بخشی از مقاله
ارزیابی و بررسی انتقال تکنولوژي در تولید موتورهاي دیزلی
( تجزیه و تحلیل مـولفه هاي تکنولوژي )
چکیده
تحقیق حاضر با هدف تجزیه و تحلیل ابعاد تکنولوژي و آشنایی با مشکلات انتقال آن در صنعت ساخت و تولید موتورهاي دیزلی در کشور جهت دستیابی به راه حل هاي ممکن انجام شده است. روش تحقیق از نوع کاربردي با استفاده از متد توصیفی است. براي جمع آوري اطلاعات از روشهاي میدانی و کتابخانهاي استفاده شده است. تحلیل داده ها از طریق نرم افزار ححبح و با استفاده از آزمونهاي
صکک1س1 و کروسکال والیس انجام گرفته است. نتایج حاصل از آزمونها نشان میدهد که فرضیههاي مربوط به متغیر سخت افزار و اطلاعات افزار و انسان افزار تأیید ولی متغیر سازمان افزار تأیید نشده است. همچنین رابطه معنی داري بین متغیرهاي تجربه، تحصیلات و سن افراد بر نقطه نظرات آنان وجود ندارد.
واژههاي کلیدي:
تکنولوژي، انتقال تکنولوژي، سخت افزار، اطلاع افزار، انسان افزار، سازمان افزار
مقدمه
ما در حال حاضر در عصر دانش1 زندگی میکنیم. تکنولوژي دانشی است که براي ساخت کالاها و ارائه خدمات و بهبود نحوه استفاده از منابع محدود و باارزش استفاده می شود . تکنولوژي هر طور استفاده شود، نتیجه و پیامد توسعه دانش است. عصر اطلاعات در اواخر قرن بیستم موجب توسعه و گسترش دانش شده است و تأثیري عظیم بر نرخ تغییر تکنولوژیک2 داشته است. نرخ شتاب یافته تغییر تکنولوژیک اثري عمیق بر جامعه و بر استانداردهاي زندگی میگذارد (خلیل،
1384، .(24 -23 کافی نیست که فقط چیزي تولید شود، بلکه ارزانتر و بهتر تولید شدن کالاها و خدمات که موجب شکست رقبا و بیرون رفتن آنان از عرصه اقتصادي میشود نیز مهم است. در این دنیاي رقابت با کمیابی منابع و رشد جمعیت اگر تکنولوژي نداشته باشیم و آن را به خوبی مدیریت نکنیم، مشکلات زیادي خواهیم داشت. مدیریت تکنولوژي امکان کسب برتري رقابتی در بازار را ممکن میسازد(جعفرنژاد، 1382، .(16 موضوع انتقال تکنولوژي نیز در زیر مجموعه و پدیده تکنولوژي قرار میگیرد که خود از مباحث مهم و پراهمیت و بسیار فنی است زیرا که انتقالهاي موفق وخوب منجر به پیشرفت و انتقال ناموفق وغیر فنی ومطالعه نشده منجر به ناکامی و ضرر و شکست شده است. آنچه که در کشورهاي در حال توسعه میتوان مشاهده کرد، وضعیت نامناسب انتقال تکنولوژي و تنوع بیش از حد تکنولوژي است. زیرا در این کشورها استراتژي هاي مشخصی براي انتقال تکنولوژي و در نهایت توسعه آن وجود نداشته است و این روند جز وابستگی تکنولوژیک و کند شدن تحرك و قدرت پویایی براي صنایع چیزي در بر نداشته است(کابارن زاد، 1388، .(62 با مطالعه وضعیت اقتصادي ایران در چند دهه گذشته به این نتیجه می توان رسید که علیرغم سرمایه گذاري هنگفت در امر
تکنولوژي و انتقال آن به علت فقدان نهادهاي لازم براي انتقال تکنولوژي و عدم شناخت تکنولوژي و فرآیند انتقال آن و ضعف هاي مدیریتی و سازمان دهی، هنوز موفق به انتقال تکنولوژي در کشور نشدهایم هر چند که در بعضی از زمینهها موفقیتهایی داشتهایم.
نظریات جدید اقتصاد توسعه، وقوع انقلاب صنعتی را تنها در کاربردي شدن علوم پایه قلمداد میکنند و علت اصلی رشد شتابان کشورهاي تازه صنعتی شده را از بین رفتن شکاف بین دانش علمی و دانش فنی میدانند. تکنولوژي کاربرد سیستماتیک علوم دانش هاي سازماندهی شده براي وظایف عملی و فنی است و فرآیند تبدیل داده به ستاده را توضیح میدهد. بنابراین کشورهایی که به توسعه صنعتی و اقتصادي میاندیشند ناگزیر از توسعه تکنولوژي صنایع خود هستند (نواز شریف، 1367، .(58 -42
اهمیت ساخت و تولید موتورهاي دیزلی به عنوان یک صنعت استراتژیک و نقش آن در رشد اقتصادي و حمل و نقل کشور نگاه دقیق و ظریفی را میطلبد. در این تحقیق موضوع انتقال تکنولوژي از جنبههاي پایهاي و مولفههاي تکنولوژي مورد ارزیابی قرار گرفته و نقاط ضعف و قوت و چگونگی انتقال تکنولوژي در تولید و ساخت موتورهاي دیزلی مورد تحلیل قرار گرفته است.
سؤالات و فرضیههاي تحقیق
سؤال اصلی تحقیق عبارت است از اینکه آیا انتقال تکنولوژي ساخت و تولید موتورهاي دیزلی بطور مناسب و منسجم صورت پذیرفته است؟
فرضیه اهم تحقیق عبارت است از:
»در صنعت تولید موتورهاي دیزلی، انتقال تکنولوژي بطور مناسب و منسجم انجام پذیرفته است .« از فرضیه اهم فوق چهار فرضیه فرعی زیر نتیجه شده است:
(1 در انتقال تکنولوژي موتورهاي دیزلی ، سخت افزار تکنولوژي بطور مناسب تأمین شده است.
(2 در انتقال تکنولوژي موتورهاي دیزلی ، اطلاع افزار تکنولوژي بطور مناسب تأمین شده است.
(3 در انتقال تکنولوژي موتورهاي دیزلی ، انسان افزار تکنولوژي بطور مناسب تأمین شده است.
(4 در انتقال تکنولوژي موتورهاي دیزلی سازمان افزار تکنولوژي بطور مناسب تأمین شده است.
همچنین با ملاحظه متغیرهاي تعدیل گر که شامل تجربه کاري، میزان تحصیلات و سن بوده است و جهت آزمون اثر هرکدام از آنها بر روي هر یک از فرضیات تحقیق 12 فرضیه دیگر که دربرگیرنده تأثیر آنها بر هرکدام متغیرهاي فوق الذکر است ارائه می گردد:
(5 تجربه کاري بر نقطه نظر افراد در مورد سخت افزار تکنولوژي موتورهاي دیزلی تأثیر دارد.
(6 تجربه کاري بر نقطه نظر افراد در مورد اطلاع افزار تکنولوژي موتورهاي دیزلی تأثیر دارد.
(7 تجربه کاري بر نقطه نظر افراد در مورد انسان افزار تکنولوژي موتورهاي دیزلی تأثیر دارد.
(8 تجربه کاري بر نقطه نظر افراد در مورد سازمان افزار تکنولوژي موتورهاي دیزلی تأثیر دارد.
(9 میزان تحصیلات بر نقطه نظر افراد درموردسخت افزار تکنولوژي موتورهاي دیزلی تأثیر دارد.
(10 میزان تحصیلات بر نقطه نظر افراد درمورداطلاع افزار تکنولوژي موتورهاي دیزلی تأثیر دارد.
(11 میزان تحصیلات بر نقطه نظر افراد در موردانسان افزار تکنولوژي موتورهاي دیزلی تأثیر دارد.
(12 میزان تحصیلات بر نقطه نظر افراد در موردسازمان افزار تکنولوژي موتورهاي دیزلی تأثیر دارد.
(13 متغیر سن بر نقطه نظر افراد در سخت افزار تکنولوژي موتورهاي دیزلی تأثیر دارد.
(14 متغیر سن بر نقطه نظر افراد در اطلاع افزار تکنولوژي موتورهاي دیزلی تأثیر دارد.
(15 متغیر سن بر نقطه نظر افراد در انسان افزار تکنولوژي موتورهاي دیزلی تأثیر دارد.
(16 متغیر سن بر نقطه نظر افراد در سازمان افزار تکنولوژي موتورهاي دیزلی تأثیر دارد.
مدل مفهومی زیر روابط بین متغیرها و فرضیههاي تحقیق را نشان میدهد:
سخت افزار تکنولوژي
انتقال مناسب تکنولوژي
اطلاع افزار تکنولوژي
تجربه کاري
انسان افزار تکنولوژي
تحصیلات
سن
سازمان افزار تکنولوژي
شکل :(1) مدل مفهومی تحقیق
مبانی نظري و پیشینه تحقیق
رشد اقتصادي یا ثروت مادي یک کشور، اساساً به تولید مقدار کالایی وابسته است که از ترکیب منابع طبیعی، زمین، سرمایه و نیروي انسانی میتوان تولید نمود.
بنابراین تبدیل منابع طبیعی به منابع تولید شده در مرکز فراگردهاي جدید توسعه اقتصادي نهفته است و تکنولوژي مغز تمام این گونه فعالیتهاي تبدیلی است.
تکنولوژي به عنوان عامل تبدیل به دو طریق به رشد اقتصادي کمک میکند: اول اینکه با افزایش بهره وري از منابع قابل استفاده می تواند رشد اقتصادي را سرعت بخشد و دوم اینکه با استفاده کارآمد و کارا از مقدار ثابتی منابع، میزان تولید را افزایش دهد(اطلس تکنولوژي، 1369، .(19 به بیان دیگر میتوان گفت توسعه کشورها بدون توسعه تکنولوژي در آنها و افزایش توان تکنولوژیشان امکان پذیر نیست. تکنولوژي در جهان امروز عامل اساسی ایجاد قدرت و ثروت ملتهاست.
تکنولوژي بعنوان روشها، فرایندها و سیستمها و مهارتهاي استفاده شده در جهت انتقال منابع به محصولات می باشد و همچنین علم بازرگانی و کاربرد نظاممند و سیستماتیک دانش علمی در یک محصول جدید، فرآیندها، یا خدمت می باشد
پیشرفتهاي تکنولوژیکی باعث خلق محصولات جدید، تکنیکها و فنون پیشرفته تولید و راه هاي بهتر اداره و ارتباط برقرار کردن میشود. بعلاوه ، تکنولوژي با صنایع جدید، بازارها و توسعه شکافها و فعالیتهاي رقابتی سر وکار دارد(نخ , 2طتع).
تکنولوژي به دو دلیل عمده از اهمیت برخوردار است: اول اینکه ، تکنولوژي زیربناي موفقیت در کسب و کار ، تولید محصول و نیز بسیاري از خدمات است و بدون استفاده موثر از تکنولوژي نمیتوان خود را در موقعیت رقابتی قرار داد. دوم اینکه، اینکه نوآوريهاي تکنولوژي- محور تنها مسیر رشد و توسعه دراز مدت صنعت و اقتصاد است و بدین جهت مدیریت کاربرد تکنولوژي براي برنامهریزي ها و سیاست گذاري هاي دراز مدت ضروري است( فلوید، 1996، .(15
تعریف تکنولوژي
تکنولوژي از واژه لاتین تکنولوژیا گرفته شده است. در فارسی معادل فن شناسی یا فناوري به کار برده اند و به معنی مجموعه دانش و فوت و فن مرتبط با فعالیتهاي تولید و عرضه خدمات می باشد ( تحولات صنعتی و تکنولوژیک،
1376، .( 110 واژه تکنولوژي ترکیبی است از ریشه یونانی تکنو1 به معنی مهارت و هنر و لوژي2 به معنی علم تئوري و مطالعه و بررسی است3 و مانند کلمات دیگر که به لوژي ختم میشوند میتوان آن را فن شناسی و یا مطالعه هنر و مهارت نامید
(یوسف پور،22،.(1376 در ادامه برخی تعاریف ارائه شده درباره تکنولوژي آورده شده است:
تکنولوژي به معنی کاربرد سیستماتیک علم سایر دانشهاي سازماندهی براي وظایف عملی است( براون، 1379، .(17 تکنولوژي به شیوههاي ساختن اشیاء و انجام کارها اطلاق می شود(احمدي، 1385، .(14 تکنولوژي یا فن آوري عبارت است از ابزار، روش و عملیاتی که براي تبدیل اقلام مصرفی به محصول ( داده به ستاده ) مورد استفاده قرار میگیرد( دفت، 1377، .(204 طبق تعریف سازمان توسعه صنعتی ملل متحد4 تکنولوژي عبارتست از دانش و مهارتهاي لازم براي تولید کالا و خدمات که حاصل قدرت تفکر و شناخت انسان و ترکیب قوانین موجود در طبیعت است و در مفهوم وسیع کاربرد علوم در صنایع با استفاده از رویهها و مطالعات منظم و جهت دار را شامل می شود(ذخ ,کنکذ ,قخعشس). به بیان پورتر تکنولوژي مجموعه دانش، محصولات، فرآیندها، ابزارها، روش ها، ساختارها و سیستم هایی است که در ایجاد ارزش افزوده در یک سیستم بکار گرفته می شود
در شکل شماره (2) نقش تکنولوژي در فرآیند تبدیل وروديها به خروجیها نشان
داده شده است.
سیستم
سرمایه تکنولوژي مواد
تولیدات مواد طبیعی
نیروي کار
شکل :(2) تکنولوژي بعنوان عنصري از سیستم تولیدي ( حاج فتحعلیها، 1372، ( 74
چرخه عمر تکنولوژي1
هر تکنولوژي داراي عمر است که به صورت یک منحنی ترسیم میشود که دورههاي مختلف عمر تکنولوژي شامل دورههاي تحقیق و توسعه، کاربرد، بلوغ و سپس دوره نزول میباشد. در دوره بلوغ، کاربرد به حداکثر خود رسیده و پس از آن منحنی چهت نزولی گرفته وکاربرد آن شروع به کم شدن میکند که مرحله نزول و یا افول تکنولوژي نامیده میشود. مراکز تحقیق و توسعه در مرحله بلوغ براي جلوگیري از زیان اقتصادي، باید فکر جایگزینی تکنولوژي باشند. معمولاً انتقال تکنولوژي به کشورهاي در حال رشد در مرحله بلوغ آن صورت می گیرد
( خلیل، 1384، .(140-138شکل (3) منحنی چرخه عمر تکنولوژي را نشان میدهد.
عملکرد
افول بلوغ رشد مصرفی
زمان
شکل(:(3 چرخه عمر تکنولوژي (احمدي، 1385، ( 60
همانطور که ملاحظه میشود نقطه اوج تکنولوژي تقریباً مرز بین دوره رشد و بلوغ بوده و پس از آن بتدریج از تازهگی و گسترش آن جلوگیري شده و سپس مرحله کنارگذاري آغاز میشود. با توجه به این دورهها در هر یک از آنها باید استراتژيهاي لازم اتخاذ شود تا بهرهگیري از تکنولوژي به حداکثر برسد( همان منبع، .(60 -59
مـؤلفه هاي تکنولوژي
بر اساس تعاریف می توان براي تکنولوژي چهار مولفه در نظر گرفت. به عبارتی تکنولوژي به عنوان یک مجموعه از چهار جزء یا عنصر تشکیل یافته است.
این چهار جزء عبارتند از: سخت افزار1، انسان افزار2، اطلاع افزار3 و سازمان افزار.4
سخت افزار تکنولوژي متجسم در ابزار و ماشین آلات گوناگون مورد استفاده در تولید کالا و خدمات را فن افزار گویند که شامل ابزار، تجهیزات و ماشین آلات می باشد. انسان افزار، تکنولوژي تجسم یافته در انسانها (کارگران، تکنسینها، مهندسان و مدیران...) که همان تجربیات، مهارتها، دانش و خلاقیت و نمودهاي ذهنی گفته میشود. اطلاع افزار، تکنولوژي تجسم یافته در اطلاعات و اسناد و مدارك گوناگون مورد نیاز جهت کاربرد در تولید کالاها و خدمات را میگویند که شامل رویهها، نظریات، شرح فرآیندها و مشاهدات و دستورالعملها و مجموعه نرم افزارها می باشد. سازمان افزار، تکنولوژي تجسم یافته درنهادها
(کارگاهها، کارخانهها و آزمایشگاهها و...) که در تکوین و تکمیل و کاربرد و توسعه تکنولوژي بکار میرود. کلیه عملیات سازماندهی و مدیریت براي اداره نهادهاي درگیر در فعالیتهاي تکنولوژیکی میتواند در این محدوده قرار گیرد.
