بخشی از مقاله
ارزیابی عوامل موثردر نشت مخازن نگهداری نفت کوره در بندر شهید رجایی با استفاده از تجزیه و تحلیل درخت خطا
چکیده
هدف: با وجود آنکه که اکثر فعالیت های تجاری و صنعتی بندرعباس در اطراف و داخل بندر شهید رجایی انجام گرفتـه و در طـی 20 سال گذشته روند رو به رشدی داشته است، اطلاعات ناچیزی در خصوص آلودگی هـای زیسـت محیطـی بنـدر شـهید رجـایی بندرعباس موجود است، هدف تحقیق حاضر شناسایی و تعیین مهمترین علل بروز نشت در مخازن نفـت کـوره و ارائـه راهکارهـای مدیریتی جهت جلوگیری از آلودگی ناشی از نشت نفت کوره می باشد.
روش بررسی: در این مطالعه پس از آشنایی کامل با مخازن نفت کوره در بزرگترین شـرکت فعـال در زمینـه صـادرات و واردات و نگهداری نفت کوره در بندر شهید رجایی، با استفاده از توانمندی های تکنیک آنالیز درخت خطا مهمترین عوامـل مـوثر در بـروز حادثه نشت مخزن نفت کوره شناسایی و سپس نحوه ترکیب و همچنین ارتباط آنها در قالب رویدادهای پایانی، میانی و دروازه های "و "و" یا "تعیین شد .با آنالیز کیفی درخت خطای این حادثه، مهمترین علل بروز آن تعیین و در قالب 2گروه خطاهای مـدیریتی، سیستمی طبقه بندی گردید.سپس بر اساس نتایج حاصل،راهکارهای مدیریتی جهت جلوگیری از آلودگی ناشی از نشت نفت کـوره ارائه گردید.
یافته ها: مهمترین علت از علل موثر در نشت مخازن نفت کوره، کاهش و صرفه جویی در هزینـه هـا تعیـین گردیـد کـه از جملـه خطاهای مدیریتی محسوب می شود.
نتیجه گیری: بالا بودن درصد خطاهای مدیریتی، می تواند بیانگر نیاز بـه تمرکـز و برگـزاری دوره هـای تـوجیهی بـرای مـدیران، همراستا با آموزش کارگران در یک سیستم باشد و این امر تاکیدی بر بینش مدیریت در بکارگیری پیمانکاران مناسب و اسـتفاده از مواد و متریال مناسب می باشد.
کلمات کلیدی: نشت، آنالیز درخت خطا، نفت کوره، رویداد، سیستم
.1 مقدمه
نشت مواد سمی و خطرناک در صنایع فرآیندی و شیمیایی همواره یکی از عوامل تهدید کننده افراد شاغل و ساکنین اطراف این صنایع و همچنین آسیب به محیط زیست بوده است.گرچه در صنایع شیمیایی تمهیدات ویژه ای جهت پیشگیری از نشت مواد و وقوع این چنین حوادثی در نظر گرفته می شود، اما اغلب بدلیل خطاهای انسانی در زمان کنترل واحد و یا بروز اشکالات فرآیندی در حین تعمیرات، باعث بروز نشتی می گردد. بنابراین یکی از روش های موثر در انجام اقدامات پیشگیرانه، مطالعه پیامد حوادث با استفاده از روش های ارزیابی ریسک و مدل های پخش اتمسفری است..[5] مهمترین خطرات در حوادث صنعتی ناشی از آتش سوزی، انفجار و آزاد سازی گازهای سمی می باشد.در این میان، آزاد سازی و پراکنش گازهای سمی دارای بیشترین پتانسیل آسیب رسانی می باشند و آنالیز کمی و کیفی این خطرات برای شناسایی و طبقه بندی خطرات در این گونه صنایع ضروری می باشد..[13]
آنالیز حوادث بزرگ با پیامدهای بحرانی انسانی، اقتصادی و زیست محیطی نشانگر تاثیر عوامل مختلف منجمله خطاهای مدیریتی، فاکتورهای انسانی، طراحی نامناسب تبادل انسان و ماشین، ضعف های ایمنی و طراحی نامناسب سیستم و بعبارت جامع تر ضعف در فرهنگ HSE1 در بروز اینگونه حوادث بوده است.[7] بنادر یکی از مهم ترین دروازه های تجاری هر کشور بشمار می آیند و سهم قابل توجهی در اقتصاد ملی هر کشور داشته و بطور مستقیم بر اشتغال محلی، منطقه ای و ملی تاثیر دارند . با وجود آنکه اکثر فعالیت های تجاری و صنعتی بندرعباس در اطراف و داخل بندر شهید رجایی انجام گرفته و در طی 20 سال گذشته روند رو به رشدی داشته است، اطلاعات ناچیزی در خصوص ارزیابی ریسک های بندر شهید رجایی بندرعباس موجود است. این درحالی است که فعالیت های عمرانی و حمل و نقل کالا که در بنادر و بویژه در بندر شهید رجایی صورت می گیرد دارای ریسک های ایمنی و بهداشتی و زیست محیطی بالفعل و بالقوه بر سلامت انسان میباشد، لذا شناسایی، ارزیابی و ثبت مستمر تغییرات
ریسک ها در فواصل زمانی و مکانی مشخص ضرورت دارد. بطوریکه چنانچه فعالیت یا فرایند جدیدی اضافه گردد، می توان با اتخاذ تدابیر مناسب از وقوع صدمات جبران ناپذیر جلوگیری نمود.[3]
.2 متن اصلی
اکثر حوادثی که در صنعت رخ می دهد غالبا" بدلیل خروج یک ماده سمی یا قابل اشتعال بر اثر ایجـاد پـارگی در مخـازن، خطوط لوله و یا اتصالات ایجاد می شود .[5] سمیت و بعضا" قابل انفجار بودن مواد تولیدی این واحد ها موجب شکل گرفتن ایـده ایمنی در همان ابتدای تولید گردید. با گذشت زمان طرح های ایمنی و روش های ارزیابی و کنترل ریسک شـکل سیسـتماتیک بـه خود گرفت و در حال حاضر مدیریت ریسک از پارامترهای مهم و اساسی سازماندهی در تولید(ارائه خدمات) یک سازمان از دیـدگاه مدیران ارشد می باشد. قبل از اقدام به مدیریت ریسک یک واحد پتروشیمیایی نیاز به شناسایی و ارزیابی مخـاطرات موجـود در آن واحد است.[1]از طرفی امروزه با افزایش تراکم و نزدیکی واحد های صنعتی به هم ، عواقب نـامطلوب یـک حادثـه تنهـا محـدود بـه همان واحد نمی شود بلکه اثرات مخرب آن به واحدهای مجاور نیز می تواند گسترش یابـد.[11] ارزیـابی مخـاطرات بـا روش هـای مختلفی از جمله تجزیه و تحلیل درخت خطا انجام می شود. این تحقیق با هدف دستیابی به یک روش ارزیابی ریسک اثـربخش در تانک فارم های بندر شهید رجایی طرح ریزی شده است. هدف از این مطالعـه، شناسـایی و تعیـین مهمتـرین علـل بـروز نشـت در مخازن نفت کوره و ارائه راهکارهای مدیریتی جهت جلوگیری از آلودگی ناشی از نشت نفت کوره می باشد.
ترمینال نفتی بندر شهید رجایی در ضلع جنوب شرقی بندر با مختصات جغرافیایی طول 56 درجـه و 4 دقیقـه شـرقی و عرض 27 درجه و 7 دقیقه شمالی قرار گرفته است که به تخلیه و بارگیری مواد نفتی اختصاص دارد . این ترمینال دارای 2 اسـکله می باشد.اسکله شماره 1 و 2 هر یک با طول 210متر و آبخور 12/5 متر قادر هستند کـه کشـتی هـای تـانکر بـا ظرفیـت حـداکثر 70000 تن را پذیرا باشند.
در این بندر 5 شرکت در زمینه صادرات مواد نفتی از جمله نفت کوره، گازوئیل، قطران، و قیر فعال می باشند.که به جز یکی از این شرکت ها همگی از مخازن با سقف ثابت جهت ذخیره مواد نفتی استفاده می نمایند.[8]
مخازن با سقف ثابت استوانه ای قائم با سقف مخروطی شکل بوده، بر پایه مناسب ترین اندازه قطر و بلندی برای تامین ظرفیت مورد نیاز، استاندارد شده است و برای انباشتن فرآورده های نفتی گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد.[4] طراحی این مخازن به گونه ایست که در صورت بروز حریق و ایجاد انفجار در داخل آن(به لحاظ تجمع گازهای حاصل از مواد نفتی در فاصله بین سطح مایع داخل مخزن و سقف)سقف مخزن کاملا" از بدنه جدا شده و یا شکافته می گردد (شکل شماره .(1 این امر سبب سوختن مایع داخل مخزن بطور مستقل و جلوگیری از سرایت حریق به سایر مخازن مجاور می گردد .[8]
شکل :1 تانک با سقف ثابت قیفی شکل
با انجام بازدیدهای اولیه از تانک فارم مورد مطالعه(شکل شماره (2 ، مشخص شد که این تانک فارم دارای 15 دستگاه مخزن سوخت و دو دستگاه مخزن آب شیرین با ظرفیت ها و سوخت های مشروحه زیر می باشد:
سه دستگاه مخزن هر یک با ظرفیت 11720 متر مکعب فرآورده نفت کوره 380 چهار دستگاه مخزن هر یک با ظرفیت 2930 مترمکعب فرآورده نفت کوره 180
چهار دستگاه مخزن هر با ظرفیت 2930 متر مکعب، دو دستگاه ویژه نفت گاز و دو دستگاه مخصوص بلندینگ سه دستگاه مخزن هر با ظرفیت 5970 متر مکعب ویژه نفت کوره و بلندینگ یک دستگاه مخزن با ظرفیت 5970 متر مکعب ویژه نفت گاز دو دستگاه مخزن با ظرفیت 2500 متر مکعب ویژه ذخیره سازی آب [2]
.3 انواع نفت کوره
نفت کوره، متشکل از سنگین ترین بخش های نفت خام و معمولا" فرآورده پائین ستون تقطیر در خلاء است.
.1 .3 نفت کوره 230 و 180
.1 .1 .3 ساختار
این فرآورده ها برش های سنگین تر از نفت گاز می باشند.ترکیبات تشکیل دهنده آنها عمدتا" هیدروکربن های سنگین موجود در باقی مانده تقطیر نفت خام هستند که بر حسب مورد مصرف، با استفاده از برش های سبک نفتی تنظیم گرانروی شده و بعنوان سوخت سنگین مورد مصرف قرار می گیرند.
.2 .3 نفت کوره 380 و 280
.1 .2 .3 ساختار
این فرآورده ها برش های سنگین نفتی حاصل از باقیمانده برج های تقطیر هستند که با استفاده از برش های سبکتر تنظیم گرانروی شده و بعنوان سوخت عرضه می شوند.ترکیب درصد های هیدروکربن های متشکله، ارزش حرارتی مناسبی را به سوخت بخشیده و مقدار فلزات موجود، در سیستم های مصرف کننده ایجاد اشکال نمی کند.
.3 .3 نفت کوره سنگین
.1 .3 .3 ساختار
این فرآورده ها برش های سنگین نفتی حاصل از باقیمانده برج های تقطیر هستند که با استفاده از برش های سبکتر تنظیم گرانروی شده و بعن
