بخشی از مقاله
چکیده
امروزه گردشگری فرهنگی در محوطه های تاریخی مقوله ای است که سبب حفظ و پایدار ماندن میراث فرهنگی، هنرها، سنت ها و آداب و رسوم ملت ها، احیای غرور فرهنگی و ملی و همچنین بروز تبادلات میان فرهنگی می شود. از این رو حفظ و توسعه گردشگری فرهنگی به ویژه در سایتهای تاریخی نقش بسیار موثری در ماندگاری فرهنگ آن کشور و رواج آن در بین کشورهای دیگر توسط گردشگران دارد. در این مقاله سعی بر آن شده است که با استفاده از دو روش بررسی اسناد و منابع کتابخانه ای و همچنین مطالعات میدانی از محوطه مذکور، اطلاعات لازم جمع آوری و سپس مورد تجزیه و تحلیل توصیفی– تاریخی قرار گیرند تا از طریق یافته های استخراج شده بتوان یکسری راهکارها و استراتژیها در جهت رسیدن به هدف اصلی پژوهش که همان حفاظت از محوطه تاریخی شهر بیشاپور و تنگ چوگان با تاکید بر توسعه و گسترش گردشگری فرهنگی دست یافت.
واژه های کلیدی: منظر فرهنگی، گردشگری فرهنگی، محوطه های تاریخی، شهر باستانی بیشاپور و تنگ چوگان
-1 مربی دانشگاه سیستان و بلوچستان، گروه مهندسی فضای سبز ؛ Peiman_gqi@yahoo.com
-2 دانشیار دانشگاه تهران، گروه مهندسی طراحی محیط زیست دانشکده محیط زیست؛ gityben@yahoo.com
اولین همایش بین المللی مدیریت گردشگری و توسعه پایدار
The First International conference on Tourism Management And Sustainable Development (TMSD)
28-29 Sep 2011 Islamic Azad University Marvdasht Branch, Fars, Iran
مقدمه امروزه محوطه های های باستانی1 و مناظر فرهنگی2 آن ها به علت آنکه اطلاعات زیـادی در مـورد گذشـتگان و نحـوه زنـدگی آنهـا در
اختیار بشریت قرار می دهند، از اهمیت ویژه ای برخوردار است و در تمامی نقاط جهان مدارک مستند و گویای تـاریخ گذشـتگان یـک مرز و بوم می باشنداین. محوطه ها و مناظر، همچون مکانهایی با اهمیت فرهنگی، زندگی مردم را غنی می کنند، غالباً احساس عمیـق و الهام بخشی را از پیوند با اجتماع و چشم انداز، با گذشته و تجربه های زنده، فراهم می آورند. این مناظر و مکانها اسنادی تاریخی انـد که به عنوان نمودهای محسوس هویت واجد اهمیت اند. مناظر و مکانهایی با اهمیت فرهنگی تنوع جوامع را منعکس می کنند، و درباره گذشتگان و فرهنگشان توضیح می دهد و در واقع میراث فرهنگی آن کشور را تشکیل می دهند. آنچه که امروزه در اینگونه محوطه هـا از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد، امکان استفاده از آنها در رابطه با ارتقاء گردشگری، به خصـوص گردشـگری فرهنگـی، مـی باشـد (گلچین، . ( 1388
در زمینه استفاده از محوطه های باستانی و مناظر فرهنگی آنها در جهت گسترش و توسـعه گردشـگری فرهنگـی3 تـا کنـون مطالعـات گوناگونی صورت گرفته که از جمله می توان به مطالعات کالتنبورن در ارتباط با ویژگی های منظر میراث فرهنگـی در جهـت گسـترش گردشگری فرهنگی ( ( Kaltenborn & Bjerke, 2002 ، گهرینگ بر روی منظـر فرهنگـی سـوئیس و تـاثیر آن بـر گردشـگری ( Gehring, 2006 )، زوب و همکاران بر روی مناطق روسـتایی-کشـاورزی ( ( Zube et al, 1974 و بهبهـانی در ارتبـاط بـا تعیـین حریم منظر فرهنگی شهر بیشاپور ( بهبهانی، ( 1388 اشاره نمود.
با توجه به قرار گرفتن محوطه باستانی شهر بیشاپور و تنگه چوگان در یک موقعیت جغرافیایی مناسب (واقـع شـدن در کنـار رودخانـه شاپور)، تنوع پوشش گیاهی واکولوژیکی بسیار غنی، دارا بودن ویژگی های محیطی و طبیعی زیاد، چشم اندازهای باز و زیبا و همچنـین حضور عناصر تاریخی بیشمار که می توان از این پتانسیل ها برای جذب گردشگران و توسعه گردشـگری فرهنگـی اسـتفاده کـرد، ایـن محوطه به عنوان نمونه موردی مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفت و سعی بر آن شد تا از طریـق رویکـرد توصـیفی- تحلیلـی و برداشـت میدانی4 از محوطه مذکور به طرح یکسری پیشنهادات و راهکارها در جهت توسعه و ارتقاء گردشگری فرهنگی، پرداخته شود.
مبانی نظری تحقیق منظر فرهنگی و اهمیت آن
مناظر فرهنگی شامل آن دسته از اموال فرهنگی هستند که معرف آثار مشترک انسان و طبیعت باشند. این مناظر نشان دهنـده تکامـل جامعه بشری و استقرار آنها در طول زمان تحت تاثیر عوامل و محدودیت های فیزیکی و یا فرصت های به دست آمده از محیط زیسـت طبیعی شان و نیز ّبرآمده از عوامل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی به هر دو شکل درونی و بیرونی هستند. آنهـا مـی بایسـت بـر اسـاس ارزشهای جهانیشان و حضورشان در مناطق جغرافیایی، فرهنگی و همچنین ظرفیت آنها برای نشـان دادن عناصـر فرهنگـی ضـروری و مشخص چنین مناطقی ، انتخاب شوند. برای شناسایی منظر فرهنگی باید هم از عناصر فرهنگی و هم از عناصر طبیعی موجود اسـتفاده کرد. به طور کلی منظر فرهنگی تقابل بین انسان و محیط طبیعی اطراف خود می باشد ) .(UNESCO,2005 ) شکل شماره .( 1
منظر فرهنگی
دخالت انسان بستر طبیعی
اولین همایش بین المللی مدیریت گردشگری و توسعه پایدار
The First International conference on Tourism Management And Sustainable Development (TMSD)
28-29 Sep 2011 Islamic Azad University Marvdasht Branch, Fars, Iran
شکل شماره -(1) دخالت انسان در بستر طبیعی و ایجاد مناظر فرهنگی (O’Hare,D,1997)
این مناظربه علت آنکه اطلاعات زیادی در مورد گذشتگان و نحوه زندگی آنها در اختیارمان قرار می دهد از اهمیـت ویـژه ای برخـوردار بوده است. مناظر فرهنگی در سطح جهان بازگو کننده تاریخ، منشا و چگونگی توسعه پیدا کردن یک تمدن در طول زمان می باشند. از طریق این مناظر می توان به چگونگی ارتباط بین انسان و محیط اطرافش پی برد و اینکه چگونه انسان در طـی گـذر زمـان بـا محـیط اطراف خود رابطه برقرار کرده و این ارتباط به نحوی بوده که به محیط اطراف خود لطمه ای وارد نسازد ( شکل شماره .( 2 این منـاظر هم از لحاظ اقتصادی، اکولوژیکی، اجتماعی، تفریحی و آموزشی سبب ایجاد فرصتهایی می شود. در واقع این مناظر نشان دهنده هویـت یک قوم و یا یک ملت می باشند و از طریق شناختن این مناظر انسانها می توانند به هویت خود پی ببرند. بـه همـین خـاطر اسـت کـه حفاظت از این مناظر بسیار حائز اهمیت بوده و سـعی و تـلاش زیـادی مـی شـود تـا از ایـن منـاظر فرهنگـی حفاظـت بـه عمـل آیـد .(Australian Cultural Heritage Committee,1996)
فعالیت انسان محیط طبیعی
هویت
تاثیرات اقتصادی
تاثیرات اجتماعی اجتماع تاثیرات فرهنگی یکپارچگی منظر ظاهر
منظرفرهنگی
زمان
شکل شماره –(2) نحوه ترکیب و تاثیر متقابل دو محیط طبیعی و انسان ساخت بر روی یکدیگر (Shabnam,I & Fritis,P, 2008)
مناظر فرهنگی از دیدگاه سازمان میراث جهانی به سه دسته کلی تقسیم می شوند کهدر زیر هر یک مختصراً شرح داده شده است:
- مناظر طراحی شده:5 این نوع مناظر با حضور آگاهانه انسان خلق یا طراحی شده اند. این مناظر می تواند نشان دهنده یک جریان یـا رویداد در طراحی محیط یا یک توسعه مهم در تئوری باشد. این نوع مناظر اغلـب در ارتبـاط بـا یـک پشـتوانه مـذهبی و یـا بخشـی از مجموعه ها و بناهای یادمانی می باشند.
- مناظر شکل گرفته ارگانیک:6 بازگو کننده و نشان دهنده چگونگی تکامل عوامل فرهنگی و پیوند آنها با محیط طبیعی خود در طـول گذر زمان می باشد. در واقع مناظری که در این دسته قرار می گیرند شکل کنونی خود را در اثر همکـاری و پاسـخ بـه محـیط طبیعـی اطراف خود به دست آورده اند. این مناظر بازگو کننده و نشان دهنده نحوه و فرایند تکامل خود در طول گذر زمـان هسـتند. در نتیجـه یک اصل اجتماعی، اقتصادی، اداری و حتی مذهبی به وجود آمده و به شکل امروزی خودشان توسـعه یافتـه انـد و بـه محـیط طبیعـی
خوشان بازگشته اند این دسته به دو زیر مجموعه تقسیم می شود:
الف-منظر کهن (یا منظر فسیلی):7 در این نوع منظر فرایند تکامل یافتن منظر در یک زمان و یا یک دوره خاص به پایان رسیده است. این نوع منظر فرایند متکامل شدن خود را در برهه ای از زمان در گذشته به شکل ناگهانی و یـا در یـک دوره بـه پایـان رسـانده اسـت. منظر محوطه های تاریخی و باستانی جزء این دسته از مناظر می باشند. محوطه باستانی شهر بیشاپور و تنگ چوگان در این دسته قرار می گیرند.
اولین همایش بین المللی مدیریت گردشگری و توسعه پایدار
The First International conference on Tourism Management And Sustainable Development (TMSD)
28-29 Sep 2011 Islamic Azad University Marvdasht Branch, Fars, Iran
ب-منظر درحال توسعه (مناظر زنده و پویا:(8 این نوع منظر از گذشته تا کنون در حال تکامل و توسـعه اسـت و هنـوز نیـز در جامعـه کنونی سیر تکامل خود را طی می کند. یعنی هنوز دارای ارزش گذشته خود نیز می باشد. منظری است که نقش فعالیت اجتماعی خود را در ارتباط با راه سنتی زندگی اش حفظ کرده است و مراحل تکاملی آن همچنان ادامه دارد و به طور همزمان شواهد عمـده تکـاملش را در طی زمان نشان می دهد. در واقع این مناظر شیوه های گذشته زندگی خود را در قالب زمان حال به صورت زنده ارائه مـی دهنـد. واکنشهای بین مردم و محیط در این مناظر همچنان وجود دارد و باید جنبه های محلی و اجتماعی آنها نیز مورد توجه قرار گیرد. ایـن گروه شامل جوامع روستایی، کشاورزی سنتی، واحدهای زمین با گستره ای از کاربری ها در طول زمـان، منـاظر خطـی ماننـد سیسـتم های آبیاری، راه های حمل و نقل می باشد.
- منظر فرهنگی اجتماعی:9 در این نوع منظر عناصر معنوی بیشتر از عناصر فیزیکی حائز اهمیت هستند. این منظر به خاطر ارزشـهای مذهبی، هنری و یا فرهنگی مورد اهمیت قرار می گیرد. قرار گرفتن چنین مناظری در لیست میـراث جهـانی قابـل توجیـه اسـت زیـرا قدرت مذهب، هنر یا اجتماعات فرهنگی در خلق یک منظر فرهنگی کاملاً مشخص می باشد. این مناظر ممکـن اسـت مـدرک مـادی و قابل مشاهده نداشته باشند بلکه شیوه تفکر خاص یا عقیده مذهبی یا سنت اجتماعی ساختار این مناظر را تشـکیل مـی دهـد. دامنـه و گستره یک منظر فرهنگی برای ثبت در فهرست میراث جهانی وابسته به ارزش کارایی و فهم پذیری آن است . (UNESCO,2005)
فرهنگ و گردشگری فرهنگ و گردشگری رابطه متقابلی با هم دارند. الگوهای فرهنگی یک جامعه، بر شهروندان و توانایی و میل آنهـا بـه مسـافرت اثـر مـی
گذارد. یک چنین اعمال نفوذی را می توان به این گونه بیان کرد که فرهنگ موجب ایجاد انگیزه برای مسافرت های بـرون مـرزی مـی شود و شیوه یا شکل این مسافرت را تعیین می کند. دوم اینکه در صنعت گردشگری، فرهنگ به عنوان عامـل جـذب، عمـل مـی کنـد. برای جهانگردان و مسافرانی که به شهر یا کشوری مسافرت می کنند، فعالیت ها، رویدادها یا محصولات فرهنگی به عنوان نیروی الهـام بخش (برای جذب این جهانگردان) در می آیند. این اعمال نفوذ را می توان به اینگونه شرح داد که فرهنگ موجب ایجـاد انگیـزه بـرای مسافرت های درون شهری می شود و شیوه یا شکل این مسافرت را تعیین می کند (پارسائیان، . (1382
گردشگری فرهنگی و اهمیت آن گردشگری فرهنگی نوعی گردشگری است که در آن گردشگر از عناصر فرهنگی، آموزشی و میراثی موجود در محوطه (بناهای تـاریخی،
محوطه های باستانی، آداب و رسوم مردمان، اعتقادات، مذاهب و ...) استفاده می کند. این نوع گردشگری به نحـوی خاصـیت آموزشـی برای گردشگر دارد و سبب آشنایی گردشگر با فرهنـگ، سـنت و ویژگیهـای افـراد آن ملـت یـا قـوم مـی شـود ( World Tourism . (Organization,2005
در صنعت گردشگریگردشگری، فرهنگی مضافاً بر اینکه یک مقوله روحی، روانی و فرهنگی به شـمار مـی رود و سـبب حفـظ شـدن و پایدار ماندن میراث فرهنگی، هنرها، سنت ها و آداب و رسوم ملت ها، احیای غـرور فرهنگـی و ملـی و همچنـین بـروز تبـادلات میـان فرهنگی می شود، متناسب با سیستم های مختلف و وجود یا ایجاد عوامل جذب گردشگری یک فعالیت اقتصادی سودآور بوده و امروزه به عنوان یکی از پردرآمدترین صنایع دنیا محسوب می گردد. گردشگری فرهنگی می تواند ضـمن درآمـد زایـی بسـیار بـالا، در توسـعه فرهنگی ایجاد شده بین ملل مختلف موثر باشد. امروزه گردشگری فرهنگی سریع تر از بخش هـای مختلـف گردشـگری و بـا نـرخ رشـد بیشتری از گردشگری جهانی رشد می کند. این بدان معنی است که محوطه های فرهنگی، بناهای یادبود و موزه هـا بـه طـور روز افـزون
اولین همایش بین المللی مدیریت گردشگری و توسعه پایدار
The First International conference on Tourism Management And Sustainable Development (TMSD)
28-29 Sep 2011 Islamic Azad University Marvdasht Branch, Fars, Iran
شلوغ و پر ازدحام می شوند. این امر نشاندهنده فرصتهای بیشمار برای گردشگری است چنانچه با مدیریت خوب، ارتبـاط سـودمند و دو طرفه با میراث برقرار کند.
سازمان جهانی گردشگری از این منظر از گردشگری و محوطههای میراث فرهنگی حمایت مـیکنـد کـه مـابین ایـن دو حـوزه ارتبـاط سودمند و پایدار دو جانبه برقرار شود. این ارتباط میتواند بینظیر باشد؛ چرا که محافظت از محوطهها، بناها یا دیگر یافتههـا کـه دلیـل منطقی برای حفظ آن ها وجود دارد منابع مالی بسیار عظیمی نیاز دارد. چنانچه ایـن محوطـه هـا از طریـق گردشـگری بـرای مـردم در دسترس قرار گیرد، منابع عظیم مالی تامین میشود و متقابلاً گردشگری میتواند تنوع زیادی از این محوطههای بیپایان از جاذبههـا در سفر و گردشگری که دارای معنی و مفهوم پرارزشی از قبیل، کشفعینی، درک و فهم فرهنگهای دیگر و غنای شخصی است در اختیار داشته باشد. به نحوی گردشگری سبب بقاء و ماندگاری محوطه های تاریخی-فرهنگی می شود.پس باید این نوع گردشگری را به خـاطر ویژگیهای خاص آن توسعه و گسترش داد . (World Tourism Organization,1992 )
اجزاء و جاذبه های گردشگری فرهنگی برای بررسی گردشگری فرهنگی به طور تخصصی ابتدا باید اجزاء آن را شناخت. اجزاء و جاذبه های گردشگری فرهنگی عبارتند از:
- آثار و محوطه های تاریخی و باستانی: شامل یادمان های ملی و فرهنگی، ساختمان های تاریخی، ساختمان های مهم مذهبی و مکان هایی که در آن یک اتفاق مهم تاریخی و یا مذهبی رخ داده باشد، است. فرهنگ شرقی به علت قدمت بسیار زیاد خود، موارد بسـیاری از این گونه را دارا است. انواع مساجد اسلامی، معابد بودایی، کاخ ها و ساختمان های تاریخی، آرامگاه ها و مقبره ها، تپه ها و سـایت هـای باستانی و اماکن مقدس مذهبی از جمله آن هستند.
- آداب و رسوم بومی، منطقه ای و ملی: هر کشور و یا منطقه دارای یکسری آداب و رسوم متعلق به خـود مـی باشـد کـه ایـن آداب و رسوم دارای ارزش فرهنگی می باشد و قابلیت آموزش توسط گردشگران را دارا می باشد.
-یادمان ها، بناهای فرهنگی و موزه ها: هر اقلیم به همراه فرهنگی خاص باعث خلق اشیاء، ابزار و آثاری فراوان شده اسـت. ایـن آثـار و یادمانها نیز دارای ارزش های فرهنگی خاصی هستند و قابلیت انتقال به سایر فرهنگها را دارا می باشند.
-شیوه های معیشت زیست محیطی: تنوع اقلیم و به دنبال آن متفاوت بودن شیوه های زندگی تاثیر به سزایی در نحـوه زنـدگی مـردم داشته که همین امر سبب ایجاد فرهنگ های مختلفی شده است. به طور کلی نحوه زندگی مردمان مختلف در مناطق مختلف به همراه فرهنگهای متفاوت از لحاظ فرهنگی حائز اهمیت بوده است.
- اقوام، ایلات و عشایر و همه گروههای قومی و نژادی: این دسته نیز دارای اهمیت فرهنگی بوده و به عنوان یکی از اجـزاء گردشـگری فرهنگی محسوب می شوند . (Inskeep,1991 )
اثرات گردشگری فرهنگی توسعه گردشگری فرهنگی همانند سایر انواع گردشگری دارای اثرات مثبت و منفی به صورت توامان است. عواملی همچون حفظ شدن
و پایدار ماندن میراث فرهنگی، هنرها، سنت ها و آداب و رسوم ملت ها، احیای غـرور فرهنگـی و ملـی، بـروز تبـادلات میـان فرهنگـی، حفاظت از آثار تاریخی و جلوگیری از تخریب بیشتر آنها، ارتقاء سطح زندگی افراد محلی آن منطقه و رشد و بهبود شـرایط اقتصـادی از جمله آثار مثبت و عواملی همچون تجاری شدن بیش از حد و از بین رفتن اصالت فرهنگی، افزایش بیش از اندازه جمعیـت و تعـارض و سوء تفاهم های فرهنگی بین مردم محلی و گردشگران از جمله تاثیران منفی این نوع گردشگری می باشند . (O’Hare,1997)
اولین همایش بین المللی مدیریت گردشگری و توسعه پایدار
The First International conference on Tourism Management And Sustainable Development (TMSD)
28-29 Sep 2011 Islamic Azad University Marvdasht Branch, Fars, Iran
مواد و روش بررسی روش پژوهش در این تحقیق تلفیقی از مطالعه، بررسی و تحلیل کتابها، اسنادها، نقشه ها و عکس های هوایی و برداشت میـدانی اسـت.
در برداشت میدانی از محوطه، اطلاعات مورد نیاز جهت توصیف و تعیین شاخص های بصری، نوع و کیفیـت پوشـش گیـاهی، وضـعیت همجواری و چگونگی توسعه روستاهای منطقه، کیفیت آثار و ابنیه و بقایای باستانی و مناظر و چشم اندازهای فرهنگی موجـود، جاذبـه های طبیعی پیرامون و مشخصه های بصری آنها، جمع آوری شده است.
در این تحقیق، ابتدا لایه ها و عناصر سازنده منظر محوطه باستانی شهر بیشاپور و تنگ چوگان از طریق برداشـتهای میـدانی و مطالعـه تصاویر به دست آمده از محل، شناسایی شده اند و پس از شناخت پیشیینه و موقعیت محوطه، ویژگیهای عمومی محوطـه مشـتمل بـر عوامل فیزیکی، عوامل بیولوژیکی و عوامل انسانی (اجتماعی/فرهنگی) مورد مطالعه قرار گرفت. در هـر بخـش مـوارد زیـر بررسـی شـده است:
- عوامل فیزیکی که شامل اقلیم، هیدرولوژی، زمین شناسی، خاک شناسی، موقعیت و شکل زمین می باشد.
- عوامل بیولوژیکی که شامل پوشش گیاهی و جانوری می باشد.
- عوامل انسانی که شامل کاربری زمین ، عناصر انسان ساخت و عناصر تاریخی - فرهنگی می باشد.
سپس راهکارها و پیشنهادات برای محوطه باستانی مذکور در جهت ارتقاء و گسترش گردشگری فرهنگی ارائه داده شده است.
مورد مطالعه: محوطه باستانی شهر بیشاپور و تنگ چوگان موقعیت جغرافیایی و تاریخچه
محوطه باستانی بیشاپور و تنگه چوگان با موقعیت جغرافیایی (N 29 46 34) و (E 51 34 12) در 120 کیلومتری جنوب شـیراز و 23 کیلومتری غرب شهرستان کازرون واقع شده است. این محوطه به علت قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی مناسب از لحاظ تدافعی و نظامی بسیار مناسب بوده است. این محوطه از شمال توسط رودخانه شاپور، از شرق توسط کوه شاپور و دوان، از غرب توسـط روسـتای اسلام آباد و از جنوب توسط خندق احاطه شده است. محوطه بیشاپور بر روی جلگه ای به نام شاپور به طول 86 و عرض 6 کیلومتر بنـا شده است که از یک طرف به کوههای شاپور و دوان و از طرف دیگر به دشت متصل شده است. این جلگه دارای خاک حاصـلخیز بـوده که این حاصلخیزی خاک مدیون فراوانی آب رودخانه ای است که در آن جریان دارد (مظفریان، (1373 (شکل شماره . (3
این محوطه باستانی در کنار جاده شاهی روزگار باستان که یکی از مهمترین راههای ارتباطی کشور بوده احداث شده اسـت. ایـن راه در زمان هخامنشیان تخت جمشید و استخر را به شهر باستانی شوش و در عصر ساسـانی شـهر فیروزآبـاد و بیشـاپور را بـه تیسـفون مقـر امپراطوران ساسانی وصل می کرد و از بیشاپور راهی هم به کرانه خلیج فارس امتداد می یافت . (Pechere,1973 )
به طور کلی، عواملی را که سبب اهمیت بخشیدن به محوطه باستانی بیشاپور در طول تاریخ شده است را می توان، موقعیت جغرافیـای مناسب منطقه ، موقعیت اقتصادی آن در دنیای قدیم به عنوان یک چهارراه تجاری و جنبه نظامی آن دانست. منطقه تـاریخی بیشـاپور به علت ساختار طبیعی خاص و شرایط زیست محیطی مناسب و قرار گرفتن بر روی جلگه شاپور و حاصلخیزی آن و همچنـین جریـان داشتن رودخانه شاپور در آن، همواره به عنوان مکـانی مناسـب در جهـت زیسـتن در دوره هـای مختلـف تـاریخی مطـرح بـوده اسـت (کیانی،.(1370
اولین همایش بین المللی مدیریت گردشگری و توسعه پایدار
The First International conference on Tourism Management And Sustainable Development (TMSD)
28-29 Sep 2011 Islamic Azad University Marvdasht Branch, Fars, Iran
یافته ها، جمع بندی و نتیجه گیری محوطه ها و مناظر فرهنگی به علت اهمیت زیادی که دارند همواره مورد توجه بشر بـوده انـد و همیشـه حفاظـت از اینگونـه منـاظر از
اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. این مناظر به علت برخوردار بودن از جنبه آموزشی و فرهنگی همواره مورد توجه گردشگران بـوده اند. طراحی اینگونه محوطه ها و مناظر آنها باید به نحوی باشد که علاوه بر حفاظت از محوطه و منظر آن، گردشگر بتواند از جنبه هـای آموزشی و فرهنگی این مناظر و محوطه ها بهره مند شود. پس به نحوی باید نوعی تعادل بین حفاظت و گردشگری برقرار باشد.
مباحث مربوط به حفاظت و نگهداری از مناظر و محوطه های باستانی و فرهنگی دارای دو جنبه اصـلی مـی باشـد. ایـن مباحـث هـم دربرگیرنده اصول حفاظتی و نگهداری می باشد و هم می بایست سیاستهای استفاده و گردشگری در این منابع را مد نظر قرار دهـد. در واقع در راستای اعمال مدیریت صحیح در مجموعه های باستانی و مناظر فرهنگی هنگامی این پیچیـدگی نمـود مـی یابـد کـه اهـداف حفاظتی و نگهداری از آنها می بایست با سیاست های تفرج و گردشگری انسانها در هم آمیزد و عواملی که باعث شده اند تا این منـاطق و مناظر نادر و منحصر به فرد باشند، خود زمینه ساز منطق قابل دفاعی برای توسعه و رشد عوامل اقتصادی در آنجا خواهند بود.
در منابع تجدیدپذیر، استفاده تا آنجا که به قدرت ترمیم طبیعی ایـن منـابع لطمـه وارد نکنـد امکـان پـذیر اسـت، امـا در منـابعی کـه تجدیدناپذیر هستند، مانند مناطق باستانی و مناظر فرهنگی پیرامون آنها، تخریب برابر با نابودی است و اهمیت حفاظت در این منـاطق از درجه بالایی برخوردار است.
هنگامی که صحبت از تفرج و استفاده از منابع و مناطق طبیعی حفاظت شده می شود، راهکارهای مدیریتی بسیاری مطـرح مـی باشـد که یکی از کاربردی ترین آنها زون بندی و اختصاص قسمت هایی خاص به استفاده و گردشگری و حفاظت و نگهداری از سـایر قسـمت ها می باشد. اما در مناطق باستانی نمی توان زون بندی انجام داد. هر گوشه از یک منظر باستانی و فرهنگی دارای ویژگـی هـای بسـیار متفاوت می باشد و گردشگر احتیاج دارد که آنها را از تمامی زوایا ادراک نماید. در مناظر فرهنگی که هـم ویژگـی هـای طبیعـی و هـم تاریخی در کنار هم قرار می گیرند، پیچیدگی دو چندان می شود. راهکارهـای حفـاظتی در ایـن منـاطق مـی بایسـت هـم در راسـتای حفاظت از بارزه های طبیعی موجود در منظر فرهنگی باشد و هم به آثار و محدوده های باستانی موجود توجه ویژه نماید.
هنگامی که صحبت از اعمال راهکارهایی برای تفرج و حفاظت در سایت های تاریخی و مناظر فرهنگی بـه میـان مـی آیـد، دو راهکـار اصلی ارائه می شوند:
- بالا بردن ظرفیت سایت برای استفاده ( بیشتر منافع تفرجی را در نظر می گیرد )
- پائین آوردن میزان استفاده ( توجه بیشتر به حفاظت دارد )
بنابراین باید راهکاری را ارائه داد که نه زیاد منافع تفرجی را در نظر بگیرد و نه حفاظت زیاد را مد نظر قرار دهد. در واقع باید راهکـاری را ارائه داد که در آن هرچقدر میزان استفاده و گردشگری در یک منظر فرهنگی و مناطق دارای آثار باستانی بـالا بـرود، سیاسـت هـای حفاظتی بیشتر شده و کنترل بیشتری برروی این مناظر اعمال گردد.
در زیر یکسری اصول و راهکارهایی به منظور توسعه و گسترش گردشگری فرهنگی با توجه به منشور بین المللی گردشگری فرهنگی و آنچه از آن استنباط شد، آمده است که به شرح زیر می باشند:
• برنامه هایی که به منظور ترویج و توسعه گردشگری فرهنگی تهیه و تدوین داده می شـوند بایـد از خصوصـیات میـراث طبیعـی و فرهنگی حفاظت کند.
