بخشی از مقاله
چکیده
اقتصاد ایران، به ویژه از دهه 1360، نرخهای تورم بالا و دورقمی را تجربه کرده است. به همین دلیل، بررسی تعیینکنندههای تورم، از ضرورت قابل توجهی برخوردار است. با وجودیکه ایده "پولی بودن تورم" از اتفاق نظر نسبی بین اقتصاددانان برخوردار است اما، شناسایی عواملی که شدت اثرگذاری سیاستهای پولی بر تورم را تعیین میکنند، برنامه ریزی برای کنترل تورم را برای مقام سیاستگذار پولی امکانپذیر میکند. درجه باز بودن تجاری از جمله عواملی است که میتواند در بررسی تفاوت تأثیر رشد پول بر نرخ تورم در کشورهای مختلف، نقشی تعیین کننده داشته باشد. هدف مطالعه حاضر، آزمون تجربی تأثیر درجه باز بودن تجاری بر شدت اثرگذاری سیاستهای پولی بر نرخ تورم است. برای این منظور، از دادههای آماری سالهای 2014-2000، 34 کشور منتخب با درآمد متوسط بالا و روش گشتاورهای تعمیمیافته، استفاده شده است. این پژوهش نشان داد که درجه باز بودن تجاری، تأثیر سیاستهای پولی بر نرخ تورم را کاهش میدهد. آزادسازی تجاری بیشتر از طریق حذف یا کاهش تعرفهها و سهمیههای وارداتی مهمترین پیشنهادهای پژوهش حاضر را تشکیل میدهند.
واژگان کلیدی:
درجه باز بودن تجاری، سیاستهای پولی، توسعه مالی، نرخ تورم.
-1 مقدمه
دامنه وسیع اثرگذاری و تأثیرپذیری، نرخ تورم را به عنوان یکی از شاخصهای اقتصاد کلان در ارزیابی عملکرد اقتصادی کشورها تبدیل کرده است. توزیع درآمد، نرخ بیکاری، نرخ رشد اقتصادی، سرمایه سلامت و رفاه اقتصادی از جمله مهمترین متغیرهایی هستند که نرخ تورم بر آنها تأثیر میگذارد. صرف نظر از جنبهی اقتصادی، تورم دارای آثار و ابعاد سیاسی و اجتماعی گستردهای است، زیرا مانند پدیدهی بیکاری، با زندگی افراد ارتباط مستقیم دارد. همچنین، تورم یکی از ابزارهای انتقال درآمد از افرادی با درآمد اسمی ثابت به صاحبان داراییهای فیزیکی مانند مسکن ، زمین ، جواهرات و .... است و موجب نابرابرتر شدن درآمد و ایجاد شکاف بیشتر اقتصادی و اجتماعی میشود - ابونوری و همکاران ،. - 1389 با توجه به پیامدهای ناگوار تورم در بخشهای مختلف اقتصاد، بررسی عوامل مؤثر بر نرخ تورم، بخش قابل توجهی از ادبیات اقتصاد را به خود اختصاص داده است.
با وجودیکه، موارد اتفاق نظر درنزد اقتصاددانها، چندان گسترده نیست، اما ایده فریدمن مبنیبر »پولی بودن تورم « مورد پذیرش بسیاری از اقتصاددانان است - فریدمن، 1968؛ عظیمی و همکاران، 1392؛ بوناتو،. - 2007 1 در شرایطیکه، نقش پول در تورم، به عنوان یک تعیین کننده اصلی در بسیاری از آزمونهای تجربی موردتأیید قرار گرفته است، اما ارزیابی و مطالعه نقش تعیینکنندههای شدت تأثیر سیاست پولی بر نرخ تورم از اهمیت متفاوتی برخوردار است. از میان عوامل اقتصادی، تفاوتهای ساختاری و نهادی و درجه استقلال بانک مرکزی میتوانند گزینههای مناسبی برای آزمون نقش این عوامل در توضیح میزان تأثیر سیاست پولی بر نرخ تورم در کشورهای مختلف محسوب شود.
به نظر میرسد که تأثیر سیاستهای پولی بر نرخ تورم در یک اقتصاد باز متفاوت از یک اقتصاد بسته باشد. بخشی از مبادلات اقتصادی با خارج، در حساب جاری به صورت صادرات و واردات کالاها و خدمات و بخشی در حساب سرمایه ثبت میشوند. جریان تجارت خارجی شامل نقل و انتقال کالاها و خدمات است که قیمت آنها در بازارهای خارجی تعیین میشوند. همچنین نرخ ارز که توسط عرضه و تقاضای ارز تعیین میشود میتواند بر قیمت کالاهای وارداتی و صادراتی تأثیر بگذارد.
برخی شواهد تجربی نشان میدهند که تنوع قابلتوجهی در جهت، اهمیت و طبیعت تأثیر باز بودن بر اثربخشی سیاست پولی وجود دارد و این اثربخشی به سایر عوامل مانند حضور تفاوتهای واقعی بین کشورها بستگی دارد - برومنت،. - 20072 باوجودیکه برخی مطالعات انجام شده نشان دادند که در اقتصادهایی که از درجه باز بودن تجاری بالاتری برخوردارند اثربخشی سیاست پولی بر تورم بیشتر است - کاراس،. - 19993 اما برخی پژوهشها نشان دادند که باز بودن تجاری اثرگذاری سیاستهای پولی بر تورم را کاهش می-دهد - دگان و برومنت،. - 20034 بنابراین با توجه به موارد فوق، از آنجا که شواهد تجربی نتایج مشابهی در خصوص تأثیر درجه باز بودن تجاری بر اثرگذاری سیاستهای پولی بر تورم را نشان نمیدهند، انجام مطالعات تجربی بیشتر، ضرورت مییابد.
در پژوهش حاضر، تأثیر درجه باز بودن تجاری بر اثرگذاری سیاستهای پولی بر نرخ تورم با توجه به نقش توسعه مالی در کشورهای منتخب با درآمد متوسط بالا ، در دوره زمانی 2001-2014 با روش گشتاورهای تعمیم یافته مورد آزمون تجربی قرار میگیرد. برای این منظور، این مقاله در پنج بخش سازماندهی شده است. در ادامه و در بخش دوم به مرور ادبیات موضوع شامل مبانی نظری و پیشینه پژوهش، پرداخته میشود. در بخش سوم روش پژوهش معرفی میشود. در بخش چهارم نتایج حاصل از برآورد الگو ارایه می-شوند و در بخش پایانی پژوهش حاضر به نتیجه گیری و ارایه پیشنهاد اختصاص مییابد.
-2 ادبیات موضوع
1؛-2 مبانی نظری
با وجودیکه با رشد بالا و مستمر عرضهی پول، نرخ تورم افزایش مییابد ولی اقتصاددانان به این نتیجه رسیدند که تأثیر سیاستهای پولی بر تورم میتواند بوسیلهی عواملی مانند نرخ واقعی بهره، نسبت قیمتها و... تشدید یا تخفیف شود.
از بین عواملی که بر شدت اثرگذاری سیاستهای پولی بر نرخ تورم تأثیر گذار هستند، میتوان به درجه باز بودن تجاری اشاره کرد. در اقتصادهای بسته، سیاستهای پولی از طریق تغییر در هزینهی نسبی استقراض و تأثیرات ترازنامه، اقتصاد را تحتتأثیر قرار میدهند. ازاینرو، در درجه نخست، انگیزههای پولی از طریق تأثیر بر تقاضای سرمایهگذاری و مصرف به اقتصاد منتقل میشوند. درصورتیکه در اقتصادهای باز انتقال سیاستهای پولی بسیار پیچیدهتر است. از میان مسیرهای انتقال، مسیرهایی که توسعه پولی از طریق آنها بر نرخ تورم اثر میگذارد، مسیر نرخ بهره، مسیر نرخ ارز، مسیر قیمت دارایی و مسیر اعتبار را میتوان نام برد. مسیر نرخ ارز بهعنوان یک عامل بسیار مهمتر درزمینه باز بودن موردتوجه قرار میگیرد. ماندل معتقد بود که نوع نظام ارزی و درجهی تحرک سرمایه نقش بسیار مهمی در کارایی سیاستهای پولی دارد - جعفری صمیمی،. - 1383 براین اساس، انتظار میرود که در چارچوب یک الگو اقتصاد باز ماندل-فیلیمینگ، در نظام نرخ ثابت ارز، اعمال سیاستهای پولی منجر به کاهش نرخ بهره و افزایش سرمایه گذاری شود و به دنبال آن تولید و درآمد ملی افزایش یابد. در نتیجه اضافه تقاضای ارز و کسری تراز پرداختها به وجود میآید . بانک مرکزی برای رفع کسری تراز پرداختها و اضافه تقاضای ارز اقدام به فروش ارز مینماید تا مانع افزایش نرخ ارز و کاهش ارزش پول داخلی شود. با فروش ارز توسط بانک مرکزی که در مقابل آن پول داخلی دریافت میشود، عرضه پول داخلی کاهش مییابد. در نتیجه، نرخ بهره شروع به افزایش مینماید. با افزایش نرخ بهره نیز سرمایه گذری کاهش یافته و تقاضای کل و به دنبال آن تولید و درآمد ملی کاهش مییابند. در نتیجه، سیاست پولی هیچگونه کارایی ندارد و اصطلاحا گفته میشود که امکان اجرای سیاست پولی مستقل وجود ندارد - رحمانی، 1380،. - 237 همچنین، در یک سیستم نرخ ارز شناور، افزایش حجم پول، منجربه کاهش نرخ بهره و افزایش سرمایه گذاری میشود. به دنبال آن تولید و درآمد ملی افزایش مییابد. در نتیجه، اضافه تقاضای ارز و کسری تراز پرداختها به وجود میآید. با توجه به اینکه بانک مرکزی در سیستم شناور، در بازار ارز دخالت نمیکند، اضافه تقاضای ارز سبب افزایش نرخ ارز یا کاهش ارزش پول داخلی میشود. با افزایش نرخ ارز و با فرض اینکه خالص صادرات حقیقی و خالص صادرات اسمی، افزایش مییابند، واضح است که اجرای سیاست پولی در نظام نرخ شناور ارز، سبب تشدید اثر سیاست پولی بر تولید میشود - رحمانی،1380،. - 240 بنابراین، هر چه نظام ارزی شناورتر باشد با فرض ثبات سایر شرایط، سیاست پولی کارایی بیشتری در تحریک سرمایهگذاری و افزایش تولید دارد. همچنین هرچه درجه تحرک سرمایه بیشتر باشد، اثرگذاری سیاست پولی در نظامهای ارزی شناور بر سطح تولید بیشتراست - جعفری صمیمی،. - 1383 همچنین، نرخ ارز که توسط عرضه و تقاضای ارز تعیین میشود میتواند بر قیمت کالاهای وارداتی و صادراتی تأثیر بگذارد. بنابراین، به نظر میرسد که تأثیر سیاستهای پولی بر نرخ تورم نیز، در یک اقتصاد باز متفاوت از یک اقتصاد بسته باشد. از طرفی، تغییرات نرخ ارز میتواند بهطور مستقیم قیمت کالاهای قابل تجارت را تحت تأثیر قرار دهد. به عبارتی، با کاهش ارزش پول داخلی، قیمت کالاهای مصرفی وارداتی افزایش مییابد. ازاینرو، شاخص قیمت مصرفکننده و همچنین قیمت واسطههای وارداتی افزایش مییابد که این باعث افزایش هزینهی تولید در شرکتها میشود و به دنبال تحمیل هزینههای بالاتر به مصرف کننده توسط شرکتها، قیمت کالاهای مصرفی افزایش مییابد و بهطور واقعی تغییرات در ارزش واقعی پول داخلی بر تقاضای جهانی برای کالاهای تولیدشده داخلی تأثیر میگذارد - ایسیک و آکار،. - 2011 1 از طرف دیگر، با توجه به اینکه در یک اقتصاد باز، واردات میتواند به تنظیم بازار کمک کند انتظار میرود افزایش عرضه پول در این شرایط به افزایش کمتری در نرخ تورم در مقایسه با اقتصاد بستهتر بیانجامد - راگف،. - 1985 2 همچنین، درجه باز بودن تجاری میتواند باعث افزایش حساسیت نرخ تورم به شرایط اضافه تقاضای جهانی و کاهش حساسیت آن نسبت به شرایط اضافه تقاضای داخلی شود. با افزایش درجه باز بودن تجاری در اقتصاد کشورها، قیمت کالاهای تولیدی و مصرفی بیشتر توسط عرضه و تقاضای جهانی تعیین شده و قدرت افزایش قیمت توسط بنگاههای داخلی در شرایط رونق داخلی کاهش مییابد. به بیانی دیگر، با افزایش درجه باز بودن تجاری شیب منحنی فیلیپس کاهش یافته و اثرپذیری تورم از سیکلهای تجاری داخلی کاهش مییابد و افزایش شدید قیمت توسط تولیدکنندگان داخلی در شرایط رونق اقتصاد داخلی محدود میشود.
