بخشی از مقاله
چکیده
کدو یکی از سبزي هاي مهم اقتصادي است و کدو خورشتی بیشترین سطح کشت را بین انواع کدو ها دارد. برخی از تنظیم کننده هاي رشد گیاهی تأثیر شگرفی بر بیان جنسیت گل هاي خانواده کدوییان دارند و با افزایش یا کاهش گل هاي نر و ماده موجب تغییر عملکرد خواهند شد. براي مشاهده تأثیر تنظیم کننده هاي رشد اسپرمیدین و متیل جاسمونات بر روي بیان جنسیت گل هاي کدو خورشتی آزمایشی در دانشگاه صنعتی اصفهان در قالب طرح بلوك هاي کامل تصادفی با سه تکرار در طول بهار و تابستان 1394 انجام شد. تیمارها شامل اسپرمیدین در دو غلظت 0/03 و 0/07 میلی مول در لیتر، متیل جاسمونات در دو غلظت 0/5 و 0/75 میلی مول در لیتر و آب مقطر به عنوان شاهد بودند. براي اعمال تیمار ها بوته ها در مرحله 2-4 برگی محلول پاشی شدند. تیمار روز از هورمون پاشی تا آغاز گلدهی، تعداد گل ماده و نر، نسبت گل ماده به نر، تعداد میوه، وزن میوه، عملکرد میوه، میزان کارتنوئید میوه و ویتامین ث میوه مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان دادند که غلظت 0/5 میلی مول در لیتر متیل جاسمونات موجب کاهش گل ماده شد اما وزن میوه و شمار روز تا آغاز گلدهی را افزایش داد. متیل جاسمونات 0/75 میلی مول در لیتر نیز میزان ویتامین ث را افزایش داد.
کلمات کلیدي: متیل جاسمونات، اسپرمیدین، کدو خورشتی، بیان جنسیت
مقدمه
افزایش جمعیت جهانی موجب گردیده است تا تلاش در زمینه افزایش مواد غذایی نیز شتاب بیشتري به خود گیرد. دو راهبرد عمده در این ارتباط، افزودن بر سطح زیر کشت و به بیشینه رساندن عملکرد در واحد سطح می باشد. افزایش تولید در واحد سطح و تمرکز بر روي نهاده هاي گوناگون تولید، همگام با ارتقاء دانش و آگاهی کشاورزان خود می تواند تا اندازه زیادي از گسترش زمین هاي کشاورزي و تخریب منابع طبیعی بکاهد. در این میان استفاده از تنظیم کننده هاي رشد گیاهی، به ویژه در عرصه هاي نوین فعالیت هاي کشاورزي مطرح می گردد - باسرا . - 1384
کدو خورشتی - Cucurbita pepo - متعلق به خانواده Cucurbitaceae گیاهی یکساله می باشد. عادت گلدهی کدو به صورت یکپایگی است که در آن گل هاي نر و ماده به طور جداگانه بر روي یک بوته وجود دارند . - Staswick, 1992 - مطالعات مورفولوژیکی نشان داده اند که کدوئیان به ویژه خیار گل هاي نر، ماده و دوجنسی از سرآغازه هاي مشابهی شکل گرفته اند که بعد ها گل نر، ماده و دوجنسی از آن ها ایجاد می شوند - Atsmon & Galun, 1960 - و . - Goffinet, 1990 - تنظیم نوع جنس گل در کدوییان تحت کنترل ژنتیک، شرایط محیطی و عوامل هورمونی می باشد - وین . - 1385
شواهد حاصل از مطالعات نشان دهنده اهمیت هورمون هاي درون زا و همچنین مواد خارجی تنظیم کننده رشد گیاهی در بروز جنسیت گل در کدوییان می باشد. درك مکانیسم عمل مواد رشد گیاهی در بروز جنسیت گل علاوه بر کمکی که در دستورزي بروز جنسیت ایفا می نماید، ایجاد ارقام هیبرید را نیز در کدوییان آسان می کند . - Rastogi & Sawhney, 1990 - براي نمونه به کارگیري اتفن -2 - کلرواتیل فسفونیک اسید - در غلظت 50 میلی گرم در لیتر باعث افزایش گل هاي ماده و جلوگیري از تشکیل گل هاي نر در گیاه کدو مسمایی شدند در حالی که اسیدجیبرلیک در غلظت 1000 میلی گرم در لیتر و نیترات نقره در غلظت 200 و 300 میلی گرم در لیتر سبب افزایش گل هاي نر و جلوگیري از تشکیل گل هاي ماده می گردد - . - Cheg et al., 2002
با توجه به اینکه، به تازگی مشخص شده است پلی آمین ها در فرآیندهاي تولید مثلی گیاه مانند القاي گلدهی، بیان جنسیت ونر عقیمی نقش دارند - - Rastogi & Sawhney, 1990 و آزمایش هاي محدودي در جهت بررسی اثر کاربرد پلی آمین و متیل جاسمونات بر بیان جنسیت گل ها در گیاهان یک پایه مانند کدو صورت گرفته است، این پروژه به منظور بررسی این موضوع طراحی گردید.
مواد و روشها
این آزمایش در طول بهار و تابستان 1394 در تونل هاي اطراف گلخانه گروه باغبانی دانشکده کشاورزي دانشگاه صنعتی اصفهان انجام شد. آزمایش به صورت بلوك هاي کامل تصادفی با 5 تیمار در 3 تکرار صورت پذیرفت. تیمارها شامل شاهد - آب مقطر - ، اسپرمیدین در دو غلظت 0/03 و 0/07 میلی مول در لیتر و متیل جاسمونات در دو غلظت 0/5 و 0/75 میلی مول در لیتر بودند. گیاه مورد استفاده کدو خورشتی رقم هیبرید ایده آل بود و بذر آن با فاصله 30 سانتی متر و در دو ردیف کشت گردید. اعمال تیمار ها به صورت پاشیدن روي بوته ها در دو مرحله 2-4 برگی و قبل از گلدهی بود.
با ظهور اولین گل ها، شمارش گل هاي نر و ماده به مدت 30 روز انجام پذیرفت و با تقسیم گل هاي ماده به نر نسبت گل ماده به نر محاسبه گردید. بعد از آن به گل ها اجازه تشکیل میوه به مدت 30 روز داده شد و هر سه روز یک بار میوه هاي به اندازه تقریبی 12-15 سانتی متر برداشت و توزین شدند. و برخی از صفات کیفی آن نیز مورد بررسی قرار گرفت.
تجزیه واریانس داده ها با استفاده از نرم افزار SAS انجام شد و مقایسه میانگین تیمارها به روش آزمون حداقل تفاوت معنی دار - - LSD در سطح %5 صورت پذیرفت.
نتایج و بحث
اثر تیمار ها روي شمار روز از محلول پاشی تا گلدهی معنی دار بود و مقایسه میانگین ها نشان داد - جدول - 1 که تیمار 0/5 میلی مولارمتیل جاسمونات نسبت به شاهد تعداد روز از زمان کاشت تا گلدهی را افزایش داد. سایر تیمار ها نیز موجب تأخیر در گلدهی شدند لیکن میزان تأخیر نسبت به شاهد معنی دار نبوده. گزارش شده است موتانت هایی با میزان کم و یا موتانت هایی با متابولیسم نامتعادل پلی آمین ها منجر به رشدو گلدهی غیر طبیعی و همچنین تاخیر در گلدهی می شود - . - Alcazar et al., 2005
اثر تیمار ها روي تعداد گل ماده معنی دار بود. مقایسه میانگین ها نشان داد - جدول - 1 غلظت 0/5 میلی مولارمتیل جاسمونات باعث کاهش تعداد گل ماده نسبت به شاهد شد و کم ترین تعداد گل ماده را داشت و تفاوت معناداري بین سایر تیمارها مشاهده نگردید.
اثر تیمار ها روي تعداد گل نر و نسبت گل ماده به نر تفاوت معنا داري نشان نداد - جدول . - 1 تأثیر پلی آمین برون زا بر تمایز جوانه گل طالبی نشان داده است که محلول پاشی با پوترسین با غلظت 1×10-3 مول بر لیتر و اسپرمیدین با غلظت 1×10-4 موجب افزایش نسبت گل ماده می شود . - Qi et al., 2015 - از نقش هاي جاسمونات ها می توان به توسعه گل ماده اشاره کرد . - Wasternack et al., 2006 - نتایج مطالعات بالا همسو با نتایج این پژوهش نبود که علت را می توان به تغییر در گونه ویا غلظت کاربردي هورمون نسبت داد.
مقایسه میانگین ها نشان داد - جدول - 2 تعداد میوه در بوته با تیمار 0/03 میلی مولار اسپرمیدین بیشترین و تیمار 0/75 میلی مولار متیل جاسمونات کمترین میزان را نسبت به شاهد نشان دادند و سایر تیمارها در مقایسه با شاهد تفاوت معنی داري نشان ندادند. مشخص شده است که پلی آمین ها براي تقسیم سلولی در اوایل مرحله میوه بندي ضروري است و به کارگیري آن ها موجب کنترلمیوه بندي و رسیدن می گردد . - Liu et al., 2006 -
تجزیه واریانس داده ها نشان داد - جدول - 2 تیمار ها اثر معنی داري روي عملکرد بوته ها نداشتند.طی گزارشی تیمار 0/5 میلی مولار اسپرمیدین در مقایسه با تیمار شاهد به طور معنی داري سبب افزایش عملکرد خیار در بوته شدند - اخبار فر . - 1393 که مغایرت با نتایج این پژوهش داشت که علت را می توان به تغییر در گونه ویا غلظت کاربردي هورمون نسبت داد.
مقایسه میانگین هاي وزن هر میوه نشان داد متیل جاسمونات در غلظت 0/5 میلی مولار سنگین ترین میوه ها را داشته و نسبت به شاهد تفاوت معناداري را نشان داد - جدول . - 2
تجزیه واریانس داده ها نشان داد - جدول - 2 تیمار ها اثر معنی دار روي ویتامین ث میوه ها داشته است. متیل جاسمونات در غلظت 0/75 میلی مولار بیشترین میزان را داشته و نسبت به شاهد و اسپرمیدین 0/07 میلی مولار تفاوت معنی داري دارد. در آزمایش اخبارفر - 1393 - بیشترین میزان ویتامین ث میوه خیار مربوط به تیمار 0/5 میلی مولار اسپرمیدین بود در حالی که بین تیمار 0/5 میلی مولار متیل جاسمونات و تیمار شاهد تفاوت معنی داري مشاهده نشد. تیمار ها تأثیر بر روي کارتنوئید نداشتند - جدول . - 2
جدول شماره.1 مقایسه میانگین اثر تیمارهاي مختلف بر صفات گلدهی*
*در هر ستون میانگین هایی که حداقل داراي یک حرف مشترك هستند بر اساس آزمون LSD اختلاف معناداراي در سطح احتمال %5 ندارند.
