بخشی از مقاله
چکیده
تاثیر تنش خشکی در مرحله خورجیندهی بر روی برخی از صفات اگرومورفولوژیک، عملکرد و اجزای عملکرد دانه 13 رقم کلزا درقالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار درسال زراعی1391-92 مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس نشان دادکه رقمهای مورد مطالعه از نظر کلیه صفات درسطح آماری1درصد دارای تفاوت معنیدار بودند که این موضوع بیانگر تنوع زیاد رقمهای مورد مطالعه از نظر بیشتر صفات به ویژه صفت عملکرد روغن میباشد. نتایج تجزیه رگرسیون گام به گام نشان داد که تحت شرایط تنش مهمترین صفات تأثیرگذار بر صفت عملکرد روغن بترتیب عملکرد دانه، درصد روغن، روز تا 50 درصد گلدهی و تعداد دانه بودند که 99/88 درصد تغییرات را توجیه نمودند . نمودار بای پلات تجزیه به مولفه ها نشان داد که مهمترین صفات شامل درصد روغن، طول خورجین،عملکرد دانه و عملکرد روغن میباشند. نتایج بیانگر این بود که ارقام اکاپی، اپرا و اس ال ام046 مقاومترین ارقام به تنش خشکی میباشند.
کلمات کلیدی: تنش خشکی، کلزا،عملکرد روغن، رگرسیون گام به گام، تجزیه به مولفه های اصلی
.1 مقدمه
خشکی به عنوان مهمترین عامل تنشزای غیر زنده در مناطق خشک و نیمه خشک برخی از کشورها بخصوص ایران عامل اصلی محدود کننده تولیدات کشاورزی بوده گیاه را از رسیدن به حداکثر توان محصول باز میدارد. مقایسه عملکرد و گزینش در شرایط تنش و نرمال میتواند ارزیابی مناسبی از ژنوتیپها را در برابر تنش بدنبال داشته باشد. گزارشات متعددی در خصوص گزینش توام تحت هر دو شرایط محیطی برای انتخاب ارقام متحمل به تنش وجود دارد.[3]
کلزا به عنوان یکی از مهمترین دانههای روغنی حدود12 درصد از 377 میلیون تن کل تولید جهانی را به خود اختصاص داده است .[2] کلزا با نام علمی - Brassica napus L. - با کمتر از %2 اسید اروسیک در روغن و کمتر از 30 میکرو مول گلوکوزینولات در هر گرم وزن خشک کنجاله، نوع خاصی از کلزای روغنی بوده که به کانولا معروف است. این خصوصیت دانه، روغن کلزا را برای تغذیه انسان و کنجاله آن را به عنوان منبعی با پروتئین بالا برای تغذیه دام مناسب نموده است .[5]
پژوهش های زیادی در مورد تاثیر تنش خشکی بر روی صفات مختلف کلزا خصوصا عملکرد آن انجام گرفته است. نتایج آزمایش شهرام رشیدی و همکاران [8] نشان داد که کمبود آب در مرحله گلدهی و پر شدن دانه بیشترین تاثیر را بر عملکرد دانه کلزا میگذارد سیانکی و همکاران مشاهده کردند [9] تنش خشکی در طی مراحل گلدهی تا رسیدگی موجب کاهش عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و تعداد خورجین در بوته کلزا شده، اما تعداد دانه در خورجین را تحت تأثیر قرار نداده است. هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی برخی از خصوصیات مورفوفیزیولوژیکی کلزا در نتیجه اعمال تنش خشکی از مرحله خورجیندهی به بعد بوده است.
2 مواد و روش ها
در این پژوهش 13 ژنوتیپ کلزا - جدول - 1 در شرایط تنش خشکی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی1391-92 درمزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا همدان مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتند. هر کرت آزمایشی از پنج ردیف سه متری تشکیل شده، فاصله بین ردیفها 25 سانتیمتر و تراکم نهائی نیز 80 بذر درمترمربع در نظر گرفته شد. عملیات کاشت در شهریور ماه 1391 انجام و اولین آبیاری پس از کاشت انجام گرفت. تنش خشکی بعد از مرحله تشکیل خورجین اعمال تا تحمل ارقام در مرحله پر شدن دانه مورد بررسی قرارگیرد. فاصله بین بلوک-ها - تکرارها - نیز حدود 1/5 متر تعیین و عمق کاشت بذور دو تا سه سانتیمتر تعیین گردید. کلیه محاسبات آماری شامل تجزیه واریانس، مقایسه میانگین، تعیین ضرایب همبستگی و روشهای آماری چندمتغیره پس از اطمینان از نرمال بودن باقیمانده دادهها با استفاده از نرم افزارهای آماری SAS و Minitab صورت گرفت.
3 نتایج و بحث
تجزیه واریانس
نتایج تجزیه واریانس صفات - جدول - 2 نشان داد که ارقام از نظر تمامی صفات مورد بررسی اختلاف معنیدار در سطح آماری 1 درصد داشتند که نشاندهنده تنوع کافی از نظر آنها بود. با توجه به اینکه وجود تنوع پایه و اساس انجام گزینش ارقام برتر و مطلوب میباشد، لذا ژنوتیپهای مورد مطالعه دارای تنوع کافی برای انتخاب صفات مختلف میباشند. کاهش عملکرد دانه، کاهش عملکرد بیولوژیکی در کلزا در اثر تنش خشکی توسط توحیدی و همکاران [ 10] سیانکی و همکاران [9] نیز گزارش شده است این محققین اظهار داشتند بروز تنش خشکی در مرحله پر شدن دانه سبب کاهش عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیکی گردید که با یافته های به دست آمده از این تحقیق مطابقت دارد.
عملکرد روغن دانه در کلزا تعیین کننده ارزش اقتصادی آن بوده به این منظور در برنامههای اصلاحی جهت بهبود عملکرد بایستی به دنبال صفات همبسته و تاثیرگذار بوده سعی در شناسایی و اصلاح عملکرد، از طریق این صفات داشت. در این پژوهش به منظور تعیین صفات با بیشترین تأثیر بر عملکرد روغن و تعیین سهم هر یک از صفات، از رگرسیون مرحلهای - جدول - 4 استفاده شد. بنا به نظر جنینز و همکاران[4] کارایی بهتر رگرسیون گام به گام نسبت به مدل کلی رگرسیون در تعیین معادله پیشبینی شده برای عملکرد ثابت شده است.
همچنین رگرسیون گام به گام به عنوان یکی از روشهای مفید برای گزینش والدین در برنامههای اصلاحی و مدلسازی گیاه زراعی کاربرد دارد. در شرایط تنش خشکی چهار صفت روز تا عملکرد دانه، درصد روغن، تعداد غلاف و طول خورجین به ترتیب وارد مدل رگرسیونی شدند که در مجموع 99/88 درصد از تغییرات عملکرد روغن را توجیه نمودند. سایر صفات مورد مطالعه تأثیرمعنیداری بر مدل نداشتند. با توجه به ضرایب تجمعی بین صفات مختلف و عملکرد روغن در شرایط تنش خشکی، میتوان انتظار داشت که در یک برنامه اصلاحی برای افزایش
