بخشی از مقاله
چکیده
عنصر اقلیمی باد در طراحی بسیاری از فضاهای شهری به شیوه شایسته ای مورد توجه قرار نگرفته و همین امر، باعث بروز مشکلات و عدم کارایی بسیاری از فضاهای شهری و ساختمان ها شده است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی است که در آن، نوع اقلیم شهر اهواز و نیز وضعیت عنصر اقلیمی باد با تأکید بر جهت استقرار ساختمان مورد بررسی و تحلیل شده است. برای تحلیل عنصر اقلیمی از داده های سال های ٌٍَّ تا ٌٍَُ ایستگاه سینوپتیک اهواز استفاده شده است. آنالیز داده های اقلیمی در نرم افزارEcotect، Climate Consultant، Excel و Spss می باشد، همچنین با استفاده از نرم افزار GIS نقشه مورد نیاز ته هی گرد دی. نتایج پژوهش نشان می دهد که؛ جهت جنوب مناسب تر ین جهت برای استقرار ساختمان ها ی مسکونی یک طرفه در شهر اهواز است؛ و از لحاظ تأثری باد غالب بر ساختمان هم بهترین جهت است. همچنین مناسب ترین جهت برای استقرار ساختمان های مسکونی دو طرفه، جهت هایی است که به سمت شمال و جنوب مشرف می شوند.
مقدمه
در طراحی فضاهای سکونتی علاوه بر توجه به کیفیت های عملکردی، بصری و ز باشناختی، عنایت به نوع اقلیم شهر و رعایت ضوابط طراحی اقلیمی ضروری می باشد که عد م توجه به این مسأله، کاهش عملکرد مثبت انسان را در این گونه فضاها در بر خواهد داشت. چگونگی وزش باد در یک منطقه عامل مهم در تعیین جهت ساختمان به شمار می آ دی. بنابراین ضروری است که در مراحل مختلف طراحی ساختمان به خصوص هنگام انتخاب جهت استقرار آن در محوطه نه تنها نوع اقلیم و چگونگی تابش آفتاب منطقه مورد نظر بلکه جهت و سرعت وزش بادها ی آن منطقه نزی مورد توجه قرار گیرد. برای تعیین جهت استقرار ساختمان با دی جهت بادها ی غبارآلود و بادهای مطلوب مشخص شود . به منظور جلوگریی ایتقلیل تأثری بادهای غبارآلود در فضاهای داخلی و خارجی ساختمان مناسب ترین جهت ساختمان جهتی است که پشت به باد باشد. به عبارت دیگر برای آن که نمای اصلی ساختمان در معرض وزش باد واقع نشود بادی در منطقه پشت به باد قرار گیرد. برای کنترل نهایی تأثری وزش باد، ساختمان بادی درونگرا باشد ایبا دیوارهای بلند محصور شود - کسمایی، ٌَُّ - . از جمله مطالعات انجام شده در این زمینه می توان به مطالعات زیر اشاره نمود: مان - ًٌُْ - ، اشاره می کند که بادها به صورت اتفاقی در شهر توزیع نشده بلکه بر اساس چگونگی نظم دهی بلوک های ساختمانی و کوریدورهای خیابانی در شهر جاری می شود. جانسون - ٌُُْ - ، به انتخاب محل ساختمان اشاره می کند و استفاده بهینه از حداکثر شرایط خرد اقلیم محلی را در آسایش مفید می داند. وی عامل تابش، باد و جهت استقرار ساختمان را در کنترل حرارت فضای داخلی توضیح داده و راه حل هایی جهت استفاده از تابش خورشید ی برای گرم کردن ساختمان ارائه نموده است. بلو کن - ًًٍُ - ، با مطالعه تغییرات جهت باد در خیابان در اندازه گریی درونی باد در مرکز لندن با بررسی تحلیل عاملی عنصر باد بین دو خیابان اصلی شهر لندن، وجود الگوهای منظم، ساختمان سازی هماهنگ و عامل باد را مهم ترین فاکتور، تاثری گذار در تهو هی فضاهای شهری می دانند. رنجبر - ٌََّ - ، در پژوهشی به بررسی خلاقیت های طراحی اقلیمی متناسب با جریان باد در بافت قد می شهر بوشهر به این نتیجه رسید که برای تهو هی شهری بافت قد می شهر بوشهر پارامتر باد موجب ایجاد تطابق معابر شهری و مساکن شهری گردیده و غلبه بر گرما ی هوا را برای ساکنان این شهر میسر کرده است. عباس نژاد و همکاران - ًٌَُ - ، تعیین جهت استقرار ساختمان ها به منظور بهینه سازی مصرف انرژی در شهر گرگان را بررسی نموده اند. در این تحقیق به منظور تعیین جهت مناسب برای استقرار ساختمان عوامل تابش آفتاب و باد مورد بررسی قرارگرفته است. نتایج نشان داد که بهترین جهت برای استقرار ساختمان از نظر دریافت تابش آفتاب در دوره سرد و استفاده بهینه از باد در دوره گرم سال در شهر گرگان جهات جنوب ٌِّ-، ًٌِ- درجه می باشد. هدایت و ضیایی - ٌٌَُ - ، تحلیل نقش باد در شکل گیری سیمای بافت تاریخی بوشهر را بررسی نمودند. این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بیان ویژگی هایی می پردازد که تحت تاثیر عامل اقلیمی جریان باد در بافت تاریخی بوشهر شکل گرفته است . نتایج حاصل از این پژوه ش نشان می دهد که فضاهای شهری در بافت تاریخی بوشهر به میزان زیادی تحت تاثیر جریان بادهای محلی شکل گرفته است. طراحی بر اساس جریان وزش باد در این محدوده ارزشمند در ویژگی هایی از قبیل جهت گیری گذرها، نسبت عرض معابر به ارتفاع جداره های کناری - مقطع عرضی گذر - ، فضاهای پر و خالی، مکانیابی معابر و میادین و توسعه عمودی ساختمانها، شکل گیری عناصر معماری از قبیل شناشیر، بام، طارمه و... با بالاترین کیفیت تبلور می دیاب.جمعه دیزاوندی و همکاران - ٌََُ - ، طراحی اقلیمی ساختمان های مسکونی شهر بجنورد با تأکید بر جهت گیری ساختمان ها را بررسی نمودند. نتیجه حاصله نشان می دهد که شهر بجنورد با دارا بودن شرایط اقلیم سرد و نیمه خشک، عمده جهت استقرار ساختمان ها به صورت شمالی-جنوبی - ربحسب ورودی ساختمان - است. هدف اصلی استقرار ساختمان ها، ورود باد به ساختمان جهت جلوگیری از نفوذ آفتاب در داخل بنا در مواقع گرما به خصوص تابستان ها و هدایت آفتاب به داخل ساختمان در مواقع سرد و جلوگیری از اتلاف حرارت ساختمان به وسیله باد می باشد علاوه بر این می توان گفت از زمان های گذشته تاکنون نیز با انتخاب سایبانی مطلوب می تواند راه کار مناسب برای توزیع انرژی دریافتی خورشید و جهت وزش باد در ساختمان های مسکونی شهر بجنورد باشد. شهر اهواز مرکز استان خوزستان و شهرستان اهواز با ارتفاع متوسط ٌّ متر از سطح دریا بین Nٍََ ٌَ و Eٍََ َُ تا Nٌََ ٌَ و E َُْ َُ قرار دارد. و به دلیل واقع شدن در یک موقعیت مطلق جغرافیایی، شرایط توپوگرافی و سامانه های اقلیمی مؤثر بر منطقه، شرایط زیست اقلیمی ویژه ای را به خود اختصاص داده است. لذا لزوم طراحی ساختمان های مسکونی همساز با شرایط اقلیمی برای کاستن مشکلات مربوطه ضروریست. هدف این پژوهش تحلیل عنصر اقلیمی باد با تأکید بر جهت استقرار ساختمان در شهر اهواز در راستای تحقق بخشی از اصول طراحی اقلیمی می باشد. باد به عنوان یکی از عوامل موثر در استقرار جهت اصلی پلان ساختمان ها می باشد و با طراحی مناسب فضای پیرامونی و به کارگیری سایر اصول معماری و اکولوژیکی می توان از تاثیر عوامل مزاحم کاست و از مزایای بادهای
مطلوب استفاده کرد.
ٍ. محدوده مورد مطالعه
شهر اهواز مرکز استان خوزستان و شهرستان اهواز با ارتفاع متوسط ٌّ متر از سطح دریا بین Nٍََ ٌَ تا Eٍََ َُ واقع است. شهر اهواز از طرف شمال به شهرستان باوی ، از شرق به شهرستان رامهرمز، از مغرب به شهرستان دشت آزادگان و از طرف جنوب به شهرستانهای خرمشهر و شادگان و بندرماهشهر محدود می شود. اهواز هفتمین کلان شهر ایران و شامل هشت منطقه شهرداری بوده، مساحت آن در حدود ٍٍِ کیلومترمربع می باشد. ارتفاع اهواز از سطح دریا ٌّ متر است
شکل نقشه موقعیت جغرافییی شهر اهواز در استان خوزستان
روش تحقیق
پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی است، که بخش عمده اطلاعات آن از طریق مطالعات کتابخانه ای گردآوری شده و اطلاعات اقلیمی مورد نیاز تحقیق نیز از داده های مربوط به سال های ٌٍَّ تا ٌٍَُ ایستگاه سینوپتیک اهواز استخراج گردیده است. بر اساس داده های ایستگاه مذکور، نوع اقلیم شهر هواز با استفاده از روش های دومارتن و کوپن تعیین و سپس وضعیت عنصر اقلیمی باد با تأکید بر طراحی شهری تجزیه و تحلیل گشت. آنالیز داده های اقلیمی در نرم افزار Ecotect، Climate Consultant، Excel و Spss م ی باشد، همچنین با استفاده از نرم افزار GIS نقشه مورد نیاز ته هی گرد دی.
مبانی نظری تحقیق عنصر اقلیمی باد
حرکات افقی هوا موجب می شود تا اختلافات مربوط به دما، رطوبت و فشار که در جهات افقی جو وجود دارد، از بین رفته، هوا به حالت تعادل درآید. بنابراین، باد تعدیل کننده مهمی در طبیعت است - علیزاده و همکاران،ٌََُ - . گستره فعالیت ها و دامنه انعطاف پذیری باد در یک مکان بیرونی تا حدودی به شرایط خرد اقلیم آن، به ویژه وضعیت تابش خورشید و سرعت آن بستگی دارد. میزان سرعت باد به دلیل تأثیری که بر دمای هوا می گذارد، مهم است. اثر برودتی بادی که با سرعتًِ کیلومتر در ساعت در دمای یک درجه سانتیگراد زیر صفر بوزد، با شش برابر سرمای هوایی با دمای ٌٍ درجه زیر صفر همتراز است - بنتلی و همکاران،ٌٍََ - . شکل ساختمان، دامنه و شیوه حرکت باد را تحت تأثیر قرار می دهد - کاموفو ٌَُُ، - . باید توجه داشت که شرط عدم اختلال مانع در وضعیت طبیعی باد، شرطی عمده، ولی در عین حال رعایت آن دشوار است؛ زیرا با اندک ساخت و ساز معماری در روی زمین، وضعیت طبیعی باد از لحاظ سرعت، جهت و فشار دچار دگرگونی می شود. در این صورت، تعمیم ارزیابی معیاری آسایش مشکل خواهد شد و معلوم نیست که جریان باد مناسب آسایش در وضعیت طبیعی، برای محیط پیرامون ساخت و سازهای معماری نیز مناسب باشد، یا بتوان برای تهویه طبیعی به آن امیدوار بود - رازجویان، ٌَُْ - . برای رسیدن به آسایش گرمایی باید در مورد مهار، تنظیم و هدایت باد، مهارت کافی کسب نمود. برای این امر باید پیش از هر چیز، از تغییر وضعیت باد در اطراف ساخت و سازهای معماری و تأثیرات متعاقب آن به اطلاعات لازم دست یافت. رفتار باد در فضاهای شهری در شکل ٍ نمایش داده شده است.
