بخشی از مقاله
مقدمه
این نظریه که پزشکی و روان شناسی با هم مرتبط
هستند، سابقه طولانی دارد. این موضوع با توجـه
به بحث بیمـاریهـای روان تنـی معنـای بیشـتری
می یابد. بیماریهای روان تنی یـا سایکوسـوماتیک
به بیماریهای جسمی گفته می شـود کـه عوامـل
روانی در شروع یا تشدید آنها موثر باشـند کـه از
مهمترین آنها می توان به میگـرن، کولیـت مـزمن،
روانشناسیسلامتفصلنامهعلمیپژوهشی/شماره4ـزمستان1391 آسم، فشارخون، بیماریهای قلب و عروق کرونر
HealthPsychology/Vol.1.No.4/Winter2013 و بالاخره اختلالات و زخمهای دستگاه گـوارش
اشاره نمود (سارافینو، 2002، ترجمـه میرزایـی و
همکــــاران 1384، ص .(45 در دهــــه 1930 در
جهــت درک و تجزیــه تحلیــل روانشــناختی ایــن
بیماری ها از یک سو و درمان آنها ازسـوی دیگـر،
رشــتهای بــهنــام پزشــکی روانتنــی بوجــود آمــد
(ســارافینو، 2002، ترجمــه میرزایــی و همکــاران
1384، ص .(46 بـــه دنبـــال آن در رشـــته روان
شناسی نیز تحـولاتی بوجـود آمـد کـه بـه ظهـور
رشته ای جدید و کاربردی روان شناسـی سـلامت
27 انجامید. این رشته بین علـوم زیسـتی، پزشـکی و روان شناسی ارتباط برقرار نموده و شامل دانش و
تخصص رشته روان شناسی برای حفظ و تـرویج بهداشت و تندرستی، سبب شناسی و تشخیص، و نهایتاً پیشگیری و درمان بیمـاریهـا و اخـتلالات جسمانی است (سارافینو، 2002، ترجمه میرزایـی
و همکاران 1384، ص .(48
در همین راستا پژوهش حاضـر قصـد دارد تـا به بررسی روانشناختی بیماری زخم معده بپردازد. بیماری زخم معده1 به ضایعات مخاطی عودکننده
1. Peptic ulcer disease
معده، پیلور، مری و دوازده اطـلاق مـی شـود کـه عموماً با خونریزی و انسداد معـده همـراه اسـت (چاپمن2، .(1984 اگرچه این بیماری مرگ و میـر بالایی نـدارد امـا بـا توجـه بـه شـیوع 10 تـا 12 درصــدی آن، پیامــدهای روانــی- اجتمــاعی و اقتصادی زیادی را به دنبـال دارد. در بحـث علـل این بیماری در کنار اشاره به عـواملی چـون ارث، ضعف سیستم جسمانی و الگوهای غلـط تغذیـه، همواره به استرس توجه خاصی شده و به همـین سبب آن را یکی از انواع مهم اختلالات روان تنـی
میدانند (فرانسیسکو3 و همکاران، .(2010 پــژوهشهــا نشــان دادهانــد کــه از جملــه
معروفترین علـل روانشـناختی آن مـیتـوان بـه موارد زیر اشاره نمود:
- تعارضات به ویژه تعارض اجتناب- گرایش
- درماندگی آموخته شده و پیش بینی ناپذیری
- کنترل ناپذیری موقعیت
- صفات شخصیتی مستعد کننده آسیب پذیری
- دیدگاه روان پویایی خشم (خشمی کـه متوجـه خود شده است). نظریههای روانپویایی، رفتـار را به عنوان نشانه هیجانات پنهان مـورد توجـه قـرار می دهند. بنابراین قبل از هر چیز، مسائل روانی را در ایجاد بیمـاری هـای بـدنی مـورد توجـه قـرار میدهند (علیزاده فرد و احدی، .(1385
در نظریه های روانپویایی نخستین، اخـتلالات روان تنی به اختلالات رشد روانی - جنسی نسبت داده می شوند که در اثر تعارض های پنهان، آشکار می گردند و مثلا زخم معده به تعارض های دهانی
2. Chapman 3. De Francesco
نسبت داده می شود. لیکن دیدگاه های روان پویایی جدید، تعاملات بـین فـردی را بـه عنـوان هسـته اصلی سبب شناسی رابطه بین استرس و اختلالات روان تنی در نظر می گیرند. در این دیدگاهها زخـم معده نتیجه خشمی است که ابراز نشده و به جای نمود بیرونی به درون منتقل شده است (روزنهـان و سلیگمن1، 1989، ترجمه سیدمحمدی، .(1387 به عبارت دیگر به جای اینکه در اثـر بـروز خشـم دیگران آسیب ببیننـد، خـود فـرد مـورد ضـربه و آسیب قرار میگیرد.
از سوی دیگر همـانطور کـه اشـاره شـد، صـفات شخصیتی نیز تبیین کننـده (کوباسـا2 و همکـاران، (1985 بسیاری از بیماریهای روان تنی هسـتند . شخصیت فرد و الگوهای رفتاری وابسـته بـه آن، نــوع و شــدت احساســات و روش مقابلــه بــا استرسهای روزمره را تعیین کرده و این مجموعه به شکل پیچیده ایی برجسم ما اثر می گذارند. برای مثال ارتباط تیـپ شخصـیتی A بـا خصوصـیات پرخاشگری، سـختکوشـی و خصـومت بـالا بـا بیماری زخم معده (علیزاده فرد و احـدی، (1385 به اثبات تا رسیده است.
آلکسی تیمیا3 نیز از دیگـر صـفات شخصـیتی است که با نظر به ویژگـی هـای خـاص خـود در رابطه با تجربه استرس و شیوه مقابله بـا آن مـورد توجه قرار گرفته است.
آلکسی تیمیا بعنوان یک صـفت شخصـیتی بـه معنای فقـدان یـا بـروز مشـکلاتی در شناسـایی، توصیف و درگیر شدن با احساسات فردی اسـت
1. Rosenhan &Seligman 5. Kobasa 3. alexithymia
بررسی رابطه آلکسی تیمیا و بیماری زخم معده: ...
که اغلب به نفهمیدن احساسات دیگران نیز منجـر
میشود (پـاویو و مـک کیلـوچ4 ، .(2004 چنـین
افرادی به سـختی مـیتواننـد هیجانـات واقعـی و
اصیل را از حس ها یا برانگیختگیهای بدنی خـود
تمیز دهند و مثلاً به جای بیـان هیجـان تـرس بـه
توضیح برانگیختگی های تـرس مثـل سـرد شـدن
بدن یا خشک شدن دهان می پردازنـد (ویلیـامز و
وود5، .(2010 دیگران حتی کسانی که دوستشـان
دارند، اغلب آنان را سرد و بیروح میدانند
چنین افـرادی بـه نسـبت میـزان اختلالـی کـه
دارنــد، فاقــد توانــایی تجربــه رویــا یــا فــانتزی و
خیالپـردازی هسـتند. در عـوض آنـان در شـیوه
تفکرشان به شدت بـر منطـق و دلایـل و شـواهد روانشناسیسلامتفصلنامهعلمیپژوهشی/شماره4ـزمستانHealthPsychology/Vol.1.No.4/Winter20131391
حقیقی تکیه میکنند. آنها حتی در رویاهای خـود
خشمگین میشوند (مک لارن6، .(2006 توجه بـه
نیز بسیار منطقی و واقعگرا هستند. تجارب بـالینی
ثابت میکنند کـه آنـان سـاختار رویـا را بـیش از
اتفاقات آن به یاد می آوردند. ممکن است که ایـن
افراد حالات هیجانی متفاوتی را نشان دهنـد مـثلاً
گاهی به شدت بی قـرار بـوده و خـود را ملامـت
میکنند و یا به صـورت انفجـاری گریـه کـرده و
این نکته لازم است که حتی در چنین شرایطی نیز
اگر از احساساتشان سوال شود قادر بـه توصـیف
73
نبوده و در بیان آن گیج میشوند (ویلیـامز و وود،
.(2010
هسته اصلی این اختلال در ناتوانی تمایز قائـل
شدن بین احساسات و محدودیت شدید در بیـان
و توصــیف آنهــا اســت. ایــن حالــت گســیختگی
4. Paivio &McCilloch
5. Williams & Wood
6. Maclaren
2013Winter4/.No.1.VolPsychology/Health 1391 زمستان ـ4شماره پژوهشی/ علمی فصلنامه سلامت شناسی روان
74
سوسن علیزاده فرد
عاطفی از خود و عدم ارتباط عـاطفی بـا دیگـران حالت الکسی تیمیای نوع اول دیده می شود (هیل
سبب میشود که چنین افرادی نه تنها روابط بـین و فریت5، .(2004 همچنین در 40 درصد موارد با
فــردی معیــوبی داشــته باشــند بلکــه رضــایت از اختلال استرس پس از سانحه نیز اتفاق میافتد که
زندگی نیز در آنها کاهش یابد (مک لارن، .(2006 بــا احتمــال زیــاد الکســی تیمیــای نــوع دوم رخ
تیلور در 1997 چهار ویژگی اصلی برای توصیف میدهد (شیپکو6، .(1983
الکسی تیمیا را به شرح زیر خلاصه و بیـان نمـود تحقیقات نشان دادهانـد الکسـی تیمیـا 63 در
(تیلور، بگبی و پـارکر1، (1997 کـه تقریبـاً مـورد بــیاشــتهایی عصــبی، 56 در پرخــوری عصــبی
توافق همه تعاریف موجود قرار گرفته است: (کــوچرانس7،(1993، 45 در اخــتلال افســردگی
-1 مشــکلاتی در تشــخیص احساســات و تمــایز (هانکــالامپی8،(2001، 34 در اخــتلال هــراس
قائل شدن بین احساسات و حساسیتهـای بـدنی (کـاکس9،(1995 و 50 در ســوء مصــرف مــواد
شکلی2 که در واقع برانگیختگی هیجانی هستند. (تیلور،(1990 دیده میشود. همچنین شواهدی از
-2 مشـکلاتی در توصـیف احساسـات و هیجــان بروز الکسـی تیمیـا در افـراد مبـتلا بـه ضـربه یـا
خود برای دیگران. آسیبهای مغزی نیز وجود دارد (پـاویو، .(2004
-3 ســبک شــناختی وابســته بــه محــرک3 بــا پژوهشها تایید میکنند که الکسی تیمیا بیشـترین
جهتگیری خارجی وتفکر برونمدار. همپوشانی را بـا سـندروم آسـپرگر دارد (فریـت،
-4 کاهش خیال پردازی و محدودیت در پـردازش .(2004
تصویری. آلکســی تیمیــا صــفتی اســت کــه در برخــی
پژوهشها حاکی از آنند کـه آلکسـی تیمیـا بـا اختلالات شخصیت وجود داشته (لـین، (1997 و
متغیرهــای روانشــناختی چــون هــوش هیجــانی، احتمالا با سطح اضطراب فرد رابطه مسـتقیم دارد
قدرت تصویر پردازی، همدلی و احساس آرامـش و بــه همــین دلیــل بــا اخــتلالات اضــطرابی و
(تیلور، بگبی و پارکر4، (1997 مرتبط است. افســردگی همپوشــانی دارد (بشــارت، .(1387 در
به همین سبب رابطه ایـن ویژگـی بـا طیـف این وضعیت فرد در تنظـیم عواطـف و هیجانـات
وسیعی از اختلالات روانشناختی همراه اسـت. در خود دچار ناتوانی اسـت کـه سـبب مـیشـود تـا
پـارهای مـوارد ایجــاد کننـده اخـتلال دیگــر و در تنش های ناشی ازهیجانات ناخوشایند وضعیتی را
موارد دیگر در اثر اختلالات دیگر به وجود آمـده از طریق رفتارهای تکانشـی (تیلـور، (1997 مثـل
است. برای مثال در 85 درصد مـوارد بـا اخـتلال غذا خـوردن زیـاد، مصـرف مـواد یـا رفتارهـای
اوتیسم همراه است و به نظر میرسد کـه در ایـن جنسی افراطی رها نمایند.
5.Hill & Frith
1.Taylor, Bagby & Parker 6.Shipko
2. bodily sensations 7.Cochrane
3. stimulus- bond 8.Honkalampi
4.Taylor, Bagby & Parker 9.Cox
از سوی دیگر این ناتوانی در تعدیل شـناختی هیجانات، باعـث فعالیـت طـولانیمـدت سیسـتم عصبی خودکـار و سیسـتم غـدد درونریـز بـدن خواهــد شــد. در چنــین حــالتی اســت کــه حتــی بیماریهای روان تنی مانند فشارخون بالا (جـولا1، (1999، سندورم روده تحریکپـذیر (وریسـیمو2، (1998، سوء هاضمه (جونز3، (2004، سردردهای میگرنی، درد پـایین کمـر، آسـم، تهـوع و انـواع آلرژی رخ دهد کـه در اصـل علـت روانشـناختی دارند (تیلور، .(1997
بنابر آنچه گفته شد سوال پژوهش حاضـر ایـن است که اولاً آیا صفت شخصیتی آلکسی تیمیـا از یک سو و خشم از سوی دیگر می توانند ابـتلا بـه بیماری زخم معده را پیشبینی نمایند و ثانیـاً ایـن مسئله که آیا این دو متغیر بطور مسستقل موجـب بروز بیماری میشوند یا اینکه خشم به عنوان یک
متغیر واسطهای در این رابطه نقش دارد؟
روش
در این پژوهش از روش پس رویدادی یـا علّـی-مقایسه ای استفاده شده است. روش مذکور اشـاره به مواردی دارد که در آنها علت از پـیش رخ داده و مطالعه اینک از طریق اثری که بـر متغیـر دیگـر گذارده و بر جا مانده، امکان پذیر است. در بخش اصلی این تحقیق نیز هدف تعیـین نقـش الکسـی تیمیا به عنوان متغیر مستقل بر بروز بیماری زخـم معده به عنوان متغیر وابسته مـی باشـد. در بخـش جزئــی نیــز هــدف تعیــین نقــش واســطهای
1.Jula
2.Verissimo
3.Jones
بررسی رابطه آلکسی تیمیا و بیماری زخم معده: ...
پرخاشگری در رابطه بـین الکسـی تیمیـا و زخـم
معده است. برای تعیین یـک متغیـر واسـطه بایـد
چهار شرط وجود داشته باشد:
-1رابطــه معنــاداری بــین متغیــر مســتقل و متغیــر
واسطهای وجود داشته باشد.
-2رابطــه معنــاداری بــین متغیــر وابســته و متغیــر
واسطهای وجود داشته باشد.
-3رابطــه معنــاداری بــین متغیــر مســتقل و متغیــر
وابسته وجود داشته باشد.
-4در معادله رگرسیون رابطه بین متغیر مسـتقل و
متغیر وابسته هنگام ورود متغیر واسطه ای کـاهش
معناداری دیده شود بهطوری که اگر متغیر کـاملاً
واسطه باشد، رابطـه بـین متغیـر مسـتقل و متغیـر روانشناسیسلامتفصلنامهعلمیپژوهشی/شماره4ـزمستانHealthPsychology/Vol.1.No.4/Winter20131391
وابسته به طرف صـفر کـاهش مـی یابـد (سـرمد،
منطقه نیز چهار مرکز به طـور تصـادفی برگزیـده
.(1378
جامعه آماری این پـژوهش کلیـه افـراد سـاکن
شهر تهران در شش ماهه دوم سـال 1390 بودنـد.
جهت اجرای پژوهش، ابتدا از بین منـاطق بیسـت
و دوگانه شـهر تهـران دو منطقـه چهـار و هفـت
انتخاب و سـپس از بـین مراکـز درمـانی ایـن دو
شد. بعد از مراجعه حضـوری و توافـق مسـئولین
این مراکز، از بین افرادی که توسط پزشک داخلی
75
به عنوان بیمار مبتلا به زخـم معـده شـناخته شـده
بودند، تعداد 93 نفر داوطلب شرکت در پـژوهش
شدند که نهایتاً 84 نفر انتخـاب گردیدنـد. سـپس
برای گزینش نمونه غیر بیمار نیـز تعـداد 90 نفـر
غیر مبتلا به زخم معده در مناطق هفـت و چهـار
شهر تهران به صورت نمونه در دسـترس انتخـاب
گردید. اطلاعات جمعیت شناختی ایـن دو گـروه
سوسن علیزاده فرد
2013Winter4/.No.1.VolPsychology/Health 1391 زمستان ـ4شماره پژوهشی/ علمی فصلنامه سلامت شناسی روان
76
نمونه در جدول 1 آمده است.
ملاکهای ورود نمونه افراد بیمار برای شرکت در پژوهش به شرح زیر بود:
- سکونت در شهر تهران بـرای مـدت حـداقل 5 سال
