بخشی از مقاله
چکیده:
با توجه به نقش متفاوت انواع درآمدها و یا هزینهها در ایجاد نابرابری، در این مطالعه با استفاده از روش تجزیه لرمن و ایتزاکی - - 1985 نقش انواع گروههای هزینه در ایجاد نابرابری به طور مجزا مورد بررسی قرار میگیرد. بدین منظورکشش ضریب جینی و تأثیر تغییر سهم هر یک از اجزای هزینه در ضریب جینی طی سالهای 1383 تا 1393 محاسبه میشود. نتایج حاکی از آن است که خانوارهای کشور طی این سالها با کاهش منابع درآمدی مواجه بودهاند . به همین دلیل مخارج خود را از اقلام غیرضروری مثل تفریح و امور فرهنگی به سمت اقلام اساسیتر مانند خوراک انتقال دادهاند . در طول دوره مورد مطالعه بیشترین میزان نابرابری مربوط به گروههای هزینه حمل و نقل، آموزش، بهداشت و خدمات فرهنگی و تفریحی بوده است. همچنین بالاترین سهم در نابرابری کل نیز مربوط به هزینه حمل و نقل، مسکن و مواد خوراکی بودهاست که طی سالهای مورد مطالعه روند افزایشی داشتهاست.
واژههای کلیدی: تجزیه نابرابری، اجزای تشکیل دهنده هزینه کل، ضریب جینی، ایران.
.1 مقدمه
کاهش فقر و نابرابری یکی از آرمانهای بشری است که دولتها و سیاستگذاران همواره بر آن تأکید داشتهاند. واقعیتهای موجود نشان میدهند که اوضاع نابرابری در کشورهای کمتر توسعهیافته نابسامانتر است. چرا که ساختار اجتماعی این جوامع اغلب به گونهای است که نابرابری میآفریند و از آن جا که حکومتها خود جزئی از این ساختار اجتماعی هستند طبیعی است که نمیتوانند به طور جدی با نابرابری مبارزه کنند. در این جوامع فقر، تبعیض، فساد مالی و نابرابریهای اجتماعی و اقتصادی امید به زندگی آبرومندانه را برای عموم مردم کاهش میدهند و از آن جا که سهم برخی از افراد از منابع ارزشمند مانند ثروت مادی، سلامت، مدارک تحصیلی و ... بیش از دیگران است، نابرابری در این جوامع تثبیت و حتی تقویت نیز میشود.
در اغلب مطالعاتمعمولاً نابرابری در درآمد و یا مخارج مصرفی خانوارها با استفاده از معمولترین شاخص اندازهگیری نابرابری یعنی ضریب جینی مورد بررسی قرار میگیرد که البته این امر مهم است اما مهمتر از آن نابرابری در اجزای درآمد و یا هزینه خانوار از جمله آموزش، مسکن، بهداشت، تغذیه و... است. با توجه به نقش متفاوت انواع درآمدها و یا هزینهها در ایجاد نابرابری، این نقش میتواند از طریق تجزیه شاخص نابرابری اندازهگیری شود. در این مطالعه نقش انواع هزینه در ایجاد نابرابری به طور مجزا مورد بررسی قرار می-گیرد. بدین منظور با استفاده از روش لرمن و ایتزاکی - 1985 - 4 ضریب جینی به عنوان ابزاری برای سنجش نابرابری بر مبنای اجزای تشکیل دهنده آن تجزیه و سهم هر یک از اجزا در نابرابری سنجیده میشود. این مطالعه میکوشد نشان دهد تأثیر تغییر و سهم هر یک از اجزای هزینه در ضریب جینی چگونه است. در واقع سئوال اصلی در این مطالعه این است که کدامیک از اجزای هزینهی مصرفی نقش بیشتری در شاخص نابرابری ضریب جینی دارند و آیا این سهم در طی سالهای مورد مطالعه تغییر کردهاست یا خیر؟ نتایج این مطالعه میتواند اطلاعات مفیدی در اختیار سیاستگذاران در مباحث چالشی سیاستگذاری از جمله اختصاص منابع حاصل از اجرای قانون هدفمندسازی یارانهها به بخش سلامت، امنیت غذایی و مسکن... فراهم کند. اطلاع از نقش انواع هزینهها در راستای کنترل و تأثیر بر نابرابری توزیع هزینه اهمیت بسزایی در کاهش نابرابری و ارتقای سطح رفاه جامعه دارد.
در ادامه محتوای بخشهای بعد به صورت زیر سازماندهی شدهاند . ابتدا برخی از مطالعات صورت گرفته در خصوص موضوع پژوهش ارائه میشود. سپس رویکردها و اصول موضوعه اندازهگیری نابرابری معرفی میشوند. در ادامه، روش مورد استفاده در این مطالعه معرفی میشود و در نهایت نتایج بدست آمده از مطالعه مورد بررسی قرار میگیرد.
.2 مروری بر مطالعات گذشته
منشأ ادبیات تجزیه نابرابری در مطالعات شارکس1982 - 5 و - 1980 یافت میشود. شارکس طیف وسیعی از شاخصهای نابرابری را که میتوانند به اجزای مختلف از جمله منابع مختلف درآمد یا هزینه، زیرگروههای جمعیتی، بعد خانوار و مناطق جغرافیایی تجزیه شوند را مورد بررسی قرار دادهاست. رائو - 1969 - 6 و پیات7و همکاران - - 1980 نیز نقش انواع منابع درآمدی در نابرابری کل را مورد بررسی قرار دادهاند. در ادامه به برخی از مطالعات صورت گرفته در ارتباط با نابرابری و تجزیه آن پرداخته میشود:
1-2 مطالعات انجام شده در ایران
پیرامون نابرابری توزیع درآمد مطالعات بسیاری در ایران انجام شدهاست. در این راستا، پژوهشگران متعددی سعی در برآورد شاخص-های نابرابری از جمله ضریب جینی داشتهاند. با بررسی مطالعات صورت گرفته در ایران متوجه میشویم که به رغم مطالعات بسیار در ارتباط با نابرابری، مطالعهی کاربردی در خصوص تجزیه نابرابری به اجزای تشکیل دهنده هزینه یا درآمد بسیار محدود است.
پروین - 1385 - در مطالعهای نقش انواع درآمدها را در نابرابری توزیع درآمد در مناطق شهری و روستایی با استفاده از شاخص رائو مورد بررسی قرار دادهاست. نتایج این مطالعه نشان میدهد که مهمترین عامل نابرابری مربوط به گستردگی نابرابری درآمد حاصل از مشاغل آزاد است که دلیل آن تنوع این فعالیتها و مالیاتگریزی این بخش از اقتصاد است. ابونوری و همکاران - 1389 - در مطالعهای شاخص نابرابری تایل را بر حسب نابرابری درون استانها و نابرابری در میان استانها به تفکیک مناطق شهری و روستایی با استفاده از دادههای سال 1386 تجزیه کردهاند. نتایج نشان دادهاست که نابرابری میان استانی در مناطق شهری و روستایی به ترتیب 8 و11 درصد از کل نابرابری بودهاست و نابرابری میان استانی نقش قابل توجهی در نابرابری کل کشور نداشتهاست. راغفر و همکاران - 1391 - در مطالعهای به بررسی نابرابری درآمدی با استفاده از شاخصهای ضریب جینی، آتکینسون و تایل در کشور طی سالهای 1363 تا 1389 پرداختهاند. نتایج این مطالعه حاکی از آن است که شاخصهای نابرابری در سال 1388 افزایش پیدا کردهاست و مناطق شمال شرق و جنوب شرق نابرابری بالاتری را تجربه میکنند. رنجبر فلاح و داودی - 1392 - با استفاده از دادههای سال 1379 تا 1386 به تجزیه و مقایسه شاخصهای تایل و آتکینسون در درون و میان مناطق شهری و روستایی استان تهران طی برنامههای سوم و چهارم اقتصادی پرداختهاند. نتایج این مطالعه حاکی از آن است که بیشترین سهم از نابرابری درآمدی در استان تهران به ترتیب متعلق به مناطق شهری، مناطق روستایی و عامل بین گروهی بودهاست. مهرگان و همکاران - 1393 - با استفاده از آمارهای هزینه و درآمد خانوار سال 1389، درآمدهای خانوار را به 12 منبع درآمدی و دوگروه جمعیتی فقیر و غیرفقیر تقسیم کردهاند. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که در بخش شهری درآمدهای متفرقه و دستمزد و حقوق بگیری بخش دولتی و در بخش روستایی درآمد حاصل از مشاغل آزاد کشاورزی بیشترین سهم را در نابرابری درآمد داشته اند.
2-2 مطالعات انجام شده در خارج از ایران
شارکس - 1983 - در مطالعهای با استفاده از دادههای پنل سالهای1967 تا 1976 به تجزیه ضریب جینی و تأثیر نسبی اجزای درآمد در آمریکا پرداخته است. در این مطالعه درآمد خالص خانوار به عوامل تشکیل دهنده آن تجزیه شدهاست. نتایج نشان میدهد که درآمد حاصل از کار سرپرست خانوار و مالیاتهای مستقیم بر درآمد سرپرست و همسر به ترتیب اثر مثبت و منفی بر نابرابری درآمد خانوار دارند. گارنر - 1993 - 8 با استفاده از دادههای سال 1987 به تجزیه شاخص نابرابری ضریب جینی در آمریکا پرداختهاست. نتایج این مطالعه نشان میدهد که ضریب جینی برای هزینه کل 33 درصد بودهاست وکشش ضریب جینی هزینههای پوشاک، خدمات و تفریحات نسبتاً بالا بودهاست. جینگ و شا - 2011 - 9 با استفاده از دادههای هزینه و درآمد خانوار سالهای 1988، 1995، 2002 و 2005 تغییرات نابرابری هزینه را در مناطق شهری و روستایی چین مورد بررسی قرار دادهاند. در این مطالعه هزینه کل به شش گروه تقسیم شدهاست. نتایج این مطالعه نشان میدهد که نابرابری در هزینه مصرفی در مناطق شهری بیشتر است. همچنین سهم هزینه غذا به کل هزینه بعد از سال 1995 روند کاهشی و هزینه حمل و نقل روند افزایشی داشتهاست. مالا و چرونا - 2012 - 10 با استفاده از دادههای سالهای 2001 تا 2009 به بررسی نابرابری درآمد و هزینه در جمهوری چک پرداختهاند. نتایج این مطالعه نشان میدهد که نابرابری درآمد از نابرابری هزینه بیشتر است. در این مطالعه همچنین شاخص ضریب جینی به اجزای تشکیل دهنده هزینه کل تجزیه شدهاست. در بین 12 گروه هزینه، هزینه حمل و نقل و هزینه غذا بیشترین سهم را از هزینه کل داشتهاند. نتایج این مطالعه نشان میدهد که افزایش هزینه حمل و نقل و هزینه غذا به ترتیب باعث افزایش و کاهش نابرابری شدهاست. سینگ و همکاران - 2015 - 11 در مطالعهای با استفاده از دادههای سالهای 1993-1994 و 2009-2010 به تجزیه نابرابری در هند پرداختند. در این مطالعه هزینه کل به 5 گروه - غذا، سلامت، تحصیلات، کالاهای بادوام و سایر - تقسیم شدهاست. نتایج نشان میدهد که هزینه غذا بین خانوارها برابرتر توزیع شدهاست اما هزینه تحصیلات، سلامت و کالاهای بادوام نابرابرتر توزیع شدهاند و سهم بیشتری در افزایش نابرابری داشتهاند.
.3 مبانی نظری
