بخشی از مقاله
چکیده
هدف این مقاله شناسایی عوامل موثر بر مدیریت بحران و نیز میزان هماهنگی موجود در 15 سازمان و دستگاه اجرایی مرتبط با مدیریت بحران در شهر ابهر است . به همین خاطر با استفاده از تحلیل عامل اکتشافی 5 عامل اصلی و 33 عامل فرعی شناسایی شده و سپس به کمک روش تحلیل سلسله مراتبی - - AHP این عوامل رتبه بندی شدند.در نهایت عوامل موثر بر مدیریت بحران بصورت زیر رتبه بندی شدند:
عامل نظام ذخیره سازی برای مدیریت پشتیبانی با وزن نسبی 0/251 در رتبه اول اهمیت قرار دارد. عامل ساختار تشکیلات مناسب عملیاتی با وزن نسبی 0/225 در رتبه دوم اهمیت قرار دارد. همچنین عامل وجود نیروی انسانی متخصص با وزن نسبی 0/191 در رتبه سوم قرار دارد. همچنین عامل وجود تجهیزات تخصصی با وزن نسبی 0/179 در رتبه چهارم و در نهایت عامل نظام اطلاع رسانی با وزن نسبی 0/154 در رتبه اخر قرار دارد.
-1 مقدمه
سوانح طبیعی یکی از مشکلات اساسی در بیشتر شهرهای جهان به حساب می آید. بحران ، رویداد یا واقعه ای ناگهانی است که با آسیب های جانی و مادی گسترده همراه بوده و نیازمند انجام اقدامات فوری است. این قبیل حوادث طبیعی که منجر به بروز بحرانی در جامعه می شوند حداقل به طور بالقوه و اغلب خطرناک ،ویرانگر و کشنده هستند.
به عنوان مثال یکی از مهمترین سوانح طبیعی ، زمین لرزه است که بیشترین آسیب پذیری ساختمانی و تلفات انسانی را به بار می آورد. طی هر دهه در سراسر جهان حدود 200 زلزله با شدت زیاد رخ می دهد. از آنجا که جمعیت جهان روندی رو به رشد دارد مناطق خالی از سکنه به سرعت به کاربری های مسکونی تبدیل شده و در نتیجه دامنه پدیده خطرات ناشی از زلزله را بر حسب احتمال افزایش داده است
کنکاش بشر در مواجهه و مقابله با حوادث و بلایای طبیعی به دانشی انجامید که از شناسایی عوارض بحران آغاز شده و به علم »مدیریت بحران« منتج می شود.آن یک علم کاربردی است که به وسیله مشاهده سیستماتیک بحران ها و تجزیه و تحلیل آن ها در جستجوی یافتن ابزاری است که بوسیله آنها بتوان از بروز بحرانها پیشگیری نموده و یا در صورت بروز آن در خصوص کاهش اثرات، امداد رسانی سریع و بهبود اوضاع اقدام کرد.
در دهه های اخیر در مورد بحران ،چگونگی شکل گیری و مدیریت آن مطالعات و تحقیقات بسیاری با دیدگاهها و شیوه های مختلف انجام گرفته است با این وجود در میان افرادی که با مدیریت بحران سوانح طبیعی سروکار دارند، عموما نظریه جامع و فراگیری که در رابطه با اولویت ها و اصولا مدیریت این گونه سوانح باشد وجود ندارد و هر کس بنا به تجربه شخصی و از دیدگاه فردی مشخص با موضوع برخورد کرده و در رابطه با آن فرضیاتی را به کار میگیرد
دهه های اخیر بخش بزرگی از مطالعات و تحقیقات در زمینه بحران و مدیریت آن به بررسی بحرانهای سازمانی اختصاص یافته است. محققینی همچون رابرت4، ویک5 ، پراو6، کلایر7، پیرسون8، شیرواستاوا9، پاچانت10، میتروف11، لگادک12، اسلیتر13 از جمله افرادی هستند که به پژوهش در این زمینه پرداخته اند.
هدف این مقاله ابتدا شناسایی و سپس رتبه بندی عوامل موثر در مدیریت بحران شهری شهرستان ابهر می باشد که در این پژوهش از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی برای رتبه بندی عوامل استفاده شده است. ملاحظه شده که حدود هر 14 سال یکبار، ایران شاهد زلزله ای با تلفات بسیار بوده است، اقدمات انجام شده بعد از زلزلهاساساً تهیه یا اصلاح آیین نامه های طراحی وبعضاً ساخت و ساز با الگوگیری از سایر کشورها به ویژه آمریکا، کانادا و اروپا بوده است، و به هر دلیل اقدامات انجام شده بعد از یک زلزله برای زلزله بعدی آنچنان کارساز نبوده است به طوری که بعد از گذشت حدود 42 سال از زلزله بوئین زهرا، فاجعه مشابهی درگیلان و زنجان در سال 1369 و بم و در آذربایجان روی می دهد
در همین راستا ، سازمانها و تشکیلات اداری مرتبط با بحران ، در کنترل و مهار بحران یک کشور نقش تعیین کننده ای ایفا می کنند.[6] تجارب موجود و حوادث طبیعی سالیان اخیر در ایران نشان دهنده این است پس از وقوع سوانح بویژه زلزله مدیریت شهری از اثربخشی لازم در مدیریت بحران برخوردار نیست. به نظر می رسد، نبود هماهنگ در بین سازمانها و دستگاههای اجرایی شهرها و مناطق آسیب پذیر از بلایای طبیعی یکی از مهمترین عوامل موثر در این مورد می باشد.
با توجه به اهمیت مساله ، چنانچه مدیریت علمی و عملیاتی مناسب در برخورد با حوادث غیر مترقبه و بلایای طبیعی موجود نباشد خسارت های انسانی ناشی از بلایا چندین برابر خواهد بود.[7] بنابراین با توجه به اینکه تا کنون تحقیقی درباره میزان هماهنگی و آمادگی دستگاههای اجرایی در شهر ابهر انجام نشده لذا ضروری است تا با انجام چنین پژوهشی شناخت لازم درباره آمادگی دستگاههای اجرایی در شهر ابهر کسب شود.
1-2 تاریخچه مدیریت بحران
واژه بحران یا Crisis بیش از 5 قرن پیش مطرح شد. عبارت امروزی مدیریت بحران برای اولین بار توسط مک فامارو- با توجه به امکان درگیری موشکی آمریکا و کوبا- عنوان گردید. و با موضوع مدیریت بحران در بلایای طبیعی اولین بار در سال 1989 در هشتمین کنفرانس جهانی زلزله در آمریکا توسط دکتر فرانس پریس مطرح شد. در ایران در تاریخ 1348/3/17 قانون پیشگیری و مبارزه با خطرات سیل به تصویب مجلس رسید و بعد در سال 1386 قانون مدیریت بحران کشور به تصویب مجلس رسید که به صورت سازمان شکل گرفت.
مدیریت بحران ترکیبی از مسائل مدیریتی و برنامه ریزی شهری است که هدف آن ایجاد هماهنگی بین برنامه ریزی و کنترل طرح ها و برنامه های شهری است ، به گونه ای که تدوین و اجرای این برنامه ها به شیوه ای مطلوب صورت گیرد.[9] وقتی بحث مدیریت بحران شهری به میان می آید منظور این است که تمامی ارگانها و سازمانهایی که در سازماندهی و زیست شهری موثر هستند باید تحت تاثیر یک مدیریت واحد باشندتا بتوانند به گونه ای متوازن و به دور از ناهماهنگی و دوباره کاریها شهر را اداره کنندو محیطی آرام و قابل زیست برای شهروندان ایجاد کنند
-1-3 مفاهیم نظری
مفهوم بلایای طبیعی: هر اتفاق غیرمترقبه ناگهانی که موجبات تضعیف و از بین رفتن توانمنذی های اقتصادی ،اجتماعی و فیزیکی مانند خسارت جانی و مالی ، تخریب تاسیسات زیربنایی و کاهش زمینه های اشتغال در جامعه را فراهم آورد به عنوان بلایای طبیعی معرفی می شود. از مصادیق بارز این موضوع می توان زلزله،سیل ،خشکسالی،آفات طبیعی،آتشفشان و آتش سوزی جنگل ها و پدیده های جوی را نام برد.
-1-4 بحران
بحران در واقع حالتی است کاملاً غیر منتظره و غافلگیر کننده که در آن فرصت برای تصمیمگیری بسیار کم است .[5] در چنین شرایطی دیگر نمیتوان از روشهای معمول برای نشان دادن عکسالعمل استفاده کرد. در این حالت مدیریت پیش از هر چیزی به تجربه، مهارت، سرعت، هوشمندی، خلاقیت و موقع سنجی نیاز دارد و با توجه به اطلاعات موجود باید هر چه سریعتر موضوع ارزیابی و نسبت به آن اقدام شود.
بحران در واقع وضعیتی است که در اثر رخدادها وعوامل طبیعی و غیرطبیعی - انسان - به طور ناگهانی پدید آمده و یا ظاهر میشود. همچنین سختی و خسارت را به یک مجموعه یا جامعه انسانی تحمیل میکند و برطرف کردن آن نیاز به اقدامات اضطراری تعریف بحران بعلت اینکه تا کنون در خصوص آن توافقی میان صاحبنظران پدید نیامده است کار سادهای نیست، واژه بحران در واقع معادل Crisis در زبان انگلیسی است که از پزشکی وارد علوم اجتماعی و اقتصادی شده است
در پزشکی وضعیت بحران بر حالتی گفته میشود که ارگانیزم دچار بینظمی شده و به خطر افتاده است. در زمینه مسائل اجتماعی بحران حالتی است که جامعه و سازمان از نظم عادی خارج و دچار آشفتگی میشود. با عنایت به مطالب فوقالذکر، بحران در واقع شرایط عادی است که در آن مشکلات ناگهانی و پیشبینی نشدهای پدیدمیآید و در چنین شرایطی ضوابط و هنجارها وقوانین مرسوم دیگر کارساز نیست
