بخشی از مقاله
چکیده
یکی از جنبههای مهم در توسعه پایدار اجتماعی و اقتصادی استفاده از مفهوم سرمایه در وجه اجتماعی آن است. سرمایه اجتماعی از ویژگی خودزایی و خودمولدی برخوردار است، به این معنا که با استفاده مناسب از آن، زمینه برای تولید و تقویت آن فراهم میشود. تحقیق حاضر به بررسی سرمایه اجتماعی و ارتباط آن با حکمرانی خوب و مؤثر بودن نهادها در مسیر توسعه کشور پرداخته است. روش مطالعه، توصیفی- تحلیلی بوده و روش گردآوری اطلاعات نیز کتابخانهای میباشد. یکی از نتایج این مطالعه این است که علت ناکامی سیاستگذاریها و برنامههای توسعه به کیفیت پایین و ساختار افزونهمحور نهادها مربوط و این پایین بودن کیفیت نهادها نیز به علت پایین بودن سرمایه اجتماعی و حکمرانی ضعیف است. همچنین با استفاده از آمارهای ارائهشده توسط نهادهای بینالمللی به بررسی رتبه ایران در زمینههای سرمایه اجتماعی و حکمرانی خوب پرداختهشده و درنهایت این نتیجه به دست آمد که برای رسیدن به توسعه و موفقیت برنامههای توسعه در کشور باید به بهبود محیط نهادی و سازمانی، بهبود رابطه بین نهادهامخصوصاً دولت و مردم، ثبات ساختاری، پاسخگویی مدنی، شفافیت و قابل دسترس بودن اطلاعات مبادرت کرد.
کلمات کلیدی: سرمایه اجتماعی، حکمرانی خوب، نهادها، فرایند توسعه
.1مقدمه
امروزه توسعه بهعنوان دغدغه اصلی تمامی دولتها شناخته میشود. اگر تعریف موجز حرکت از وضع موجود به سمت وضع مطلوب بهعنوان پایه و اساس توسعه در نظر گرفته شود. آنگاه تمامی فعالیتهای حاکمیتهای سیاسی و دولتها بهنوعی فرایند توسعه تلقی میشود. شاید همین دغدغه مشترک جهانی سبب شده تا نهادهای بینالمللی به ارائه دیدگاهها و نظریاتی در باب چگونگی فرایند توسعه مطلوب بپردازند.
از عوامل زمینه ساز توسعه میتوان به عوامل اقتصادی و برخی عوامل غیراقتصادی اشاره کرد: جمعیت، منابع طبیعی، تکنولوژی و مدیریت.
در مطالعات مختلف انجامشده درزمینهٔ توسعه، ملاحظه میشود همهی عوامل زمینهساز توسعه به تنهایی قادر به ایجاد توسعه نمیباشند بلکه باید عوامل نهادی نظیر قوانین اقتصادی، سیاست های دولت، نظامهای حقوقی و غیره شکلدهنده محیطهای اقتصادی برای تولید و تجارت و هماهنگکننده عوامل زمینه ساز توسعه وجود داشته باشند. اگر ساختار یک اقتصاد، سرمایه گذاری و تولید را تشویق کند، موجبات توسعه و پیشرفت اقتصادی را فراهم میکند. اگر کارآفرینان نتوانند نسبت به دریافت بازده سرمایهگذاری خود مطمئن باشند، سرمایه گذاری نخواهند کرد. این امر برای سرمایه گذاری در سرمایه های فیزیکی، مهارت یا فناوری صادق است. عواملی نظیر سلب مالکیت، فساد اقتصادی و اداری، انحصار، ناامنی و بیثباتی، انگیزه برای سرمایهگذاری و تولید را کاهش داده و موجب افت بهرهوری عوامل تولید میشوند. در این زمینه به منظور مقایسه کشورمان با سایر کشورها به لحاظ ساختار نهادی از مجموعه شاخص هایی که از مراجع معتبر نظیر موسسه فریزر1، و موسسه بینالمللی شفافیت2، موسسه3EIU ، موسسه لگاتوم4 و موسسه گالوپ5 گرفتهشده استفاده میشود که عبارتند از: ثبات سیاسی، کارآیی دولت، حاکمیت قانون، کنترل فساد، کیفیت قوانین، ساختار حقوقی و امنیت حقوق مالکیت - شاخص فریزر - ، فساد سیاسی و اداری.
به دلیل اهمیت موضوع نهادها و تأثیری که در تکامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور دارند، به بررسی ساختار نهادها و اهمیت آن مخصوصاً در کشورهای درحالتوسعه و کشورهای دارای منابع نفتی ازجمله ایران پرداختهشده است.
چراکه کشور ما در سالهای اخیر - سالهای بعد از جنگ - بهرغم برخورداری از همه عوامل زمینهساز توسعه که قبلاً بیان شد - مخصوصاً نفت - ، با کندی فرایند توسعه و شکست سیاستهای اتخاذی توسط دولت مواجه شده است .
سؤالات اساسی که در این زمینه وجود دارد این است که :
- آیا سرمایه اجتماعی در جوامع، مشابه و در فرایند توسعه اهمیت دارد؟
- آیا اختلاف در توسعه یافتگی با میزان سرمایه اجتماعی مرتبط است؟
- آیا کاهش سرمایه اجتماعی در ایران با شکست سیاستهای اقتصادی آن مرتبط است؟
به این منظور در بخش اول مقاله، به بررسی ادبیات موضوع و تحقیقات انجامشده در این زمینه و در قسمت دوم به تبیین موضوع تحقیق پرداخته میشود و درنهایت با ارائه آمار و ارقامی، یافتههای حاصل از تحقیق بیان میشود و سپس این مقاله با نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها به پایان میرسد.
.2 پیشینه تحقیق
در بسیاری از مطالعات انجامشده به این نکته اشارهشده است که رابطه بین سرمایه اجتماعی و حکمرانی خوب یک رابطه دوطرفه است یعنی افزایش سرمایه اجتماعی زمینهساز عملکرد حکمرانی خوب است و حکمرانی خوب نیز باعث افزایش و انباشت سرمایه اجتماعی میشود. بااینوجود، تا وقتی سرمایه اجتماعی در جامعهای بالا نباشد زمینهها و شرایط مناسب برای عملی شدن حکمرانی خوب وجود ندارد.
با توجه به اهمیت توسعه و پذیرش نظریه حکمرانی خوب به عنوان یک مدل ایده آل توسعه پایدار دامنه گستردهای از ادبیات پژوهشی در این حوزه در ایران و جهان شکلگرفته که در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهد شد:
1-2 مطالعات خارجی:
