد مجاز بيشتر باشد در بعضي از اتومبيلها مانند پرايد گيت تعمير مي‌گردد. يعني با برقو زدن از سوپاپهاي اور سايز استفاده ميشود.
لقي مجاز هر موتور را كارخانه سازنده تعين مي‌كند كه در حدود جدول مي‌باشد.
ترتيب قطر ساق سوپاپ اندازه لقي
سوپاپ گاز سوپاپ دود
ميليمتر اينچ ميليمتر اينچ ميليمتر اينچ
1 94/7
051/0 002/0 076/0 003/0
2 74/7
064/0 0025/0 089/0 0035/0
3 53/9
076/0 003/0 10/0 004/0
4 11/11
089/0 0035/0 114/0 0045/0
5 7/12
10/0 004/0 127/0 005/0
طريقه كنترل سيت و تعمير آن
معمولاً سيت يا نشيمنگاه پخ سوپاپ ناصاف شده و آب بندي محفظه احتراق را دچار مشكل مي‌نمايد. به همين منظور آن را تعمير و يا تعويض مي‌كنيم.
براي كنترل عيب سيت يكي از روشها هم مركز بودن يا گيت سوپاپ است.
تراشيدن سيت
طريقه ديگر تعيمر سيتها در ادامه بحث تراشيدن سيت مي‌باشد. با دستگاههاي مخصوص سيتها در دو نوع جدا شدني و ثابت هستند كه نوع ثابت با تراش تعمير مي‌گردد. و در نهايت تعويض مي‌گردد.
معمولاً سيتها در تعيمرات مكرر فرورفتگي پيدا كرده و در اصطلاح گود مي‌افتد كه در اين صورت سيت را بايد تعويض كرد چرا كه باعث تغيير حجم محفظه احتراق مي‌گردد و نسبت تراكم را تغيير مي‌دهد.
گيت سوپاپ:
لازم به ذكر است بعضي از انواع گيتها را به صورت رزوه‌اي توليد مي‌كنند كه به راحتي قابل تعويض است.
لازم به ذكر است در انتهاي دم سوپاپ و يا در انتهاي مسير داخلي گيت لاستيك مخصوص كه به نام لاستيك دم سوپاپ و يا گيت سوپاپ معروف است قرار مي‌دهند تا در اثر بالا و پائين رفتن سوپاپ در حين كار روغن اضافي ديواره ساق سوپاپ را پاك نمايد تا وارد محفظه احتراق نشود. به همين منظور در تعميرات آنها را بايد تعويض كرد.
چنانچه در حين روشن شدن دود آبي نمايد. ولي پس از حركت قطع گردد احتمال خرابي لاستيك سوپاپ وجود دارد.
كربن زدايي سوپاپها:
يكي از روشهاي ترميم سوپاپها در تعميرات كربي زدايي از ساق و بشقابك سوپاپ است كه اين روش به صورت دستي با كاردك و برس سيمي انجام مي‌گيرد. بعضي از مواقع هم اين عمل با دستگاه مخصوص برقي و برسهاي متصل به آن صورت مي‌گيرد.
كنترل فنر سوپاپ
چنانچه فنر سوپاپ در اثر كاركرد زياد ضعيف (خستگي فنر) شود باعث تأخير در نشت سوپاپ و بازماندن و سوختن آن مي‌گردد. به همين منظور براي جلوگيري از سوختن سوپاپ بايد فشار فنر را چك كرد و در صورت ضعيف بودن آن را تعويض نمود.
اسبكها و نگهداري و كنترل آن.
قطعات موجود در سيستم اسبكها و سوپاپ عبارتند از:
-ميل اسبك
-اسبك
-فنرهاي كنترل
-پيچ تنظيم اسبك
-ميل تايپيت
-تايپيت
-ميل سوپاپ
