بخشی از مقاله
چکیده:
در این پژوهش به منظور بررسی اثر کم آبیاری بر عملکرد ذرت دانه ای هیبرید سینگل کراس 704 آزمایشی در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در مزرعه آزمایشی شماره 2 دانشگاه شهید چمران اهواز در سال زراعی 1391 در محیط لایسیمتری اجرا شد. تیمارهای آبیاری شامل 100، 75 و 50 درصد نیاز آبی ذرت بودند که با استفاده از دادههای تبخیر و تعرق گیاه مرجع - چمن - محاسبه شد. نتایج نشان داد که تنش خشکی در تمام صفات عملکرد دانه، تعداد ردیف در هر بلال، ارتفاع گیاه، ارتفاع گیاه در مرحله ظهور گل آذین و وزن هزار دانه در سطح 5 درصد معنی دار گردید همچنین نشان داد که هرچه میزان تنش آبی وارده به گیاه بیشتر شود در صفات مورد بررسی کاهش مشاهده میشود به گونه ای که عملکرد دانه در تیمار 100 درصد نیاز آبی با مقدار 4/63 تن در هکتار بیشترین و تیمار 50 درصد با مقدار 3/79 تن در هکتار کمترین عملکرد را داشته است.در سایر صفات مورد بررسی هم نتایج مشابهی به دست آمد. بیشترین کاهش محصول نسبت به تیمار آبیاری 100 درصد در صفت عملکرد دانه با 19/48 درصد مربوط به تیمار 50 درصد نیاز آبی میباشد و کمترین کاهش عملکرد مربوط به تعداد ردیف در بلال به میزان 3/04 درصد در تیمار آبیاری 75 درصدمیباشد.
.مقدمه:
ذرت از غلات عمده مناطق مرطوب و نیمه مرطوب گرمسیری است، لکین به دلیل قدرت سازگاری بالا، کشت آن در مناطق سردسیر نیز میسر گردیده است. موارد متعدد مصرف ذرت در تغذیه انسان، دام، طیور و استخراج حدود 1500 فرآورده متفاوت و کاربرد آنها در صنایع مختلف موجب شده که این محصول به عنوان مهمترین غله جهان شناخته شود جمعیت جهان روز به روز در حال افزایش است لذا مشکل فرا روی بخش کشاورزی کشورهای در حال توسعه در دهههای آینده، افزایش تولید غذا خواهد بود - رفیعی دارانی، - 1387 همانطور که گفته ذرت یکی از مهمترین گیاهان زراعی بوده که قسمتهای آن، اعم از دانه و شاخ و برگ و حتی چوب بلال و کاکل آن استفاده میشود و در تغذیه انسان، 20-25 - درصد - ، در تغذیه دام و طیور 70-75 - درصد - و در امور صنعت و داروسازی 5 - درصد - مصارف فراوانی دارد - میر هادی, - 2002، بنابراین افزایش تولید و عملکرد ذرت زراعی دارای اهمیت زیادی است بنابراین، کمبود آب برای تولید مناسب گیاهان یکی از معضلات مهم کشور به شمار میآید. از آنجایی که در کشور ما نزولات جوی کم و منابع آب محدود است، از این نظر استفاده بهینه از آبموجود کاملاً ضروری است. افزایش عملکرد ذرت مستلزم شناخت روشهای مدیریتی مناسب است که از جمله مهمترین آنها روش و رژیم مناسب آبیاری میباشد از این رو اجرای برنامههای تحقیقاتی جهت برنامه ریزی و مدیریت صحیح آبیاری در مزارع کشاورزی به عنوان یکی از گزینههای به زراعی، امری لازم و ضروری است. لذا استفاده صحیح و به موقع از منابع آبی امری اجتناب ناپذیر میباشد . کم آبیاری به منظور بهینه سازی مصرف آب میتواند یک راه حل باشد . ایجاد تنش در مرحله ای از رشد گیاه بدون کاهش زیاد عملکرد از نقطه نظر صرفه جویی در آب آبیاری برای مناطق خشک و نیمه خشک مورد توجه عده ای از محققین بوده است در ایران به علت محدودیت منابع آب و فراوانی نسبی اراضی، آبیاری کامل قابل توصیه نبوده و در این شرا یط برای کسب حداکثر بازدهی اقتصادی بایستی از کم آبیاری استفاده کرد. کم آبیاری همچنین موجب افزایش راندمان کاربرد آب به علت مصرف آب کمتر و افزایش سطح زیر کشت با آب مازاد میشود - بای بوردی، . - 1379 کم آبی در گیاهان زراعی بر خصوصیات فیزیولوژکی و مرفولوژکی آنها اثر میگذارد و در نهایت، نتیجه این فعل و انفعالات، در میزان عملکرد گیاه پدیدار میشود، اما میزان تأثیر تنش بر عملکرد محصول، رابطه مستقیمی با مراحل وقوع تنش دارد رضایی استخرویه و همکاران - - 1391 با بررسی تأثیر تنش خشکی بر عملکرد و اجزاء عملکرد ذرت دانه ای در استان کرمان اعلام کردند تأثیر کم آبیاری به شیوههای مختلف معنی دار بوده و بهترین روش اعمال کم آبیاری برای ذرت دانه ای در استان کرمان، روش خشکی موضعی ریشه است. اردلان و همکاران - - 1391 در بررسی اثر کم آبیاری بر عملکرد ذرت نشان دادند که تنش خشکی اثر معنی داری بر روی عملکرد و اجزاء عملکرد ذرت دارد و با افزایش تنش صفاتی نظیر عملکرد دانه، تعداد ردیف در بلال، تعداد دانه در ردیف بلال، تعداد دانه در هر بلال، وزن هزار دانه، طول دانه ذرت، طول بلال و... کاهش یافت. افتخاری ممقانی و همکاران - - 1391 اعلام کردند که در گیاه ذرت آبیاری پس از 200میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A کمترین میزان عملکرد را نسبت به سایر تیمارها از خود نشان داده است و هرچه فاصله بین آبیاریها کمتر شود یعنی تنش وارده به گیاه کاهش یابد عمکلرد گیاه افزایش مییابد. خلیلی و همکاران - - 2013 به جهت ارزیابی و مشاهده اثر کم آبی بر عملکرد و برخی صفات مرتبط با عملکرد ذرت، آزمایشی را در قالب طرح فاکتوریل با سه تکرار مورد بررسی قرار دادند. نتایج این تحقیق نشان داد که تنش خشکی تأثیر معنی داری بر عملکرد و صفات مرتبط با آن در گیاه ذرت دارد و با افزایش میزان تنش این کاهش عملکرد سیر صعودی به خود میگیرد. همچنین حداکثر عملکرد درشرایط تنش در رقم KSC720 مشاهده گردید. با توجه به اهمیت گیاه ذرت و جایگاه ویژه آن، این آزمایش به منظور مطالعه تأثیر رژیمهای مختلف آبیاری بر صفات عملکردی ذرت در منطقه اهواز به اجرا در آمد.
مواد و روشها
این آزمایش در سال 1391 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا گردید. مشخصات جغرافیایی این محل 48 درجه و 39 دقیقه شرقی و 31 درجه و 18 دقیقه شمالی و ارتفاع آن از سطح دریا 17 متر میباشد. رقم مورد استفاده ذرت در آزمایش هیبرید 704 سینگل کراس بود. مقدار آبیاری براساس نیاز آبی گیاه ذرت تعیین گردید نیاز آبی گیاه ذرت با استفاده از نیاز آبی گیاه مرجع - چمن - محاسبه شد. لذا سه لایسیمتر جهت اندازه گیری تبخیر و تعرق گیاه مرجع - چمن - در نظر گرفته شد. با استفاده از ضریب گیاهی و تبخیر و تعرق پتانسیل ، مطابق رابطه - 1 - میتوان تبخیر و تعرق واقعی گیاه را به دست آورد. در این رابطه تبخیر و تعرق پتانسیل، تبخیر و تعرق واقعی بر حسب میلیمتر بر روز و ضریب گیاهی بدون بعد میباشد. تبخیر و تعرق پتانسیل از طریق اندازه گیریهای به دست آمده از لایسیمتر های مربوط به کشت چمن محاسبه شد. برای مقدار آبیاری سه تیمار، 50 درصد، 75درصد و 100 درصد نیاز آبی در نظر گرفته شد. آزمایش در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار انجام شد. بنابراین با در نظر گیاه چمن و تیمارها و تکرارهای مورد نظر 12 لایسیمتر از جنس پلی اتیلن به قطر 80 و ارتفاع 120 سانتی متر مورد استفاده قرار گرفت. در تیمارهای آبیاری کامل و گیاه مرجع، برای اطمینان از تأمین آب مورد نیاز گیاه، حدود 5 تا 10 درصد بیشتر از آب محاسبه شده به لایسیمترها داده شد. در هر لایسیمتر یک فارو ایجاد و فاصله بوتهها بعد از تنک کردن به 30 سانتی متر از یکدیگر رسید در نتیجه تعداد بوتهها در هر لایسیمتر 4عدد شد. کودهای فسفاته، ازته و پتاسیم به مقادیر 100، 100 و 375 کیلوگرم در هکتار، به خاک اضافه شد. در این تحقیق سطح آب زیرزمینی در عمق 70 سانتی متری سطح خاک ثابت نگه داشته شد. جهت بررسی صفات عملکرد: عملکرد دانه، تعداد ردیف در هر بلال، ارتفاع گیاه، ارتفاع گیاه در مرحله ظهور گل آذین و وزن هزار دانه اندازه گیری شد.
نتایج و بحث:
در جدول - 1 - نتایج مربوط به صفات عملکرد گیاه در سه سطح آبیاری در حضور آب زیرزمینی کم عمق ارائه شده است. مقادیر مذکور میانگین 4 بوته در هر لایسیمتر میباشند. از این رو عملکرد تیمار آبیاری 100 درصد که بیشترین عملکرد را داشته در مورد دانه خشک بر حسب تن در هکتار 4/63 میباشد، علت پائین بودن عملکرد دانه، نسبت به مقدار معمول در مزارع استان خوزستان که بین 6 الی 6/8 تن در هکتار میباشد، فراهم نبودن شرایط محیطی مناسب، اثر عوامل واحه ای در پیرامون لایسیمترها، صعود نمک موجود در لایههای خاک به همراه صعود کاپیلاری آب زیرزمینی و همچنین کوچک بودن سطح زیر کشت و در نتیجه اختلال در گرده افشانی را میتوان نام برد. این کاهش عملکرد تأثیر چندانی بر جنبه مقایسه ای عملکرد تیمارها ندارد.
جدول - 1 - ، میانگین مربعات صفات مورد بررسی در تیمارهای آبیاری
