بخشی از مقاله
مقدمه
مدیریت کود دهی ازت در گیاهان از جنبه های مختلف شامل نوع کود - مناسبترین منبع کود ازته - ، روش ، مقدار و زمان مصرف آن قابل بررسی است. مجموعه این عوامل بستگی به فاکتورهایی نظیر نوع و رقم گیاه و عملکرد مورد انتظار در شرایط آب و هوایی منطقه، نحوه آبیاری و راندمان آن ، مواد آلی، بافت و سایر خصوصیات خاک دارد . بدیهی است، کمبود و یا بیش بود ازت در مرحله ای از رشد باعث ایجاد اختلال در سیکل طبیعی زندگی گیاه شده و در نتیجه اثرات نامطلوبی بر عملکرد از نظر کمیت و کیفیت به جای خواهد گذاشتمضافاً، اینکه مدیریت نامطلوب آن از نظر زیست محیطی نیز مشکل ساز است. Jokelaw و همکاران - 2008 - در یک تحقیق اثر مقدار و زمان مصرف ازت بر روی ذرت را مورد بررسی قرار دادند. مقادیر کود کاربردی 100 و 200 کیلو گرم در هکتار از منبع سولفات آمونیم و زمان مصرف هنگام کاشت و مرحله 8 برگی بوده است. نتایج این آزمایش نشان داد که با افزایش مقدار ازت عملکرد و غلظت ازت در دانه افزایش می یابد ولی با زمان مصرف ارتباطی ندارد. درصد بازیافت ازت کودی توسط گیاه بین 31 تا 60 درصد در مقادیر پایین - 100Kg/ha - و 24 ، تا 45 درصد در مقادیر بالا - 200 kg/ha - بود. سیاوشی - 1376 - طی تحقیق دیگری جهت تعیین نیاز غذایی ذرت، مقدار ازت لازم در شرایط آزمایش و برای حصول عملکرد 8 تن در هکتار دانه را 180 کیلو گرم توصیه نموده است. خادمی - 1372 - طی تحقیق مشابهی نتیجه گرفت که مصرف 360 کیلوگرم ازت جهت دستیابی به عملکرد 7300 کیلو گرم دانه ذرت لازم است . جعفری اردکانی - 1381 - از آزمایش مقایسه اثر اوره و نیترات آمونیم بر عملکرد ذرت علوفه ای، چنین نتیجه گرفت که در صورت تقسیط و مدیریت بهینه آب، نیترات آمونیم از نظر اثر بر عملکرد، مشابه اوره می باشد. تحقیق حاضر به منظور مقایسه منابع مختلف کود ازته و تعیین بهترین منبع و میزان آن جهت دستیابی به عملکرد بهینه دانه ذرت دانه ای در شرایط غیر شور و در خاک با بافت لوم،رسی با میزان مواد آلی معادل 0/8 درصدانجام گرفت. مضافاً اینکه اخیراً نوعی کود ازته مخلوط با گوگرد - بصورت فیزیکی - در داخل تولید شده است که مقایسه این نوع کود ازته با دو منبع متداول ازت یعنی اوره و نیترات آمونیم و به خصوص با SCU از اهداف دیگر طرح می باشد.
مواد و روشها
به منظور انجام تحقیق، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار منبع کود ازته شامل: اوره معمولی - S1 - ، نیترات آمونیم S2 - - ، SCU یا اوره با پوشش گوگردی - S3 - ، اوره آغشته با گوگرد - تولید داخل، - S4؛ و سه سطح ازت خالص به میزان - L1 - 150 ، - L2 - 200 و - L3 - 250 کیلو گرم در هکتار، در سه تکرار در مزرعه یکی از زارعین بخش مرکزی اصفهان به مدت یک سال زراعی به اجرا در آمد . قبل از اجرای آزمایش از قطعه زمین مورد نظر از هر تکرار نمونه خاک مرکب از اعماق 0-30 سانتی متری خاک تهیه و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آنها تعیین گردید. بر اساس نتایج اندازه گیری فسفر و پتاسیم قابل جذب خاک، مقدار 120 کیلو گرم فسفراز منبع سوپر فسفات تریپل و مقدار 100 کیلو گرم پتاسیم از منبع سولفات پتاسیم قبل از کاشت در کلیه تیمارها بصورت یکنواخت مصرف و توسط دندانه با خاک مخلوط گردید. تمامی SCU و اوره آغشته به گوگرد قبل از کاشت و 25 درصد اوره و نیترات آمونیم در زمان کاشت و40 درصد آن در زمانی که بوته ها به ارتفاع 30 تا 40 سانتی متری رسیده بودند و مابقی به میزان 35 درصد دیگر در زمان شروع گلدهی بصورت سرک مصرف گردید. کاشت در اوایل نیمه دوم خرداد ماه به روش فارو و فاصله ردیفها 70 سانتی متر و فاصله بوته ها در روی ردیفها 25 سانتی متر بود. آبیاری تیمارها هر 10 روز یکبار انجام شد. نمونه برداری از برگ در اواسط مرداد ماه به منظور تعیین غلظت عناصر ازت، فسفر، پتاسیم، آهن، روی، مس و منگنز صورت گرفت. در پایان دوره رشد، عملکرد دانه در تیمارها تعیین گردید . تجزیه و تحلیل آماری نتایج با استفاده از نرم افزار M -Stat C ، مقایسه میانگین ها توسط آزمون دانکن و رسم نمودار توسط Excel انجام گرفت.
نتایج و بحث
نتایج مربوط به اثر تیمارهای مختلف آزمایش بر غلظت عناصر غذایی در برگ نشان داد، در تمامی تیمارها، غلظت ازت در برگ نسبت به سطح اول افزایش یافته بود و این افزایش در تیمارهای اوره و نیترات آمونیم که بصورت تقسیط مصرف گردید، بیشتر بود ولی دراین دو منبع نیز بین سطوح دوم و سوم ازت، میزان افزایش در غلظت ازت برگ تفاوت محسوسی وجود نداشت که این امر نشانه کافی بودن سطح دوم ازت در شرایط آزمایش برای رشد مطلوب ذرت بوده است. تیمارهای آزمایشی تأثیر معنی دار برروی غلظت سایر عناصر غذایی در برگ نداشتند. جدول شماره یک، نتایج تجزیه واریانس عملکرد دانه در تیمارهای مختلف را نشان می دهد.
جدول -1 تجزیه واریانس اثر تیمارها بر عملکرد دانه ذرت
چنانکه این جدول - جدول شماره - 1 نشان می دهد، اثرات اصلی و متقابل منابع و میزان ازت در سطح پنج درصد بر عملکرد معنی دار شده است. معنی دار بودن اثر متقابل منابع و میزان ازت گویای این مطلب است که فرم کود
بر راندمان جذب و کارآیی ازت مؤثر بوده و به این جهت اثر مقدار کود می تواند در شرایط یکسان برای گیاهی نظیر ذرت تحت تأثیر منبع آن متفاوت باشد. نتایج مربوط به اثر اصلی منابع ازت بر عملکرد دانه - جدول شماره - 2 نشان می دهد، مناسبترین منبع ازته در بین منابع مورد بررسی با توجه به مدیریت اعمال شده از نظر زمان مصرف،کود اوره بوده و نیترات آمونیم در رتبه بعدی قرار گرفته است. این نتیجه با نتایج جعفری اردکانی - 1381 - مطابقت دارد. در مورد اوره با پوشش گوگردی - SCU - اگر چه از این نظر که قادر است ازت موجود در خود را به طور بطئی در اختیار گیاه قرار دهد، ولی به لحاظ ماهیتی الزاماً بایستی در ابتدای کشت مصرف گردیده و امکان تقسیط آن وجود ندارد و لذا در این آزمایش نیز چنانکه یادداشت برداری از ظاهر تیمار فوق نشان داد، وضعیت رشد و سبزینگی گیاه تا اواسط دوره رشد بسیار خوب و بهتر از تیمار اوره و نیترات آمونیم در سطوح مشابه ازت بود، لکن از آن پس رشد و سبزینگی گیاه کاهش یافت که این امر حاکی از آن است که آزاد شدن تدریجی ازت تا مراحل پایانی رشد ادامه نمی یابد و این امر موجب مواجه شدن گیاه با کمبود ازت در مرحله پایانی رشد می گردد. در مورد اوره آغشته به گوگرد به عنوان یک منبع کود ازته جدید و تولید شده در داخل کشور، عملکرد در تمام سطوح نسبت به سایر منابع پایین تر است که دلیل آن به احتمال زیاد مربوط به مصرف یکباره آن قبل از کشت از یک طرف و کندرها نبودن آن - بدلیل اختلاط آن با گوگرد بصورت فیزیکی - و امکان اتلاف و هدر روی بیشترآن از طریق شستشو و یا تصعید است. بنابراین تولید کود اوره پوشش دار اگر به منظور کندرها بودن به این شکل باشد، مناسب نیست و به هیچ وجه قابل رقابت با SCU نمی باشد.
جدول -2 مقایسه میانگین اثرات اصلی تیمارها بر عملکرد دانه ذرت
اثر اصلی مقادیر مختلف ازت - جدول - 2 نشان می دهد که در تیمارهای انتخابی، با افزایش سطح ازت مصرفی، عملکرد دانه ذرت افزایش یافته است، لکن با تعمق در نتایج مربوط به اثر متقابل منبع و مقدار ازت - شکل - 1، مشاهده می شود که در صورت استفاده از منبع اوره مشروط به تقسیط مانند آنچه در آزمایش به کار گرفته شده است، تفاوت معنی داری بین سطح دوم و سوم ازت وجود ندارد،
