بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
مقدمه :
از سال 1895 میلادی برابر با 1312 هجری قمری حضور هیئت حفاری های باستان شناسی فرانسوی در خوزستان رسمیت پیدا کرد.
این هیئت تا سال 1357 هجری شمسی، 1979 میلادی برابر با پیروزی انقلاب اسلامی ایران ادامه داشت. که این هیئت یکی از پرسابقه ترین هیئت های حفاری در خاورمیانه بود که هشتاد سال استمرار یافت. نتیجه کاوشها و برس ها در شوش مجموعه مهمی از اشیاء هنری و کتیبه های ایلامی است که در اختیار علم قرار گرفته است.
شهر شوش در اواخر قرن سیزدهم قبل از میلاد پایتخت حکومت اونتاش گال پادشاه ایلام بود.
می دانیم که شوش پس از ایفای نقش پایتختی ایلام به پایتخت امپراطوری هخامنشی تبدیل شد و همین شهر در زمان سلوکیان به صورت منطقه آزاد درآمد. پس از چندی یعنی در قرن یازدهم میلادی به بعدزوال تدریجی شوش رخ می دهد و در قرن سیزدهم مردم آنجا را رها کرده و به حال خود می گذارند.
دورنتاش یک شهر مذهبی است که در دوره شکوفایی و تولد دوره ایلامی ساخته شد و وسعت آن به یکصد هکتار می رسد. برج مقدس آن هنوز هم 25 متر از ارتفاع خود را حفظ کرده است.
عرض طبقه اول دو برابر طبقه دوم و برج براساس یک نقشه عمودی بنا کرد دیده است.
اسلاید 2 :
نگرش تاریخی :
حدود اواسط قرن سیزدهم ق . م توسط شاه ایلام انتاش – گال شهرکی مذهبی نام دور انتاش بناشد که نام آن برگرفته از نام بنیانگذارش بوده است، این شهرک تبدیل به مرکزی زیارتی برای مردم ایلام گردید.
این مرکز حدود 30 کیلومتری جنوب شرقی شوش قرار داشت. مکانی که انتخاب شد قبلاً خالی از سکنه بوده است. اگر فرضیه سلطنت بیست ساله ای که به انتاش – گال نسبت داده می شود صحیح باشد. می توان گفت این بنا بلافاصله بعد از به قدرت رسیدن انتاش – گال ساخته شده.
در طول دوره بیست ساله سلطنت روی این بنا کار شده ولی در چندین جا کار متوقف شده مانند زمینی آجرفرش شده معبدی، که بنای آن ساخته نشده است.
در آنجا کتیبه های با دقت کنار هم چیده شده که اسامی خدایانی که معبد برای آنان ساخته شده بود نوشته شده، محله هایی فقیرنشین که گویی برای کارگران در کنار انبارهای مصالح ساختمانی بود. به حال خود رها شده اند.
پس از مرگ انتاش گال شدت زندگی مذهبی در دور انتاش کاهش یافت. شاه ها فقط برای پرپایی جشنها و مراسم به معبد می رفتند که بعد از مرگ انقتاش گال دیگر حکومت ها وابستگی چندانی از خود به شهر دور انتاش نشان ندادند.
شوتروک ناهونته معابد دیگری را در شهر مجاور بنا کرد که بقایای آن هنوز هم برپا است که شاید این شهر ناهوتیرما بوده و احتمالاً همان ده نو امروزی است به علاوه شواهد نشان می دهد که همین پادشاه کتیبه ها را از جای خود درآورده تا با خود به شوش ببرد.
اسلاید 3 :
یکی از روحانیون معبد به حفظ و نگهداری معبد و ذخایر آن ادامه می دهد ولی با رفتن شاه این مرکز زیارتی اهمیت خود را از دست می دهد و وسایل حفظ و نگهداری آن کاهش می یابد.
صحنهای مقدس حیاط روز به روز کمتر نظافت شده و از خاک و ماسه ای که باد و باران می آورند پر می شوند و سطح آن را بالا می آورند و در نتیجه برای رفتن به آنجا می بایست پلکانی ساخته می شد.
این بنا قرنها به آن حالت باقی می ماند تا اینکه با حمله و تهاجم آشوریها به این شهرک برای همیشه از لطف و مرحمت خالی می شود و این همان درهم تنیده شدن و متروک شدن این شهر است که در سال 640 ق . م اتفاق می افتد.
خرابیهای زیادی را بارانها و رگبارها به برج و دیوار حصار وارد کرده. دیوارهای حصار به علت قرار گرفتن بیشتر در برابر باران خصارات محمی خورده است.
در قرن هفتم میلادی یکی از حاکمان محلی روی دیوار بیرونی شمال شرقی اقامتگاه کوچکی برای خود می سازد. از این خرابه کوچک تکه ای سفال لعابدار و یک دست بند شیشه ای الوان بدست آمده است.
اسلاید 4 :
(زیگورات) :
شهرسازان برای ساختن شهر دور – انتاش پشته ای را انتخاب کردند که در نزدیکی ساحل یک رود قرار داشت. این شهر در نیمراه دو مجتمع انسانی قرار می گرفت که از بزرگترین مجتمهای مسکونی ایلام بودند و این مکانیابی به صورتی انجام می شد که بر تمام دشت اشراف داشته باشد.
شهر جدید شاه ایلام از سمت شرقی دو آب و در مقابل کوهساری بنا شده که خود، آن را تا حدی غیر قابل عبور ساخته بود.
چغازنبیل عملاً با سه نوع خشت ساخته شده است : خشت خام، خشت پخته و نوع سوم آن از خشتهای خام که با خشت پخته کوبیده و یا شکسته مخلوط شده که موجب استحکام بیشتر آن می شود زیگورات نقشه مربع شکلی را نمایان می کند. که طول هر ضلع آن 20/102 متر است. ارتفاع امروزی برج ها 35/24 متر در بالای صحن شمال شرقی و 95/24 متر در بالای صحن جنوب غربی است که همان دروازه غربی حصار می باشد. این زیگورات که تماماً با خشت خام ساخته شده، با روکار آجری به ضخامت 2 متر پوشیده شده. این نمای آجری در چهار وجه خود، دارای پیش آمدگیها و پس رفتگیهایی با اندازهای مختلف است. فاصله هر 10 رج آجر یک رج آجر کتیبه دار بوده که نوشته های روی آنها نشان می دهد که زیگورات مربوط به او نتاش گال و اینشوشیناک (رب النوع) است. تعداد 659 عدد از این آجرها هنوز هم در نمای آجری و در محل اصل خود قرار دارد.
اسلاید 5 :
یک گود برداری در زیر سه حجم طبقاتی درونی قرار دارد که عمق آن 2 متر است حتی در زیر طبقه اول نیز پی وجود نداشته. هدف از این گود برداری تسطیح خاک بکر بوده تا بتوانند خشت چینی را انجام دهند خشت چینی ها به گونه ای بوده است که خشت ها روی همان خاکی نهاده شده و با آن پیوند خورده اند که برای ساختشان از آن استفاده شده است. در رگهای پاینتر خشت چینی مشاهده شده است که حتی ملات هم وجود نداشته که شاید این امر برای پرهیز از نشستی احتمالی بوده که باید از فشار عظیم طبقات ناشی می شده است؟ با نفوذ به لایه های پایین تر نشست یا تغییر شکل در بستر های خشتی مشاهده نشده است.
تنه های درختانی که آنها را به قیر آغشته کرده بودند در حجم طبقه دوم روی وجه شمال غربی خودشان نشان می دادند. این تنه درختان باید کلافی را تشکیل می دادند که پیوند بین خشتهای خام و پخته نمای آجری را تقویت می کرده است.
اسلاید 6 :
اتاقهای پلکاندار :
در کاوشهایی که در دروازه شمالی شرقی انجام شده است قطعاتی از خشت خام یافت شده که به رنگی سفید آغشته بودند. به این ترتیب می توان پی برد که در جناحهای زیگورات اتاقهای سفید کرده ای وجود داشته.
در ضخامت هر یک از چهار جبهه طبقه اول زیگورات اتاقهایی وجود داشته که تعداد آنها در هر جبهه با جبهه دیگر متفاوت بوده است. در جبهه شمال غربی هفت اتاق و در جبهه جنوب غربی پنج اتاق و در جبهه جنوب شرقی ده اتاق و در جبهه شمال شرقی شش اتاق وجود داشته است. غیر از جنوب شرقی اتاقهای سه جبهه دیگر مشابه یکدیگر است و فقط ابعادشان متفاوت بوده است. کف زمین آنها از سطح صحن ها پایین تر بوده. سقف همه این اتاقها به شکل طاق آهنگ است و از خشت خام زده شده اند.
در هر یک از اتاقها پلکانی پایین می آمد که از سطح طبقه اول شروع می شده ولی این پلکانها امروزه از بین رفته اند. ارتفاع این پلها نسبت به سطح صحن به هشت متر می رسید.
ارتفاع بعضی از اتاقها توسط پلکان ویژه ای برقرار می شد و برای دسترسی اتاقهای همجوار در نیمه راه با چرخشی از هم جدا می شد و اتاقها را به هم مرتبط می ساخت. در مواد و مصالح این پله ها از خشتهایی که خاک آن با آجر کوبیده مخلوط شده استفاده شده بود. عرض پله ها 85 سانتی متر و ارتفاع آنها 40 سانتی متر بوده.
اسلاید 7 :
اتاق شماره 8 خالی بوده ولی قسمتی از آن کفسازی شده بود. تمام کف اتاق شماره 9 نیز از خشت پخته شکسته پوشیده شده بود. دیوارهای اتاقهای 23 و 24 با ساروج اندود شده بودند. که ظاهراً این اتاقها برای انبار موادی استفاده می شد که باید دور از رطوبت باشند. کف این اتاق را لایه ای از غبار چوب دیده شده که در لا به لای آنها تعدادی میله شیشه ای تار که برنگ سیاه و سفید بودند وجود داشت و اینها برای تزیین لنگه درهای معابد، کاخها و حتی حصارها بکار می رفته.
اسلاید 8 :
دیوارهای ساخته شده با آجرهای شکسته :
اتاقهای پلکاندار طبقه اول فضای خالی ایجاد کرده بودند که اگر برجهای چند طبقه با ده ها متر ارتفاع به آن تکیه می کرد باعث رانش و نشست در پی می شد. برای حل این مشکل دیوارهای قوی مورب به حالت شمع بین طبقه اول و حجم خشتی طبقات میانی برپا کرده اند که به قسمت تحتانی طبقه دوم تکیه داده و از آن محافظت می کند. برای ساختن این دیوار از آجرهای شکسته استفاده کرده اند که احتمالاً در اثر بی مبالاتی حمل از رودخانه تا برج شکسته شده اند.
این دیوار در تمام طول وجه خارجی خود فرو رفتگی و بیرون زدگی هایی دارد که ناشی از طرح دیوار درونی اتاقهای پلکاندار است و برعکس تمام طول وجه درونی آن هیچ گونه فرورفتگی و بیرون زدگی ندارد. این وجه دیوار به حجم خشتهایی چسبیده است که به تدریج کاهش می یابد و پایه طبقه دوم را تقویت می کند.
اسلاید 9 :
معبد اینشو شیناک، جبهه جنوب شرقی، معبد A :
در جبهه جنوب شرقی پس از تخلیه اتاقهای طبقه اول 3 اتاق شناسایی شد که پلکان دسترسی نداشتند ولی توسط درهای ورودی به هم مربوط می شدند. کف آنها بیش از یک متر بلندتر از کف اتاقهای پلکاندار سایر جبهه ها بود. در محور اتاق 15 حجمی دیده شده که تماماً از آجر بوده است.
این حجم در روی سطح اول به صورت دست نخورده باقی مانده بود. بالای آن کفسازی شده بود و سطح آن به خشتهای حجمی که طبقه دوم برج را تشکیل می داد چسبیده شده بود.
در اینجا نیز مثل جاهای دیگر برج بعد از هر 10 ردیف آجر چینی یک ردیف آجر نوشته دار کار شده که متن تمامی آنها یکی می باشد و بیانگر این است که این معبد از سوی شاه به الهه اینشو شیناک وقف شده است. تعداد آنها در محل خود به 37 عدد می رسد تمام عرض 5/1 متری ورودی با خشتهای خام مسدود شده بود.
اسلاید 10 :
در آنجا دیوارهای سفید کرده وجود داشت. تمام آن رواق با آجرهای شکسته مسدود شده بودو دو پله با اتاق شماره 15 اختلاف دارد که سطح آن 16 / 1 متر بود. پس از ورود از رواق به اتاق 15 در طرف چپ ورودی سکویی برای پیشکشی و قربانی ساخته شده ورودی آن با خشت های پخته پوشیده شده است. روی آن سنگهایی وجود دارد که در اثر آتش سیاه شده بودند.
از این رواق به اتاق 14 وارد می شدند. کف آن به دقت کفسازی شده و از وسط آن آبراه کوچکی گذشته بود. در طرف راست ورودی محرابی از خشت پخته وجود داشت که سنگفرش آن را حرارت آتش سیاه کرده بود. در همان ردیف دری وجود داشت که به اتاق 13 می رسید. اتاق 13 نیایشگاه بود که کف آن را با خشتهای شکسته کفسازی کرده بودند. زیر آستانه آن در، لایه ای از گچ قالبریزی شده؛ اثر 4 عدد ظرف که احتمالاً جنس آن از فلزات گرانبها بوده یافت شده. شاید فقط برخی مراسم مذهبی مربوط به نذر و نیاز و وقف در آنجا انجام می گرفته .
در آن زمان فقط طبقه اول ساخته بود و مربع بزرگی که در وسط آن قرار داشت به صورت فضای باز و حیاط مانند بوده. پس از اتمام مراسم های مذهبی عبادتگاه خالی شده و در آن را دیوار چینی می کنند و نمای آن را با دوغاب اندود می کنند. سپس ساخت حجم هایی با خشت خام که طبقات دوم و سوم و چهارم را تشکیل می دهد آغاز می شود.
