بخشی از مقاله
چکیده
رشد روز افزون جمعیت ،مهاجرت و رشد صنعتی شهرها ، نیاز به فضاهای مسکونی را نیز رو به روز تشدید می کند ؛ حال یکی از مهمترین راهکارهای تامین فضای مسکونی مناسب در برنامه ریزی شهری استفاده از الگو مسکونی بلند مرتبه سازی می باشد . در این پژوهش یامدهای اجتماعی ناشی از سبک زندگی در این الگو مسکونی مورد نظر بوده است که به تحلیل عوامل مختلف کیفی در نمونه مورد مطالعه - برج مسکونی مانیا مشهد - پرداخنه شده است. از جمله عوامل کیفی فضاهای جمعی یک مجتمع مسکونی بلندمرتبه است که به عنوان عرصه های خصوصی برای تعامل و تبادل نظر ساکنین مورد تاکید می باشد و حال اگر از طراحی مناسب برای تجمع ساکنین برخوردار باشد، می تواندبه عرصه هایی برای تعامل و تبادل نظر ساکنین مبدل گردد. این پژوهش با فرض اینکه با افزایش تدریجی ارتفاع، میزان تعاملات اجتماعی ساکنین کاهش می یابد به بررسی و آزمون فرضیه در نمونه مورد مطالعه به تجزیه و تحلیل پرداخته است که در همین راستا با آزمون توسط 60 پرسشنامه به صورت تصادفی و بررسی نتایج ؛ نشان داد افزایش تدریجی ارتفاع با تعاملات اجتماعی ساکنین رابطه ای غیرخطی دارد و در نهایت با توجه به این رابطه و به منظور مقابله با کاهش روابط ساکنین، راهکارهایی برای بالا بردن سطح تعاملات اجتماعی ساکنین در مجتمع های مسکونی بلندمرتبه مطرح گردید.
واژه های کلیدی: بلند مرتبه سازی ، فضاهای جمعی ، تعاملات اجتماعی ، مسکن
مقدمه
امروزه با رشدروزافزون جمعیت شهرها از یکسو؛ و افزایش قیمت زمین از سوی دیگر، روی آوردن انسان به ارتفاع در بسیاری از شهرهای پرجمعیت جهان به امری اجتنابناپذیر مبدل گشته است. ازاینرو بشر همواره به دنبال یافتن راهکارهایی برای کاهش اثرات منفی زندگی در ارتفاع بر سلامت فردی و اجتماعی خویش بوده است. از مهمترین عواملی که میتواننددر کاهش این اثرات نقشی اساسی ایفا کنند، فضاهای باز و جمعی مجموعههای بلندمرتبه هستند. فضاهای جمعی یک مجتمع مسکونی بلندمرتبه، اگر از طراحی مناسب برای تجمع ساکنین برخوردار باشد، میتواندبه عرصههایی برای تعامل و تبادلنظر ساکنین مبدل گردد. این فضاها را میتوان بهنوعی در امتدادفضاها و عرصههای زندگی خصوصی افراددانست که وجودآنها در یک مجتمع مسکونی حیاتی است. این پژوهش با این فرض پیش رفت که با افزایش تدریجی ارتفاع، میزان تعاملات اجتماعی ساکنین کاهش مییابد. برای آزمون فرضیه، برج مسکونیمانیا مشهدبهعنوان نمونه موردی انتخاب گردید و تأثیر تدریجی ارتفاع بر روابط و تعاملات ساکنین این مجتمع مسکونی موردبررسی قرار گرفت.
بیان مسئله
بشر به دنبال تکامل در زندگی خویش، مسکن طبیعی در غارها را رها نمودو به مسکن ساخته دست خودروی آورد؛ و تا امروز هر آنچه فرهنگ، اقتصاد، و ابعادزندگی انسان متحول شده، مسکن او هم متحول شده است. به همین جهت با تحول فرهنگی در هر جامعهای، تحول در مسکن مشهودمیگردد. هر جامعهای با توجه به تاریخ، فرهنگ، مسائل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی خویش به ساخت نوعی از مسکن روی آورد - نصری، . - 1374 مسکن امروزی دو الگوی تک خانواری و چه آپارتمانی دآرد. آپارتمانها خودبه دو گروه اصلی تقسیم میگردندکه در آن، ساختمآنهای متعارف یا کوتاه مرتبه تا 8 طبقه، و بیش از آن بلندمرتبه یا برج نامیده میشوند.
آپارتمان نشینی را میتوان از مهمترین تحولات در فرآینداسکان بشر در شهرها دانست که به فرم غالب مسکن شهری در دوران معاصر تبدیل شده است. مجتمعهای مسکونی که زمانی قرار بودبا قرارگیری در میان فضاهای سبز و زیبا و کم تراکم، محیطهایی با کیفیت و بستری مطلوب برای تعاملات اجتماعی ساکنین ایجادکنند، به تدریج به مجتمعهایی آپارتمانی با تراکم بسیار بالا تبدیل گردیدند. فضاهای عمومی که افرادو گروههای مختلف اجتماعی در آن سهیماند، محل تبادل افکار و اطلاعات و مکانی برای شکلگیری شبکههای اجتماعی هستند. فضاهای عمومی مشتمل بر فضاهای گوناگونی چون: معابر، فضاهای باز عمومی، میدانها، پلازاها، پارکها، زمینهای بازی، سواحل و کنارهها و سایر فرمهای فضاهای تجمع میباشند.
سؤالات و فرضیه تحقیق
در این پژوهش، بر اساس نتایج حاصل از مرور ادبیات موضوع، عوامل مؤثر برافزایش تعاملات اجتماعی ساکنان در فضاها استخراج گردیدو فرضیات تحقیق شکل گرفت. این تحقیق با این فرضیه پیش رفت که در مجتمعهای مسکونی بلندمرتبه، افزایش ارتفاع و زندگی در طبقات بالاتر، از مشارکت مردم در فضاها کاسته و سبب کاهش تعاملات اجتماعی میشودو در انتها سعی میگرددبه سؤالات اساسی زیر نیز پاسخ داده شود:
-آیا زندگی در ارتفاع زیادنسبت به سطح زمین سبب کاهش استفاده از فضاهای باز محوطه می-گردد؟ -آیا بهطورکلی محوطه در ارتباط و تعامل ساکنین با یکدیگر تأثیرگذار است؟
- آیا بلندمرتبه بودن ساختمآنها باعث کاهش تعاملات اجتماعی ساکنین با یکدیگر میگردد؟
روش تحقیق
برای بررسی وضع موجود، و همچنین شناسایی مشکلات، محدودیتها و خواستههای ساکنی مطالعه میدانی مورداستفاده قرار گرفت. این مطالعه توصیفی – تحلیلی بر روی 60 نفر از افرادساکن درمانی مشهدانجام گردیددر روش نمونه گیری آماری، تعداد50 پرسشنامه در اختیار بخشهای پذیرش قرار گرفت. پرسشنامهها بهطور تصادفی میان ساکنین عبوری از فضاهای لابی توزیع گردیدو از آنان درخواست میشددر نظرسنجی و تکمیل پرسشنامه
حاوی سؤالات، مشارکت نمایند.
پیشینه بلندمرتبه سازی در ایران
آغاز حرکت به سمت بلندمرتبه سازی در ایران را میتوان سال 1328 هجری شمسی دانست. تا پیش از این بلندترین ساختمآنهای ایران و تهران را میتوان ساختمان باشگاه افسران دانست که مشتمل بر 4 طبقه بود. اولین ساختمان بلندایران در شهر تهران و در 10 طبقه در خیابان جمهوری، در طی سالهای 1328 تا 1330 احداث گردید. سپس در سالهای 1339 تا 1341 ساحتمان 16 طبقه پلاسکو و دو سال بعددر سال 1343 ساختمان تجاری 13 طبقه آلومینیوم احداث گردید.
با وقوع انقلاب اسلامی بلندمرتبه سازیتقریباً به مدت بیش از 10 سال متوقف شدو در این سالها ساخت و ساز این نوع ساختمآنها به تکمیل مجموعههای مسکونی نیمه تمام محدودماند. اما با گذشت زمان و روندرو به رشدجوامع شهری بعداز جنگ تحمیلی دوباره بلندمرتبه سازی رونق یافت و جایگاه خودرا تثبیت نمودو موج جدیدبلندمرتبه سازی در انتهای دهه 60 با افزایش قیمت زمین و فروش تراکم توسط شهرداریها آغاز گردیدو بخشهای شمالی تهران،عمدتاً مناطق 3،2،1 شهرداری را فرا گرفت.
اما صنعت بلندمرتبه سازی در کشور ما به علت جوان بودن، با مشکلات متعددی رو به روست. به کمک طرحها و برنامههای جامع و کارشناسانه شهری، میتوان از ویژگیهای مثبت این گونه بناها جهت حرکت به سمت توسعه کیفی مناطق قدیمی و متراکم شهری بهره گرفته و در نهایت به بهبودکلی وضعیت اجتماعی شهرهای بزرگ و پرجمعیت کمک نمودحال تصورات متفاوتی مبنی بر تاثیرات تعاملات اجتماعی در این گونه از مسکنها وجوددارد.
چارچوب نظری تحقیق
توسعه امر شهرنشینی و کمبودزمینهای بدون معارض در شهرها از یک طرف، و ترویج فرهنگ استفاده از فضا در ساختمان سازی به شکل ساختمآنهای غربی از طرف دیگر موجب گردیدکه در شهرهای بزرگ، مالکان به احداث ساختمان-های چندطبقه روی آورند - دلخوش، - 1381 همگام با روندرشدشهرنشینی فزاینده، سیاست تولیدمسکن انبوه در قالب مجتمع- های مسکونی بهعنوان یکی از راههای پاسخ به نیاز مسکن به سرعت گسترش یافته است.
پیشرفتهای صنعتی، ازدیادجمعیت، تولیدشیوههای معماری نوین و مفهوم توسعه عمودی، نیروهایی بودندکه سیر تحول این مجتمعها به اشکال امروزی را تحت تأثیر قراردادند - عزیزی و ملک محمدنژاد، - 1386 از لوکوربوزیه و میس وندرروهه گرفته تا نورمن فاستر و پل ردولف، بلندمرتبه سازی همیشه موردتوجه خاص بوده است. بلندمرتبه سازی گاه وسیله ای برای قدرت نمایی و اسکان قشر ثروتمندجامعه و گاه وسیله ای برای اسکان افرادکم درآمدجامعه بوده است. ایجادواحدهایی با امکانات حداقل و قیمت مناسب برای اسکان شمار زیادی از افرادکم درآمدتر جامعه همواره بهعنوان یک راه حل کارآمدموردتوجه بوده است. بشر همیشه به دنبال ساخت ساختمآنهای بلندمرتبه بوده است. این ساختمآنها بیانگر و القا کننده نوعی پیچیدگی و عظمت هستند. علیرغم روی آوردن اقشار مختلف جامعه به این ساختمآنها، کماکان با انتقادهای تندی در زمینه فقدان یک زندگی خوب و سالم مواجهاندچرا که مسکن تنها سرپناه فیزیکی و یک خوابگاه نیست و بایدمسائل روانی، فرهنگی و خانوادگی هم در آن منظور شود، امروزه مسکن به شکل عمودی درآمده ولی فرهنگ استفاده از آن افقی مانده است.
خانههای ایرانی در مفهوم سنتی آن، با اتکا به وسعت و تفکیکان درونی و بیرونی و ترکیبی از فضاهای مختلف، ظرفیت انجام فعالیتهای متنوعی داشتندو بهطورکلی افرادخانواده میتوانستندبیشتر نیازهای فضایی خودرا در داخل همین خانهها تأمین نمایند. در ایران به دلیل تضادها و تناقضاتی که در طول تاریخ وجود داشته و هر روز نیز بیشتر میشود، حق هیچکدام از عرصه-های زندگی جمعی و زندگی خصوصی به درستی ادآ نشده است. معضلاتی ماننداستاده نادرست از فضاها و نبودفضای کافی برای یک فعالیت، حتی موجب بروز بسیاری بیماریهای روانی در جامعهایرانی شده است. این موضوع بسیار خطرناک است؛ چرا که یک رفتار خاص و نامطلوب بعداز چندسال و چندنسل به عادتی تبدیل میشودکه ترک آن بسیار سخت خواهدبودو حتی اگر جامعه بهغلط بودن آنهم پی ببردباز آن را تکرار خواهدکرد - چرمایف و الکساندر، - 1376
تعاملات اجتماعی
زندگی در یک مجتمع مسکونی پر رفت و آمدو شلوغ میتواندخسارات جبران ناپذیری به ارتباطات اجتماعی ساکنین آن واردآورد. محققان معتقدندکه یکی از اثرات منفی ناشی از تراکم جمعیت، کاهش روابط اجتماعی فرداست - - 2006Huang, .بسیاری از مجموعههای آپارتمانی شاهددوری و بیگانه بودن همسایگان از هم بوده و این در حالی است که از لحاظ فیزیکی نزدیک و از لحاظ روحی، تعاون، همکاری و همدلی کیلومترها با هم فاصله دارند - نصری، - .1374 عدم توجه به فضای باز در برابر توده ساختمانی، از مشکلات اصلی مجتمعهای بلندمرتبه در تأمین مقیاس انسانی، محصوریت فضایی، ترکیب زیباشناسانه و فضای سبز مناسب میباشد - عزیزی و ملک محمدنژاد، . - 1386
ساختمآنهای بلندمرتبه به علت جدآ کردن ساکنین از محیط طبیعی و فضای سبز همیشه موردانتقادبوده اند. دسترسی ساکنین در طبقات پایین مجتمع مسکونی به سطح زمین و فضاهای باز و سبز آن به مراتب آسان تر از دسترسی افرادبه آن در طبقات بالاست.
