بخشی از مقاله
ارزیابی جنبه وریسک فعالیت هاي نیروگاه آبادان با استفاده از روش FMEA
چکیده : این تحقیق با هدف حذف ، کاهش و کنترل ریسک ها شغلی و جنبه هاي زیست محیطـی موجـود در نیروگـاه گازي آبادان به انجام رسید. بدین منظور کلیه فعالیت ها و فرآیندهاي در حال انجام که منجر به ایجاد جنبه هـا و ریسـک می شوند، شناسایی شد. سپس با استفاده از روش تجزیه و تحلیل حالات شکست و اثـرات آن (FMEA) ارزیـابی انجـام گردید. 367 ریسک و 253 جنبه براي347 فعالیت ها شناسایی گردید. عدد اولویت ریسک ها و جنبه هاي شناسایی شده (RPN) بین 12 تا 756 می باشد. پس از انجام محاسبات آماري چهار سطح جنبه هاي زیست محیطی و ریسک هاي شغلی با عناوین بحرانی، جدي، بارز متوسط و غیر بارز مشخص شد. در ادامه براي تمامی ریسک ها و جنبه هایی که از سطح بالاتر از غیر بارز برخوردار بودند اقدامات کنترلی متناسب با نوع فعالیت یا فرآیند پیشنهاد گردید.
واژگان کلیدي : ارزیابیEFMEA، جنبه زیست محیطی، ریسک هاي شغلی، عدد اولویت ریسک (RPN)
1- مقدمه
در حیطه فعالیتهاي تولیدي و خدماتی ، مسائلی نظیر :شـدت رقابت، بـالا رفـتن توقـع و تغییـرات خواسـته هـا و انتظـارات مشتري، تحولات روز افزون فنـاوري، باعـث افـزایش تعهـدات تولید کنندگان در زمینه رفع عیوب در محصول و امحا هرگونه کمبود و انحراف در عملکرد آن است.در غیر این صورت، سهم بازار به دلیل کاهش رضایت مشتري ، از دسـت خواهـد رفـت. بعلاوه است. تنوع مواد و محصولات شیمیایی مورد استفاده در بازار و اثرات و پیآمدهاي محیطی و اجتماعی حوادث صـنعتی در این صنایع موجب شده که از نظر عموم این صنایع بعنوان یکی از خطرناك ترین صنایع بر مولفـه هـاي محـیط زیسـت محسوب شوند[ 2] هزینه هاي مسـتقیم و غیـر مسـتقیمحوادث صـنعتی بسـیار
سنگین بوده از اینرو، تلاش صنایع براي پیشـگیري از ضـرر و زیان طبیعی است .بروز حوادث در فرآیندهاي صنعتی که بـه بروز فجایع انسانی و محیطی می انجامد متخصصین را بر این داشته که براي برآورد تواتر و پیامد اینگونه حوادث به رهیافت هاي احتمال گرا روي آورند بدینوسیله می توان قبـل از بـروز حادثه جهت کنترل فرکانس و شدت آن برنامه ریزي کرد .این موارد از جمله کاربردهاي ارزیابی ریسک و دلایل پرداختن به آن است [3]
علاوه براین مواردي وجود دارد که مـدیریت نیـاز بـه تصـمیم گیري دارد براي مثـال بایـد بـین دو گزینـه ممکـن یکـی را برگزیند در چنین مواقعی باید به مـدیریت و ارزیـابی ریسـک روي آورد .مدیریت ریسک ، فرآیند سیستماتیک شناسـایی ، آنالیز و پاسخگویی به ریسک پروژه می باشد. امروزه استفاده از روش هاي ارزیابی ریسک در صنایع مختلف رو به گسترش است به طوري که در حال حاضـر بـیش از 70 نـوع مختلـف روش ارزیابی ریسک اعم از کمی و کیفی در دنیا وجـود دارد . این روشمعمولاًها براي شناسایی ،کنترل و کاهش پیامدهاي خطرات به کار می رود .با توسـعه و گسـترش سیسـتم هـاي حساس و بسیار پیچیده از جمله در بخـش انـرژي ایـن ایـده معمول شده است .لذا سعی می شود که با استفاده از متد هـا و تکنیک هاي ارزیابی و مدریت ریسک قبـل از وقـوع خطـر، امکان دستیابی به حد قابل قبولی از ایمنی فراهم گـردد .ایـن رویکرد بر اساس یک برنامه منظم و از پیش طراحی شده و در قالب یک فرایند" قبل از واقعه "بر پایه روش" آنالیز کنترل" ساماندهی شده است[4] اجراي طرح هاي شناسایی طبقه بندي و ارزیـابی ریسـک بـه
روش تجزیـه وتحلیـل حـالات شکسـت و آثـار آن از جملـه روشهاي پیشرفته ارزیابی و مدیریت ریسک در صـنعت نفـت , گاز و در صنایع مختلف از قبیل اتومبیل سازي ، الکترونیک ، هوافضا و... با هدف شناسایی ، اولویـت بنـدي جهـت حـذف
١
نقص ها و خطاهایی که پتانسیل زیـادي در ایجـاد مخـاطرات دارند، استفاده گردیده است.
FMEAمتدولوژي یا روشی است سیستماتیک که به دلایـل زیر به کار می رود :
الف- شناسایی و اولویت بندي حـالات بـالقوه خرابـی در یـک سیستم، محصول، فرایند و یا خدمات ب- تعریف و اجراي اقـداماتی بـه منظـور حـذف و یـا کـاهش میزان وقوع حالات بالقوه خرابی
پ- ثبت نتایج تحلیل هاي انجام شده به منظور فـراهم کـردن مرجعی کامل براي حل مشکلات در آینده
FMEA اگر درست و به موقـع اجـرا شـود، فراینـدي زنـده و همیشگی است یعنی هر زمانی که قرار است تغییـرات زیـادي در طراحی محصول و یا فرایند تولید (یـا مونتـاژ) انجـام گیـرد باید به روز شود و لذا همـواره ابـزاري پویاسـت کـه در چرخـه بهبــود مســتمر بکــار مــی رود. هــدف از اجــراي FMEA جستجوي تمام مواردي است که باعث شکست یک محصول یا فرایند می شود، قبل از این که آن محصـول بـه مرحلـه تولیـد برسد یا فرایند آماده تولید شود.
در روش FMEA ، سـه فـاکتور ورودي شـدت1 ، وقـوع 2 و تشخیص3 براي محاسبه عدد ریسک((RPN استفاده می شود. RPN شاخصی است براي ارائه درجات ریسک و یا جنبه. شدت باتوجه به اثري که حالت خرابی بالقوهبر مؤلفـه، زیـر سیسـتم یـا مشتري بعدي می گذارد برآورد می شود .وقوع به عنوان احتمـال اینکه علت / مکانیزم ظاهر شود تعریف می شود و تشخیص یـک ارزیابی از توانایی کنترل طرح شده جاري براي تشـخیص علـت / مکانیزم بالقوه است. RPN (5) اندازه ریسک وجنبه بوده و مـی تواند براي رتبه بندي پیامدهاي زیسـت محیطـی و خرابـی هـا و اولویت بندي فعالیت ها به کار رود.
رتبه بندي RPN از این طریق براي تحلیـل در FMEA بـه خوبی پذیرفته شده است اما دو مسئله مهم وجود دارد
RPN -1 می تواند براي اعداد متفاوت شدت، وقوع، تشخیص یکسان باشد.[6] براي مثال فرض کنید شدت، وقوع، تشخیص براي دو حالت خرابی به ترتیب برابر بـا 3، 4 ، 5 و 10 ، 1 ، 6 برآورد شده باشند RPN محاسـبه شـده بـراي هـر دو حالـت خرابی برابر 60 بدست می آید در صورتی کـه ریسـک واقعـی این دو حالت با هم برابر نیستند.
-2 ازاهمیتنسبیسهفاکتوروروديغفلتشدهاسـت.بـهبیـان دیگرفرضشده استکههر سـهفـاکتورورودي اهمیـتیکسـان دارنددر صـورتی کـه درعمـل چنـیننیسـت5]و.[6 در حقیقـت اهمیت نسبی سه فاکتور بر اساس طبیعتفعالیت متفاوت اسـت . براي مثال یک حالت خرابی با شدت بسیار بـالا (9)، وقـوع پـایین (3) و تشخیص متوسط RPN(5)برابـر بـا 135 دارد،در صـورتی که براي یک حالت خرابی با شـدت، وقـوع و تشـخیص متوسـط 5)،6، 6 و به ترتیب) RPN برابر با 180 بدست می اید یعنی ایـن حالت اولویت بیشتري دارد در صورتی که در عمل چنین نیست. پس ازاجراي 3 دوره متوالی باز ممیزي ارزیابی جنبه و ریسـک در نیروگــاه بــا اســتفاده از FMEA ، مشــاهده گردیــد کــه FMEA با سه فاکتور اصلی ذکـر شـده بـا نیازهـاي سـازمان انطباق کاملی نداشته چرا که بسیاري از اطلاعات درFMEA به صورت زبانی بیان میشوند،مانند" یسیار"،"مهـم"،"احتمـال ضعیف"، و غیره. ارزیابی این متغیر هـاي زبـانی بـه دلیـل داشـتن حالتکیفیوذهنیمشکل است. [1] به همین دلیل فاکتورهاي دیگـري نیـز جهـت تکمیـل فراینـد
ارزیابی بمنظور ارائه نتایج دقیق و تبیین خطر وپیامـد واقعـی فعالیت ها افزوده شد. با اجراي روش یاد شده علاوه بر مزیـت هاي شفاف سازي بخش هـاي مختلـف یـک فعالیـت ، برنامـه ریزي جهت اقدامات پیشگیرانه و کنترلـی بـا دقـت بیشـتري صورت می پذیرد.
2- روش ها :
روش FMEA ، طی FMEA -Process ،:عوامـل بـالقوه خرابـی و تخریــب فراینــد را ، شناســایی میکنــد و لــذا فراینــد ساخت و تولید محصول را با کاهش ریسک خرابی و پیامدهاي تخریب محیط ،استحکام مـی بخشـد . FMEA- Process شامل مراحل ذیل است :
-1 -2 شناسایی فرایندا :
هر یک از حوزه هاي مدیریتی باید فرایند جاري سازمان خـود را در غالــب فلــو دیــاگرام شناســایی ترســیم نمــوده و بــراي شناسایی نقاط ریسک به گروه اجرایی مـرتبط ارجـاع دهنـد . این فلودیاگرام بایـد متناسـب بـا ورودي هـا و خروجـی هـاي فرایند مربوطه بوده و بعنوان سابقه شناسایی و ثبت خطـرات و جنبه ها در فرم مربوطـه درج گـردد . بـازنگري پیوسـته ایـن مرحله (الف و ب) بطور سالانه انجام می گـردد. همچنـین در صورت بروز هر گونه تغییر در فرایند کاري و افزوده شدن و بـا کم شدن فعالیتی خاص در هر بخش ، به روز آوري انجام مـی گردد.
-2 -2 شناساییجنبه هاي زیست محیطی و خطراتاشغلی:
در این مرحله جنبه ها و خطرات فرایند هاي خود را در قالـب فرم شناسایی و ثبت جنبه هـا ي زیسـت محیطـی و خطـرات ایمنی و بهداشتی مدون نمایند. ستون مربوط به وضـعیت هـر یک از جنبه ها و خطـرات بـا توجـه بـه مـوارد ذکـر شـده در تعــاریف (Normal-Abnormal- Emergency) تکمیــل می گردد. ریز فعالیت هاي این بخش شامل موارد ذیل است:
-1 حالات بالقوه شکست را شناسایی کنید (منظور حالاتی است کـه ممکن است در محصول، خدمت یا فرآیند، خرابی ایجاد شود).
-2 F اثر بالقوه هر شکست(تـوالی آن شکسـت) و شـدت آن خرابـی را شناسایی کنید.
-3 علل مربوط به اثرات خرابـی و نـرخ وقـوع آن علـل را شناسـایی کنید.
-4 میزان توانایی خود در تشخیص هر حالت خرابی را برآورد کنید.
-3 -2 محاسبه عدد : RPN
براي تعیین عدد ریسک هر یک ازحالات شکست، ارزش وزنی 3 عدد بهدست آمده(عدد مربوط به شـدت، نـرخ وقـوع و عـدد کشــف خرابــی) را در هــم ضــرب کنیــد تــا عــدد اولویــت
ریســک(Risk Priority Number) RPN بدســت ایــد
RPN =A×B×C
بر اساس عدد بدست آمده کلیه جنبـه هـا و ریسـک هـا رتبـه بندي و به ترتیب از بالاترین امتیاز ردیف مـی شـوند و پـس از ارزیابی و طبقه بندي، طی کتابچه جنبه هاي زیست محیطـی/ ریسک هـاي ایمنـی و بهداشـت شـغلی تنظـیم و در جلسـات بازنگري مدیریت مورد بررسی قرار می گیرند.
به منظور ارتقـا دیـدگاه و شناسـایی واقعـی تـر ریسـک هـا و پیامدهاي فعالیت ها ، علاوه بر سه گزینه شدت پیامد /اثر: (A) Severity of Impact، میـزان پیامـد یـا تکـرار آن: (B) Quantity Of Impactو احتمـــال وقـــوع یـــا تکـــرار آن: ProbabilityofOccurrence (C)؛ گزینه هاي ذیل نیز به فرم شناسایی وارزیابی جنبه و ریسک افزوده شد:
• سطح کنترل: Levelofcontrol (D)
• مکــانیزم آشکارســازي جنبــه/ ریســک: (E) Detection/preventivemechanism
• سطح رفتار و قابلیت هـاي انسـانی مـورد نیـاز (H) Humanbehaviors, capabilities
• ارزیــابی اهمیــت اقتصــادي جنبــه/ ریســک :(F) EvaluationBusinessConcerns
- سـهولت یـا هزینـه تغییـر: Difficulty/ Cost of
change (F1)
- تاثیر پیامد بر دیگر فعالیتهاي سازمان: Effect (F2)
ofimpactonotheractivities
- طرف هاي ذینفع: Interestedparties (F3)
• قــوانین و دیگــر الزامــات: Legal & other
requirements (G)
به این ترتیب براي محاسبه عدد RPN مربوط به ریسک هـا و جنبه ها از فرمول ذیل استفاده شد:
(٣+F٢+F١RPN =A×B×C×D×E×G× (F
– 4 -2اارزیابی عدد ریسک
دو روش براي تعیین و پوشش کامل جنبه ها و ریسـک هـا ، روش ارزشگذاري معیارها در نیروگاه استفاده شد :
اولین روش : با در اختیارداشتن اطلاعات در خصـوص ماهیـت فعالیت و فرایند در حال انجام و محاسبه عدد ارزیابی جنبـه و ریسک((RPN که نشان دهنده ضریب تخریب محیط زیسـت و همچنین ریسک شغلی در محیط کار می باشد با اسـتفاده از
٤
