بخشی از مقاله
چکیده
پل باستانی دزفول یکی از مهمترین آثار تاریخی دزفول به شمار می آید. که در حدود 1750 سال پیش در دوره ساسانی به کمک اسیران رومی بر روی رودخانه دزفول بنا گردید. ساختمان پل متشکل از بافت معماری متعلق به سه دوره تاریخی است. بخشی از پایه پل مربوط به دوره ساسانی و بخش طاقدیس پل مربوط به دوره صفویه و از نمونه های طاق های دوره اسلامی است. پل پدیده ای است که محیط و منظر اطراف خود را به حرکت در می آورد ساختن پل یک حرکت نمادین است که علاوه بر اینکه نیاز مردم به رفت و آمد را بر می آورد غلبه بر یک مانع رودخانه را ممکن می سازد است. وجه تسمیه شهر دزفول نیز به سبب وجود چنین پلی است و در روند شکل گیری شهر نقش بسازایی دارد هدف این مقاله معرفی پل باستانی دزفول و تاثیر آن در نحوه ی شکل گیری بافت و تاثیر آن بر شکل گیری محلات قدیم دزفول است که با روش تحقیق به صورت تاریخی توصیفی با استفاده از منابع و اس ناد و مدارک مرتبط و مطالعات میدانی است تا پیوستگی و ارتباط پل باستانی دزفول با روند شکل گیری شهر را نشان دهد.
- 1×مقدمه
اینک ماییم و این پل باستانی که افزون بر 1700 سال است که سینه ستبرکرده و همچون کوهی مقاوم ودژی استوار در مقابل حوادث روزگار از طبیعی گرفته تا غیر طبیعی سر افرازانه ایستاده است که قطعا آن را باید گوشه ای از تاریخ این دیار و رشدی برای تاریخ این بخش از خاک پاک سرزمین عزیزمان ایران دانست. جا دارد متصدیان امر در کنار تعمیر، مرمت و حفظ آن به عنوان یک سند با ارزش تاریخی، از معرفی آن به تمامی مردم دنیا کوتاهی نکنند. [1] در مورد سابقه پیدایش و گسترش شهر در کتابهای مختلف بحث شده است. در کتاب پلی بر روی دز آمده است که در روزگار پیشین که ابزار جنگ کمان شمشیر بود پلهای بزرگ در میان راهها مانند تنگه هایی بود که در کوهستان, که اگر راهزنان آنرا تصرف می کردند راه کاروانیان را به کل بند میکرد و مکرر اتفاق می افتاد مردم بد اندیش پلها را می بریدند تا تعاقب آنان میسر نشود. از این جهت پادشاهان ناچار بوده اند که برای نگهداری هر پلی قلعه ای در پهلو آن بسازند و نگهبانی در آن بگمارند به همین علت آنرا دژپل گفته اند. [2]در این مقاله سعی شده است تا با مروری گذرا بر روند شکل گیری شهر و علت پیدایش آن و تاثیر پل باستانی دزفول در پیدایش اولیه شهر دزفول بپردازد.
.2مشخصات سیاسی دزفول
.2-1 مساحت و موقعیت شهرستان دزفول
شهرستان دزفول با مساحت 4762 کیلومتر مربع بین 48 درجه و20 دقیقه تا 48 درجه و31 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است و بین 32 درجه و75 دقیقه عرض شمالی از خط استوا قرار گرفته است.این شهرستان از شمال به استان لرستان , از غرب و شمال غربی به شهرستان اندیمشک از شرق به ا ستانهای چهار محال بختیاری از جنوب شرقی به شهرستان مسجد سلیمان واز جنوب به شهرستانهای شوشتر و اهواز و از جنوب غربی به شهرستان شوش محدود می شود. این شهرستان که در شمال استان خوزستان واقع شده دارای دو بخش به نامهای سردشت و مرکزی می باشد. [3]
دزفول برگردان عربی واژه "دژپل" یا " دژپوهل" می باشد. - پل را در زبان پهلوی پوهل می گفته اند - واژه پل از پلی که توسط اسیران و مهندسان رومی در قرن چهارم میلادی به امر شاپور اول. پادشاه ساسانی به منظور برقراری ارتباط میان پایتخت جدید یعنی جندی شاپور شوشتر ساخته شده بود, اخذ گردیده است. واژه دژ از دژو قلعه ای که توسط پادشاهان ساسانی به منظور حفاظت از پل مذکور, در ابتدای آن احداث شده بود اخذ شده است . در لغتنامه نامه دهخدا در مورد وجه تسمیه دزفول آمده که دزفول در اصل دژ پل بوده است. یعنی قلعه و پل و معرب آن دسفول است. پلی بر آب جندی شاپور بسته اند , به چهل و دو چشمه و درازی آن پانصد و بیست گام و عرضش پانزده گام آن را پل اندیمشک خواندند و آن شهر را بدان پل باز خواندند. پلی است بر روی رود دز که تسمیه شهر دزفول به مناسبت آن شمرده شده است آن را دسبول نیز گویند. [2]
.4 تاریخچه پیدایش شهر دزفول و رشد اولیه آن
در مورد سابقه پیدایش و گسترش شهر در کتابهای مختلف بحث شده است. در کتاب پلی بر روی دز آمده است که در روزگار پیشین که ابزار جنگ کمان شمشیر بود پلهای بزرگ در میان راهها مانند تنگه هایی بود که در کوهستان, که اگر راهزنان آنرا تصرف می کردند راه کاروانیان را به کل بند میکرد و مکرر اتفاق می افتاد مردم بد اندیش پلها را می بریدند تا تعاقب آنان میسر نشود. از این جهت پادشاهان ناچار بوده اند که برای نگهداری هر پلی قلعه ای در پهلو آن بسازند و نگهبانی در آن بگمارند به همین علت آنرا دژپل گفته اند. در رابطه با همین موضوع در کتاب جغرافیایی تاریخی استان خوزستان مطلب دیگری به شرح زیر آورده شده است : مناسبت شهر روناش که سمت غربی رودخانه بوده است و اکنون محل آن را رعناش خوانند این پل را پل روناش و دز را قصرالروناش گفته اند و مردمش را قصری نامیده اند و نیز این شهر را اندامش می نامیده اند . حمدا... مستوفی میگوید : دزفول را اندامشک گفته اند واز اقلیم سوم است.
