بخشی از مقاله
چکیده
تنش خشکی یکی از عوامل محدود کننده تولیدات گیاهی است و ماده شیمیایی اسید سالیسیلیک - SA - به عنوان یک تنظیم کننده گیاهی، قادر است مقاومت به خشکی را در گیاهان افزایش دهد. در این پژوهش اثر تنش خشکی و اسید سالیسیلیک بر رشد و عملکرد دانه ذرت رقم دابل کراس 740 ، در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه آزاد اسلامی کرمانشاه بصورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی - RCBD - با 3 تکرار مطالعه گردید.
دوره آبیاري به عنوان فاکتور اصلی، در چهار سطح آبیاري کامل - شاهد - ، عدم آبیاري در مرحله 8 برگی، عدم آبیاري در مرحله 12 برگی و عدم آبیاري در مرحله ظهور گل تاجی و محلول 0/1 میلی مولار در لیتر اسید سالیسیلیک در چهار سطح شامل محلول پاشی در مرحله 3 برگی، محلول پاشی در مرحله 8 برگی، محلول پاشی در مرحله گرده افشانی و بدون محلول پاشی - شاهد - به عنوان فاکتور فرعی، در کرت هاي فرعی قرار گرفتند. خشکی باعث کاهش ارتفاع بوته ، وزن صد دانه و اغلب صفات دیگر گردید.
در مقابل اسید سالیسیلیک سبب افزایش معنی دار ارتفاع بوته، وزن صد دانه و شاخص برداشت گردید و بیشترین تاثیر مربوط به تیمار محلول پاشی هشت برگی بود. اثر متقابل آبیاري در اسید سالیسیلیک بر ارتفاع بوته بر عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک معنی دار بود . نتیجه گیري می شود که اسید سالیسیلیک در غلظت 0/1 میلی مولار در رفع آسیب اکسیداتیو و کاهش خسارت ناشی از تنش خشکی نقش دارد و قادر است به طور موثري باعث افزایش عملکرد ذرت گردد.
-1 مقدمه
ذرت از جمله غلات پرمحصول به شمار می رود که به لحاظ مقدار کل تولید پس از گندم و برنج به عنوان سومین محصول غله اي جهان مطرح است - نورمحمدي و همکاران،. - 1380 خشکی به عنوان مهمترین عامل محدود کننده غیر زنده رشد، اثر نامطلوبی بر رشد و تولید گیاهان زراعی می گذارد - . - Xiong, et al, 2002 رفیعی و همکاران - 1388 - در تحقیقی بر روي تاثیر تنش خشکی بر عملکرد و اجزاي عملکرد ذرت نشان دادند که تنش خشکی با تاثیر منفی بر رشد و نمو اندامک هاي زایشی موجب کاهش اجزاي عملکرد شامل تعداد بلال در واحد سطح، تعداد دانه در ردیف و وزن صد دانه و در نهایت عملکرد دانه شد. ستر و همکاران - 2001 - بیان نمودن فرایند دانه بندي در ذرت به وسیله فتوسنتز برگ ها، میزان قندها، نشاسته، آبسیسیک اسید و سیتوکنین تعیین می شود و کمبود آب به مدت پنج روز پیش از گرده افشانی و نیز در مراحل اولیه گرده افشا نی موجب کاهش دانه بندي در نواحی انتهایی بلال شد.
به دلیل تبخیر و تعرق بالا و بارش کم، کشور ما جزء مناطقی است که نیاز رطوبتی ذرت در طول دورهي رشد بایستی از طریق آب آبیاري تأمین گردد. از سوي دیگر چون طی این مرحله گیاه با شرایط آب و هوایی گرم و خشک تابستان مواجه میشود و نیاز آبی سایر محصولات زراعی نیز بالا میباشد، لذا امکان طولانی شدن دوره هاي آبیاري و یا به تعویق افتادن 2- 3 آبیاري در مراحل حساس رشد بسیار محتمل میباشد. آثار سوء ناشی از کمبود آب بر رشد و نمو و عملکرد ذرت بستگی به زمان وقوع و شدت تنش، مرحله نمو و ژنوتیپ گیاه دارد. نتایج برخی مطالعات نشان داده است که کمبود آب در دوره رشد رویشی در مقایسه با کمبود در مراحل گلدهی و پر شدن دانه تأثیر کمتري بر عملکرد نهایی ذرت داشته است
سالیسیلیک اسید یا اورتوهیدروکسی بنزوئیک اسید - - SAو ترکیبات مربوطه به یک گروهی از ترکیبات فنلی تعلق دارند، سالیسیلیک اسید بوسیله سلول هاي ریشه تولید می شود و نقش محوري در تنظیم فرآیتد هاي فیزیولوژیکی مختلف مثل رشد، تکامل گیاه، جذب یون، فتوسنتز و جوانه زنی ایفا می کند.یکی از مشتقات سالیسیلیک اسید، استیل سالیسیلیک اسید می باشد که بعد از جذب سریعا به سالیسیلیک اسید تبدیل می شود - . - El-Tayeb,2005 اسید سالیسیلیک امروزه بعنوان ساده اي شبه هورمونی محسوب می گردد، که نقش مهمی در رشد نمو گیاهان ایفا می کند ، اسید سالیسیلیک نقش مهمی در ایجاد مقاومت به تنش هاي محیطی بر عهده دارد سالیسیلیک اسید در گیاهانی که تحت تنش هاي محیطی قرار دارند، نقش حفاظتی دارد.سالیسیلیک اسید سبب افزایش مقاومت به کمبود آب می گردد .
٢- مواد و روش ها
این آزمایش بصورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی - RCBD - با 3 تکرار در سال زراعی 1391 در مرکز آموزشی پژوهشی دانشگاه آزاد شهرستان کرمانشاه انجام شد. تیمار اصلی آزمایش دوره آبیاري می باشد که چهار سطح دارد آبیاري کامل - شاهد - ، عدم آبیاري در مرحله 8 برگی، عدم آبیاري در مرحله 12 برگی و عدم آبیاري در مرحله ظهور گل تاجی، تیمار فرعی آزمایش، محلول پاشی اسید سالیسیلیک می باشد که در چهار سطح شامل محلول پاشی در مرحله 3 برگی، محلول پاشی در مرحله 8 برگی، محلول پاشی در مرحله گرده افشانی و بدون محلول پاشی - شاهد - بود.
پس از استقرار کامل گیاه، بوته هاي اضافی در مرحله 3-4 برگی تنک شدند و فقط یک بوته در هر کپه نگهداري شد.از زمان کاشت تا مرحله 8 برگی آبیاري کامل - آبیاري بارانی - در تمامی کرتها انجام شد.زمانی که %50 مزرعه بصورت 8 برگی درآمد تنش آبیاري 8 برگی در کرتهاي مورد نظر اعمال شد و سایر کرتها به صورت کامل آبیاري - آبیاري غرقابی - شدند. زمانی که %50 مزرعه از مرحله 8 برگی خارج شد،کل کرتهاي آزمایشی تا زمانی که %50 مزرعه بصورت 12 برگی دربیاید به صورت غرقابی آبیاري شد.با دوازده برگی شدن مزرعه تنش عدم آبیاري 12 برگی در کرتهاي مورد نظر اعمال و سایر تیمارها بصورت غرقابی آبیاري شدند.
زمانی که %50 مزرعه از مرحله 12 برگی خارج شد،کل کرتهاي آزمایشی تا زمانی که %50 مزرعه به مرحله ظهور گل تاجی وارد شود به صورت غرقابی آبیاري شد.با ظهور گل تاجی، تنش عدم آبیاري ظهور گل تاجی در کرتهاي مورد نظر اعمال و سایر تیمارها بصورت غرقابی آبیاري شدند. محلول پاشی در هر مرحله با فاصله 3 روز جهت افزایش اطمینان دوباره تکرار گردید. هرکرت فرعی شامل 5 خط کاشت و به طول 5 متر با تراکم 75 هزار بوته در هکتار بود که فاصله هر 2 تا خط کاشت از هم دیگر75سانتی متر و فاصله بوته روي خط کاشت 18 سانتی متر که طول هر تکرار73/5 متر وعرض آن 4متر که بین هر تکرار2 متر فاصله بوده و مساحت هر کرت هم 15 متر مربع بود. براساس آزمون خاك مقدار کود ازت - اوره - 220 کیلو گرم و مقدار کودفسفر - سوپرفسفات کریپل - 120 کیلو گرم می باشد. با توجه به توزیع کود ازت در سه مرحله1/3 قبل از کاشت، - 238گرم - 1/3 مرحله شش تا هشت برگی 238 - گرم - 1/3قبل از ظهور گل تاجی 238 - گرم - انجام گرفت. نمونه برداري در هر کرت از خطوط نمونه برداري که از قبل تعیین شده بود ضمن رعایت حاشیه انجام شد در هر نمونه برداري پس از حذف خطوط حاشیه و کناري 10 نمونه به صورت تصادفی برداشت شد.
فاکتورهاي مورد بررسی در این مرحله عبارت بودند از: ارتفاع بوته، طول بلال، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت که اندازه گیري با استفاده از متر و کولیس و توزین هم توسط ترازوي دیجیتال انجام گرفت.
٣- نتیجه و بحث
عملکرد بیولوژیکی
نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که عملکرد بیولوژیکی تحت تاثیر سطوح اسید سالیسیلک بطور معنی داري در سطح %1 درصد تحت تأثیر اسید سالیسیلیک قرار گرفت - جدول . - 1 مقایسه میانگین داده ها به روش دانکن نشان داد که بیشترین عملکرد بیولوژیکی تحت تاثیر محلول پاشی در مرحله 8 برگی 20910 کیلوگرم و کمترین عملکرد بیولوژیکی تحت تاثیر محلول پاشی در مرحله گرده افشانی 19310 کیلوگرم بدست آمد - جدول . - 3
نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که عملکرد بیولوژیکی تحت تاثیر سطوح رژیم هاي رطوبتی بطور معنی داري در سطح %1 درصد قرار گرفت - جدول . - 1 مقایسه میانگین داده ها به روش دانکن نشان داد که بیشترین عملکرد بیولوژیکی تحت تاثیر سطوح رژیم هاي رطوبتی در تیمار آبیاري نرمال 34050 کیلوگرم و کمترین عملکرد بیولوژیکی تحت تاثیر تیمار عدم آبیاري در مرحله گل تاجی 24740 کیلوگرم بدست آمد - جدول . - 2
به طور معمول تنش خشکی باعث کوتاه شدن ارتفاع گیاه، کاهش رشد میان گره ها، کاهش سطح برگ و ریشه می گردد. همچنین مرحله گلدهی به تنش خشکی بسیار حساس م یباشد .تحقیقات نشان داده که یک تنش 7روزه خشکی توأم با دماي بالا در گیاه گندم می تواند محصول دانه را تا 50 درصد کاهش دهد - قدسی، . - 1383
نتایج حاصل تجزیه واریانس براي بیوماس نشان داد تفاوت بین اثرات متقابل اسید سالیسیلیک در تنش معنی دارنمی باشد - جدول . - 1 مقایسه میانگین داده ها به روش دانکن نشان داد که بیشترین عملکرد بیولوژیکی تحت تاثیر اثرات متقابل تنش × اسید سالیسیلیک نشان داد که بیشترین عملکرد بیولوژیک با 24500 کیلو گرم به تیمار آبیاري نرمال × محلوب پاشی با اسید سالیسیلیک در مرحله 8 برگی تعلق گرفت - جدول . - 4
عملکرد دانه
نتایج پژوهش حاضر نشان داد که اسید سالیسیلیک تفاوت بسیار معنی داري را در سطح % 1 بر عملکرد دانه ذرت ایجاد کرد - جدول . - 1 بطوري که بیشترین عملکرد دانه به محلول پاشی در مرحله 8 برگی با 10090 کیلو گرم و کمترین عملکرد دانه در اثر محلول پاشی در مرحله سه برگی با 8375 کیلوگرم در هکتار تعلق داشت - جدول . - 3
نتایج حاصل از تحقیقات انجام شده توسط - دلشاد و همکاران، - 1387 در رابطه با بهبود میزان عملکرد گوجه فرنگی با استفاده از روش محلول پاشی SA تطابق دارد. همچنین عملکرد دانه تحت تأثیر رژیم هاي رطوبتی قرار گرفت،
