بخشی از مقاله
آیا خاک انبار مناسبی جهت دفن زباله ها و ضایعات مختلف است؟
چکیده
رشد سرسام آور جمعیت و تحولات اقتصادی و صنعتی منجر به حجم وسیعی از ضایعات مختلف شده است. به موازات بروز مشکلات ناشی از این حجم عظیم ضایعات کاربرد و اعمال آنها در اراضی از طریق مدفون سازی و یا بازیافت بمنظور چرخه دوباره عناصر غذایسی موجود در این مواد مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله، ابتدا مروری بر انواع مختلف ضایعات منشا و ترکیب آنها شده است . ضایعات به سه دسته کلی ضایعات کشاورزی، صنعتی و شهری تقسیم گردید. سپس اثرات بکارگیری آنها در خاک مورد بررسی قرار گرفته است. بطور کلی مدیریت استفاده از ضایعات و اعمال آنها به خاک نیازمند در اختیار داشتن اطلاعات دقیق و جامع همراه با سیستم های پیگیری مستمر است. در حالیکه این موادر در برگیرنده طیف وسیعی از عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان است، وجود عناصر و ترکیبات ناخواسته و مضربکارگیری بعضی از ضاعیات را با محدودیت های جدی روبرو ساخته است. این عناصر و ترکیبات شامل فلزات سنگین، ترکیبات آلی سمی، پاتوژن ها، املاح و نمکهای مختلف و همچنین ایجاد رئاکسیون های شدید است. ازدیاد نیترات و فسفر موجود در بعضی از ضایعات باعث آلودگی منابع آب زیرزمینی شده است. بررسی اثرات بکارگیری ضایعات در خاک، ضرورت تغییر و اصلاح در نحوه نگرش به خاک را نشان می دهد . این دیدگاه می بایستی به گونه ای تغییر و اصلاح گردد تا اهمیت و اثرات کیفیت خاک بر مسائل زیست محیطی از جایگاه مهمی برخوردار گردد و در عین حال بازیافت و دوباره مورد استفاده قرار دادن ضایعات در این چهار چوب مورد تاکید قرار گیرد. جهت دستیابی به این اهداف در الویت قرار دادن تحقیقات چند رشته ای با شرکت مجموعه ای از متخصصین علوم محیطی ضروری بنظر می رسد.
مقدمه
خاک عبارت است از قشر نازک دارای حیات که پوسته زمین را پوشانده و بعنوان یکی از اجزاء مهم اکوسیستم به شمار می آید. رشد جمعیت و پیشرفت اقتصادی جوامع بشری منجر به حادث شدن معضلی بنام تجمع سرسام آور ضایعات و زباله ها با منشا مختلف بر روی کره خاکی شده است. یکی از مشکلات اساسی ناشی از این واقعیت است که با وجود انواع مختلف زباله و ضایعات از نقطه نظر خصوصیات شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی، امکان بکارگیری دستورالعمل های معمول و یکسان برای طیف وسیع منابع زباله وجود نداشته و در غیر این صورت منجر به ریسک های زیست محیطی خواهد شد. این در حالی است که در بسیاری از کشورها و از جمله ایران، تاکنون دستورالعمل ها و قوانین جامع در رابطه با دفن زباله و یا بکارگیری آنها در اراضی تدوین نشده است.
هدف از این مقاله مروری حاضر در حقیقت ارائه پاسخ به سوالی است که در عنوان مقاله مذبور آورده شده است . بدین منظم ابتدا ضایعات مختلف و خصوصیات آنها مورد بررسی قرار می گیرد. سپس مروری بر دلایل بکارگیری ضایعات در اراضی شده است و اثرات بکار گیری این مواد بر کیفیت خاک و محیط زیست مورد توجه قرار می گیرد. نهایتا ضرورت های نیازها به همراه رهنمودهایی در رابطه با نحوه عملکرد و برخورد با این پدیده زیست محیطی ارائه می شود.
انواع مختلف ضایعات
1- ضایعات کشاورزی
ضایعات کشاورزی طیف وسیعی را در برمی گیرد . در کشورهایی همچون استرالیا و نیوزیلند، ضایعات بخش کشاورزی سهم عظیمی از کل ضایعات این جوامع را تشکیل می دهد. این امر ناشی از این واقعیت است که بخش کشاورزی در استرالیا و نیوزیلند بترتیب ۷۵ و ۶۴ درصد کل اراضی این کشورها را بخود اختصاص داده است (۳).
تحقیقات محمدی و همکاران (۲) نشان می دهد که ضایعات حاصل از فرایندهای آب میوه گیری محصولات باغی حاوی منابع سرشار از عناصری همچون ازت، فسفر، پتاسیم و ... بوده که می توان ضمن بازیافت و در بخشهای مختلف تولید کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد.
۲- ضایعات صنعتی
در بسیاری از کشورها فعالیت های بخش معدن و استخراج منجر به تولید ضایعات فراوانی شده که سلامت جوامع بشری را شدید در معرض خطر قرار داده است. مطالعات محمدی و همکاران (۶) نشان می دهد که وجود کارخانه های استخراج روی (Zn) در کشور بلژیک منجر به آلودگی بخش وسیعی از اراضی این کشور (۸۰۰ کیلومتر مربع) توسط کادمیوم (Ca) شده است. شکل ۱ ریسک آلودگی خاکها هنگامی که غلظت کادمیوم از حدود آستانه بهداشتی فزونی می یابد را نشان می دهد.
۳- ضایعات شهری مهمترین ضایعات مناطق شهری شامل لجن فاضلاب و پساب آن می باشد . بمنظور چرخه مجدد این مواد انجام عملیات تصفیه بر روی آنها ضروری است. هدف از تصفیه از بین بردن عوامل بیماری زا و دیگر مواد آلوده کننده می باشد. فرآیند ها معمول تصفیه شامل جداسازی های فیزیکی و تجزیه های بیولوژیکی هوازی و غیرهوازی است. همانطوری که قبلا اشاره شد لجن فاضلاب سرشار از عناصر غذایی مورد نیاز گیاه مانند ازت و فسفر است. علاوه بر این مواد مفید، تعدادی از ترکیبات مضر و سمی نیز در لجن فاضلاب یافت شده است. روشها و مشکلات ناشی از دفع ضایعات الف ) دفن در خاک مدفون ساختن ضایعات در خاک یکی از معمولترین راههای دفع مواد زائد است. در اکثر کشورهای اروپایی حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد زباله های شهری و ضایعات صنعتی بدین صورت دفع می گردد (۸).
ب ) سوزاندن زباله و ضایعات در بخش کشاورزی ، سوزاندن بقایا و کاه و کلش محصولات زراعی علاوه بر هدر دادن منابع عظیم انرژی باعث ایجاد خسارات فروانی بر اکوسیستم و کیفیت خاکها شده است، یکی از راههای مناسب بکارگیری این مواد، مانند کاه وكلش گندم، شلتوک و سبوس برنج، زایدات پنبه و سویا، کنجاله و ... استفاده از آنها بعنوان ماده اولیه و بستر قارچهای خوراکی می باشد (۱)
ج) تخلیه در منابع آبی بسیاری از منابع تولید کننده فاضلاب، این مواد را بصورت خام و دست نخورده و یا تا حدی تثبیت و رقیق شده وارد دریاچه ها، رودخانه و ... می کنند. تحقیقات فراوان نشان داده است که حتی پس از تیمارهای مختلف انجام گرفته بر روی فاضلاب ها، هنوز آنها حاوی مواد و ترکیبات مضر زیست محیطی می باشند (۸). امروزه در بسیاری از کشورهای جهان، تختلیه مواد زاید در منابع آبی با محدودیتها و جرایم شدیدی روبرو می باشد. اثرات بکار گیری ضایعات در خاکها و محیط زیست الف ) خصوصیات شیمیایی خاک بکارگیری ضایعات آلی به تولید بخش قابل توجهی از ازت در خاک منجر می شود. مقادیر ضایعات مورد استفاده تاثیر فراوانی بر هدر روی ازت بصورت آبشویی و تصاعد دارد. مطالعات نشان داده است که بکارگیری کود طیور در یک خاک شتی لومی به میزان ۱۷۹ تن در هکتار منجر به افزایش غلظت نیترات آب زیرزمینی از ۱۵ به ۱۷۹ میلی گرم در لیتر شده است
(۴). اگرچه وجود مکانیزم های جذب و نگهداری فسفر در خاک می تواند در کاهش خطر آلودگی منابع آبهای تحت الأرضی موثر واقع شود لیکن در خاکهای با بافت سبک، ریسک آبشویی فسفر می تواند قابل توجه باشد.
